تحلیل ویژگی‌های مؤثر بر بهبود عملکرد سازمان دعوت فاطمیان (297ـ567ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری تاریخ اسلام

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

3 ایران - اصفهان دانشگاه اصفهان دانشکده ادبیات و علوم انسانی گروه تاریخ

10.22081/hiq.2024.75256

چکیده

سازمان دعوت به عنوان بزرگ‌ترین دستگاه تبلیغاتی خلافت فاطمیان (297ـ567ق)، وظیفه خطیر گسترش و تبلیغ آموزه‌های اسماعیلی و فراهم آوردن زمینه‌های تسلط فاطمیان به عنوان تنها خلافت مشروع بر سرزمین‌های اسلامی را بر عهده داشت. این سازمان، فاطمیان را در مصاف با خلافت عباسی و جهان اهل سنت قرار می‌داد. این نوشتار با روش وصفی ـ تحلیلی به تبیین ویژگی‌هایی از سازمان دعوت فاطمی می‌پردازد که در بهبود عملکرد این سازمان مؤثر بودند. نتایج این بررسی حاکی از آن است که سازمان دعوت فاطمی با برخورداری از ویژگی‌هایی مانند نظم و انضباط سازمانی، نظارت و کنترل سازمانی، تمرکز سازمانی، تقسیم کار و هماهنگی بین وظایف اعضای سازمان، فعالیت مستمر و فراگیر، پنهان‌کاری تشکیلاتی و پیروی از زنجیره فرمان توانسته بود در پیشبرد اهداف سیاسی و مذهبی خلافت فاطمی به ویژه در خارج از مرزهای آن عملکرد بهتری داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Effective Features on Improving the Performance of the Fatimid's Da'wat Organization (567-297 A. H)

نویسندگان [English]

  • Raziyeh Ansari 1
  • Mohamad Ali Chelongar 2
  • Fereudoun Allahyari 3
1 phd of University of Isfahan
2 Professor in History of Islam , University of Isfahan
3 Iran-Isfahan university of Isfahan Faculty of literature Department of history
چکیده [English]

Da'wat organization, as the biggest propaganda means of Fatimid caliphate (567-297 A. H), was responsible for the important task of spreading and propagating Ismaili teachings and providing the grounds for Fatimid domination as the only legitimate caliphate in Islamic lands. This organization made the Fatimids against the Abbasid caliphate and the Sunni world. This article, using a descriptive-analytical method, explains the features of the Fatimi Da'wat organization that were effective in improving the performance of this organization. The results of this study indicate that the Fatemi Da'wa organization with features such as organizational discipline, organizational supervision and control, organizational focus, division of work and coordination between the tasks of the organization's members, continuous and comprehensive activity, organizational concealment and following the chain of command was able to perform better in advancing the political and religious goals of the Fatimid Caliphate, especially outside its borders.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimid caliphate
  • Ismailit
  • Da'wat organization
  • religious propaganda

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل الخصائص المؤثرة فی تحسن أداء منظمة الدعوة الفاطمیّة (297ـ567ق)

چکیده [العربیة]

کان لمنظمة الدعوة، باعتبارها أکبر وکالة دعائیة للخلافة الفاطمیة، مهمة أساسیة تتمثل فی نشر التعالیم الإسماعیلیة وتوفیر الأرضیة للهیمنة الفاطمیة باعتبارها الخلافة الشرعیة الوحیدة فی الأراضی الإسلامیة. و قد وضعت هذه المنظمة الفاطمیین فی مقابل الخلافة العباسیة و العالم السّنّی. تشرح هذه المقالة، و من خلال استخدام المنهج الوصفی التحلیلی، أنّ منظمة الدعوة تتضمن خصائص أدت الى تحسین أدائها و تحقیق الأهداف السیاسیة و المذهبیة للخلافة الفاطمیة و على الخصوص خارج حدود الخلافة، و من هذه الخصائص: کالنظم و الانضباط، الإشراف و الرقابة التنظیمیة، الترکیز التنظیمی، تقسیم العمل و التنسیق بین مهام أعضاء المنظمة، النشاط المستمر والشامل، السریة التنظیمیة و المتابعة، بالإضافة إلى التسلسل القیادی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الخلافة الفاطمیة
  • الإسماعیلیة
  • منظمة الدعوة
  • نشر التعالیم

مراجع

  1. ابراهیم حسن، حسن و طه احمد شرف، عبیدالله المهدی امام الشیعة الاسماعیلیة و مؤسس الدولة الفاطمیة فی بلاد المغرب، القاهره: مکتبة النهضة المصریة، 1366ق.
  2. ابن الدواداری، ابوبکر بن عبدالله، کنز الدرر و جامع الغرر، تحقیق بیرند راتکه، قاهره: مکتبة الموید، 1422ق.
  3. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، محمد عبدالقادر عطا، نعیم زرزور، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1412ق.
  4. ابن طویر، ابومحمد عبدالسلام، نزهة المقلتین فی اخبار الدولتین، تحقیق ایمن فؤاد سید، بیروت: دارالنشر، فرانتس شتاینز شتوتغارت: دارصادر، 1412ق.
  5. ابن عذاری مراکشی، احمد بن محمد، البیان المُغرب فی اختصار أخبار ملوک الأندلس و المغرب، تحقیق و مراجعه ج.س. کولان و إ. لیفی پرونسال، بیروت: دارالثقافة، بی‌تا.
  6. استونر، جیمز آرتور فینچ و دیگران، مدیریت، ترجمه علی پارساییان، محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1375.
  7. الأعظمی، محمد حسن، عبقریة الفاطمیین: اضواء علی الفکر و التاریخ الفاطمیین، مقدمه عارف تامر، بیروت: مکتبة الحیاة، بی‌تا.
  8. افجه‌ای، علی اکبر، مدیریت اسلامی، تهران: جهاد دانشگاهی، واحد علامه طباطبایی، 1383.
  9. بغدادی، عبدالقاهر، الفرق بین الفرق، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1971م.
  10. جان‌احمدی، فاطمه، ساختار نهاد دینی فاطمیان در مصر، تهران: علم، 1388.
  11. جمال، نادیا، بقای بعد از مغول: نزاری قهستانی و تداوم سنت اسماعیلیه در ایران، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز، 1382.
  12. حاتمی‌علمداری، لیدا، تئوری مدیریت علمی در سازمان‌ها، تهران: انتشارات ماهواره، 1395.
  13. الحامدی الهمدانی، حاتم بن ابراهیم، رسالة تحفة القلوب و فرجة المکروب: او کتاب تحفة القلوب فی تربیت الهداة و الدعاة فی جزیرة الیمن، تحقیق عباس همدانی، بیروت: دارالساقی، معهد الدراسات الاسماعیلیه، 2012م.
  14. حقیقی، محمدعلی و زهرا مؤمن مایانی، سازماندهی و اصلاح تشکیلات و روش‌ها، تهران: ترمه، 1381.
  15. خوانساری، محمدباقر بن زین‌العابدین، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی، تهران: نشر اسلامیه، 1356.
  16. دخیل، محمد حسن، الدولة الفاطمیة، الدور السیاسی و الحضاری للأسرة الجمالیة، بیروت: مؤسسه الانتشارات العربی، 2009م.
  17. درویش، حسن و اصغر حیدری، سازماندهی و اصلاح تشکیلات و روش‌ها، تهران: دانشگاه پیام نور، 1391.
  18. دفتری، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز، 1376.
  19. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران، 1373.
  20. رابینز، استیفن، تئوری سازمان (ساختار و طرح سازمانی)، ترجمه مهدی الوانی، حسن دانایی فرد، تهران: صفّار، 1391.
  21. ـــــ، مبانی رفتار سازمانی، ترجمه دکتر قاسم کبیری، تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، 1376.
  22. رحمان‌سرشت، حسین، تمرکز و عدم تمرکز سازمانی، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1372.
  23. رضائیان، علی، اصول مدیریت، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1371.
  24. ـــــــ، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1380.
  25. زکار، سهیل، اخبار القرامطة فی الأحساء ـ الشام ـ العراق ـ الیمن، الریاض: دارالکوثر، 1410ق.
  26. الشیال، جمال الدین، مجموعة الوثائق الفاطمیة: وثائق الخلافة و ولایة العهد و الوزارة، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، 1422ق.
  27. علی الحمد، عادله، الدولة الفاطمیة ببلاد المغرب، قاهره: دار و مطابع المستقبل، 1980م.
  28. عنان، محمد عبدالله، الحاکم بامرالله و اسرار الدعوة الفاطمیة، قاهره: مکتبة الخانجی، دارالرفاعی بالریاض، 1401ق.
  29. غالب، مصطفی، أعلام الاسماعیلیة، بیروت: دارالیقظة العربیة، 1964م.
  30. غزالی، أبوحامد محمد، فضائح الباطنیة، تحقیق عبدالرحمن بدوی، مصر: وزارة الثقافة، 1383ق.
  31. فرقانی، محمد فاروق، تاریخ اسماعیلیان قهستان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1385.
  32. قاضی نعمان، ابوحنیفه محمد، تأویل الدعائم، تحقیق محمد حسن الاعظمی، قاهره: دارالمعارف، 1351ق.
  33. ـــــــــــــ، کتاب الهمة فی آداب اتباع الأئمة، نشر و تحقیق محمد کامل حسین، دارالفکر العربی، بی‌تا.
  34. ـــــــــــــ، المجالس و المسایرات، تحقیق الحبیب الفقی، ابراهیم شبوح، محمد الیعلاوی، بیروت: دارالمنتظر، 1996م.
  35. القرشی، ادریس عمادالدین، عیون الأخبار و فنون الآثار فی فضائل الأئمة الأطهار، حققه و کتب مقدمه مصطفی غالب، بیروت: دارالاندلس، بی‌تا.
  36. کامل حسین، محمد، فی أدب مصر الفاطمیة، قاهره: جمهوریة مصر العربیة، 2014م.
  37. کرمانی، حمیدالدین، راحة العقل، تقدیم و تحقیق مصطفی غالب، بیروت: دارالاندلس، 1967م.
  38. ــــــ، رسالة الوضیئة فی معالم الدین، نسخه خطی شماره 947، لندن: خزانه اسناد مرکز مطالعات اسماعیلی (Institute of Ismaili Studies The).[1]
  39. ــــــ، المصابیح فی اثبات الامامة، تقدیم و تحقیق مصطفی غالب، بیروت: منشورات حمد، 1969م.
  40. کلم، ورنا، خاطرات یک مأموریت: سیره دانشمند، سیاستمدار و شاعر اسماعیلی مؤید فی الدین شیرازی، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز، 1383.
  41. لوییس، برنارد، بنیادهای کیش اسماعیلی (بحثی در پیدایی خلافت فاطمیان)، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران: انتشارات ویسمن، 1370.
  42. ماجد، عبدالمنعم، نظم الفاطمیین و رسومهم فی مصر، مصر: مکتبة الانجلو المصریة، 1332ش.
  43. متز، آدام، تمدن اسلامی در قرن چهارم (رنسانس اسلامی)، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیر کبیر، 1362.
  44. مشرفه، عطیه مصطفی، نظم الحکم بمصر فی عصر الفاطمیین، مصر: مطبعة الاعتماد بشارع حسن الاکبر، دارالفکر العربی، بی‌تا.
  45. مقریزی، احمد بن علی، اتعاظ الحنفا بأخبار الائمة الفاطمیین الخلفا، تحقیق محمد حلمی محمد احمد، قاهره، 1416ق.
  46. ـــــــ، المقفی الکبیر، تحقیق محمد الیعلاوی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1427ق.
  47. ـــــــ، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، وضع حواشیه: خلیل المنصور، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1418ق.
  48. المؤید فی الدین، هبة الله بن موسی، دیوان المؤید الدین داعی الدعاة، تحقیق محمد کامل حسین، قاهره: دارالکاتب المصری، 1949م.
  49. ـــــــــــــــ، سیرة المؤید الدین داعی الدعاة، تحقیق محمد کامل حسین، قاهره: دارالکاتب المصری، 1949م.
  50. ـــــــــــــــ، المجالس المؤیدیة، تحقیق مصطفی غالب، بیروت: دارالاندلس، 1974م.
  51. مینتزبرگ، هنری، سازماندهی: پنج الگوی کارساز، ترجمه ابوالحسن فقیهی، حسین وزیری سابقی، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1374.
  52. ناصرخسرو، دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، شعبه تهران، 1375.
  53. واکر، پل ارنست، حمیدالدین کرمانی، تفکر اسماعیلی در دوره الحاکم بامرالله، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز، 1379.
  54. هالم، هاینتس، فاطمیان و سنت‌های تعلیمی و علمی آنان، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز، 1377.
  55. Daftary. F, The Ismaili Da‘wa outside the Fatimid Dawla, L’Egypte Fatimide: Son art et aon histoire, 1999.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار