نقش تاریخ در فرایند استنباط فقهی با تأکید بر کشف سنت و حکم فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

جامعةالمصطفی العالمیة/مجتمع آموزش عالی فقه /مدیر مدرسه عالی فقه و معارف/عضو هیات علمی المصطفی

10.22081/hiq.2024.75251

چکیده

یکی از عرصه‌های مهم مباحث نوپدید فقهی، بررسی نقش تاریخ در فقه‌پژوهی با تأکید بر پرسش‌هایی درباره چگونگی کشف سنت و خاستگاه صدور حکم فقهی است. در این پژوهش با روش تحلیلی ـ استنادی، نقش دانش تاریخ در عرصه دو پرسش مذکور بررسی شده است. مهم‌ترین نتایج این پژوهش آن است که سه امر اثبات اتصال سیره به عصر حضور
(به عنوان یکی از راه‌های یقین‌آور برای نیل به سنت محکی)، تکوین پدیده یقین‌آور تواتر در اخبار و سرانجام تحصیل اجماع (که کارویژه‌ای در جهت دست‌یابی قطعی به نظر امام معصوم7 است)، نیازمند اطلاعات معتبر و تحقیقات روش‌مند تاریخی و یا مطالعات و پژوهش‌های معطوف به تاریخ فقه و فقهاست. از سوی دیگر، شناخت مصادیق موضوعات احکام به ویژه موضوعات مستنبطه و شناخت فلسفه صدور برخی فتاوای سرنوشت‌ساز مانند حکم تحریم تنباکو، از دیگر عرصه‌های نقش‌آفرینی تاریخ در فقه‌پژوهی به شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of History in the Process of Jurisprudential Inference with the Emphasis on the Discovery of Tradition and Jurisprudential Decree

نویسنده [English]

  • Seyied Mahdi Mohammadi
Al-Mustafa International University / Complex of Higher Education in Jurisprudence / Director of the School of Jurisprudence and Knowledge
چکیده [English]

One of the important areas of emerging jurisprudential debates is the investigation of the role of history in jurisprudence with an emphasis on questions about the how of discovering the tradition and the origin of issuing jurisprudential decree. In this research, the role of history knowledge in the field of the two mentioned questions has been investigated using the citation-analytical method. The most important results of this research are that the three matters of proving the connection of conduct to the age of presence (as one of the certain ways to reach the authentic tradition), the development of the certain phenomenon of frequency in the news and finally the study of consensus (which is a special task in the direction of achieving certainty according to Imams ), it requires reliable information and methodical historical studies and researches focusing on the history of jurisprudence and jurists. On the other hand, knowing the examples of the subjects of rulings, especially the inferred subjects, and knowing the philosophy of issuing some fateful fatwas, such as the tobacco ban, are among the other areas of history's role-playing in jurisprudence study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • philosophy of history
  • philosophy of jurisprudence
  • history of jurisprudence
  • history of jurists
  • relationship between history and jurisprudence

عنوان مقاله [العربیة]

دور التاریخ فی عملیة الاستنباط الفقهیة بالتأکید على کشف السنة و الحکم الفقهی

چکیده [العربیة]

من المجالات المهمة للمباحث الفقهیة الحدیثة هی دور التاریخ فی الفقه، مع التأکید على الأسئلة المتعلقة بکیفیة اکتشاف التراث، و أصل صدور الحکم الفقهی. فی هذا المبحث تم تحلیل دور علم التاریخ من خلال جوابین، و ذلک بالإستناد الى المنهج التحلیلی التوثیقی. و من أهم نتائج هذا البحث هی المسائل الثلاث المتمثلة فی إثبات ارتباط السیرة بعصر الحضور (بعنوان إحدى الطرق المؤکدة للوصول إلى السّنّة المحکاة)، تکوین ظاهرة التواتر المتیقّنة فی الأخبار بالإضافة الى الوصول إلى الإجماع (وهی مهمة خاصة فی سبیل تحقق الیقین بالنسبة للمعصوم)، و هذا یحتاج إلى معلومات موثوقة و أبحاث تاریخیة منهجیة أو دراسات و أبحاث ترتکز على تاریخ الفقه و الفقهاء.
و من ناحیة أخرى، فإن معرفة أمثلة مواضیع الأحکام، و خاصة المواضیع المستنبطة، و معرفة فلسفة صدور بعض الفتاوى المصیریة، مثل حکم تحریم التبغ، و هو ما یعدّ من المجالات المهمة الأخرى للدور الأساسی للتاریخ فی الفقه.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • فلسفة علم التاریخ
  • فلسفة الفقه
  • تاریخ الفقه
  • تاریخ الفقهاء
  • مناسبات التاریخ و الفقه

مراجع

  1. ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال‏، تحقیق علی اکبر غفاری، اول‏، قم‏: جامعه مدرسین‏، 1362.
  2. ـــــــــ، علل الشرایع، تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، نجف الأشرف: مکتبة الحیدریة، 1368ق.
  3. ابن شهید ثانی، حسن بن زین الدین‏، معالم الدین و ملاذ المجتهدین‏، نهم‏، قم: دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، سوم، لبنان: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر، 1414ق.
  5. اسلامی، رضا، مدخل علم فقه (ادوار، منابع، مفاهیم، کتاب‌ها و رجال فقه مذاهب اسلامی)، اول، قم: انتشارات حوزه علمیه قم، 1384.
  6. اصفهانی، محمدحسین کمپانی‌، حاشیة کتاب المکاسب، تحقیق عباس محمد آل سباع قطیفی، اول، قم: أنوار الهدی‌، 1418ق.
  7. ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة، قم: دار الفقه للطباعة و النشر، 1426ق.
  8. آیت‌الله خامنه‌ای، سیدعلی، دروس خارج فقه، صلاة الجماعة، درس ۲۶ و 50، تاریخ ۱۶/۷/۱۳۹۸ و 24/10/1398.
  9. آیت‌الله خویی، سیدابوالقاسم موسوی‌، مبانی تکملة المنهاج، موسوعة الإمام الخوئی‌، ج41‌، اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی;، 1422ق.
  10. ــــــــــــ، موسوعة الإمام الخوئی‌، اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی;، 1418ق.
  11. پایگاه ویکی شیعه، «فَتوا»، https://fa.wikishia.net/view.
  12. جناتی شاهرودی، محمدابراهیم، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، بی‌جا، بی‌تا.
  13. خلخالی، سید محمدمهدی موسوی، حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه‌، ترجمه جعفر الهادی‌، اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1422ق.
  14. روحانی، سیدصادق حسینی‌، فقه الصادق7، اول، قم: دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق7، 1412ق.
  15. سعدی ابوجیب، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دوم، دمشق: دارالفکر، 1408ق.
  16. شهید ثانی (زین الدین عاملی)، الرعایة فی علم الدرایة، تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال، قم: مکتبة آیةالله المرعشی العامة، ۱۴۰۸ق.
  17. شهید صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الأصول‏، تقریرات حسن عبدالساتر‏، اول، بیروت: الدار الاسلامیه‏، 1417ق.
  18. شهید مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج19، تهران: صدرا، 1358.
  19. شیخ انصاری‌، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، تحقیق گروه پژوهش در کنگره‌، اول، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری‌، 1415ق‌.
  20. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق عبدالرحیم الرَّبانی الشیرازی، پنجم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
  21. شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تحقیق سید محمدتقی کشفی، سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
  22. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی‌، دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‌، 1409ق.
  23. علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام‌، تحقیق گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی‌، اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
  24. ـــــــــــ، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة‌، تحقیق گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی‌، دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
  25. کربلایی، شیخ حسن، تاریخ دخانیه، به کوشش رسول جعفریان، اول، قم: انتشارات الهادی، 1377.
  26. کرمانی، ناظم الاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‏اکبر سعیدی سیرجانی، چهارم، تهران: آگاه، 1362.
  27. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
  28. محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن‌، المعتبر فی شرح المختصر، تحقیق محمدعلی حیدری و سیدمهدی شمس الدین و سیدابومحمد مرتضوی و سیدعلی موسوی، اول، قم: مؤسسه سیدالشهداء7، 1407ق.
  29. محقق کرکی، علی بن حسین (م940ق)، الخراجیات (قاطعة اللجاج فی تحقیق حلّ الخراج)، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1413ق.
  30. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، بی‌جا: نشر دانش اسلامی، 1405ق.
  31. مکارم شیرازی، ناصر، دایرة المعارف فقه مقارن، تحقیق جمعی از اساتید و محققان حوزه، اول، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب7، ۱۴۲۷ق.
  32. میرزای قمی، میرزا ابوالقاسم (م1231ق)، جامع الشتات، تحقیق مرتضی رضوی، [بی‌جا]: مؤسسه کیهان، 1413ق.
  33. ــــــــــــ، قوانین الأصول، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه، 1378ق.
  34. نائینی، محمدحسین‏، فوائد الاُصول‏، تقریرات کاظمی خراسانی، اول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1376.
  35. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار