آسیب‌شناسی شورای اقتصاد عصر پهلوی دوم در مسیر توسعه اقتصادی؛ یک بررسی تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکترای تاریخ انقلاب اسلامی، گروه تاریخ و ایران‌شناسی، دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه تاریخ و ایران‌شناسی، دانشگاه اصفهان (نویسنده مسئول)

3 استاد گروه تاریخ و ایران‌شناسی، دانشگاه اصفهان

10.22081/hiq.2023.75086

چکیده

یکی از نهادهایی که در دوره پهلوی دوم، برای دست یافتن به توسعه اقتصادی ایجاد شد، شورای اقتصاد بود که روزهای دوشنبه در پیشگاه پادشاه پهلوی با حضور تیم اقتصادی دولت تشکیل می‌شد. مقاله حاضر، با تمرکز بر «مسئله توسعه اقتصادی ایران» به بررسی صورت‌جلسات شورای اقتصاد می‌پردازد. این بررسی، بر اساس «نظریه رشد متعادل اقتصادی» روزن اشتاین رودن، موضوعات مطرح در صورت‌جلسات را برای رسیدن به پاسخ این پرسش، بررسی کرده است که شورای اقتصاد چه تأثیری در روند توسعه اقتصادی ایران داشت؟ از خاطرات کارگزارانی که در طول دو دهه در جلسات حضور داشته‌اند نیز به عنوان منبعی دیگر بهره گرفته شده است. همچنین، گزارش ارزیابی‌های دوایر مختلف سازمان برنامه و بودجه در باره برنامه‌های عمرانی نیز برای تأیید تحلیل‌ها مورد توجه و استفاده قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش، نشان می‌دهد که به علت عدم پیوستگی و نبود یک دید کلی در تصمیم‌های اقتصادی، ناهمسانی در پرداختن به بخش‌های مختلف اقتصادی و چگونگی تصمیم‌گیری در این شورا، نتایج آن نمی‌توانست توسعه متوازن و پایدار ایران را به دنبال داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pathology of the Economic Council in Pahlavi 2nd's period Concerning the Economic Development, A Historical Review

نویسندگان [English]

  • Rahim Abedini 1
  • Abolhasan Fayyaz Anosh 2
  • Morteza Dehqannejad 3
1 Ph. D student of islamic revolution history, department of history and Iranian studies, University of Isfahan
2 Associate professor, department of history and Iranian studies, University of Isfahan
3 Professor of history and Iranian studies, University of Isfahan
چکیده [English]

One of the institutions established in time of Pahlavi II  to achieve the economic development was the Economic Council held on Mondays in front of the Pahlavi King with the presence of the government's economic team. The current article focuses on the "Issue of Iran's Economic Development" and examines the minutes of the Economic Council. This study, based on Rosen Stein Roden's "balanced economic growth theory", has analyzed the issues raised in the meeting minutes in order to find the answer to this question on what effect the Economic Council had on Iran's economic development process. The memories of agents present in the meetings for two decades have also been used as another source. Moreover, the report of evaluations of various departments of the Program and Budget Organization regarding construction plans has been considered and used to confirm the analysis. The findings of the research clarify that due to the lack of coherence and the lack of a general view in the economic decisions, heterogeneity in dealing with different economic sectors and the how of making decisions in this council, its results could not lead to a balanced and sustainable development of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran's economic history
  • Economic Council
  • Program and Budget Organization
  • Iran's development

عنوان مقاله [العربیة]

نقاط ضعف مجلس الاقتصاد فی عصر البهلوی الثانی فی مسیرة التنمیة الاقتصادیّة؛ بحث تاریخی

چکیده [العربیة]

یعدّ مجلس الاقتصاد واحداً من التشکیلات التی تمّ تأسیسها فی عصر البهلوی الثانی من أجل تحقیق التنمیة الاقتصادیّة، وهو ذلک المجلس الذی کان یعقد جلساته فی أیّام الاثنین من کلّ أُسبوع بحضور الشاه بهلوی وبمشارکة الفریق الاقتصادی للحکومة. والمقالة الحالیّة تقوم بمراجعة محاضر جلسات مجلس الاقتصاد مع ترکیز اهتمامها على مسألة (التنمیة الاقتصادیّة فی إیران). وهذه المراجعة هی على أساس (نظریّة التنمیة الاقتصادیّة المتوازنة) لروزنشتاین رودن، حیث تسعى للبحث فی المواضیع المطروحة فی محاضر الجلسات من أجل الوصول للإجابة عن التساؤل عن مدى ما کان لمجلس الاقتصاد من التأثیر فی عملیّة التنمیة الاقتصادیّة فی إیران؟ ومن المصادر الأُخرى التی یستعین بها هذا البحث هی خواطر وذکریات الموظّفین الذین کانوا یحضرون اجتماعات هذا المجلس طوال عقدین من الزمن. کما یستفید البحث لدعم وتأیید تحلیلاته أیضاً من تقاریر التقییم الصادرة عن الأقسام المختلفة لمنظّمة التخطیط والمیزانیّة حول البرامج العمرانیّة. وتفید نتائج البحث بأنّ فقدان الانسجام وانعدام النظرة الشمولیّة فی القرارات الاقتصادیّة، وعدم التجانس فی التعامل مع القطّاعات الاقتصادیّة المختلفة، وکیفیّة اتّخاذ القرارات فی هذا المجلس؛ کلّ ذلک أدّى إلى عدم قابلیّة مجموع قراراته على تحقیق التنمیة المتوازنة والمستدامة فی إیران.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • تاریخ إیران الاقتصادی
  • مجلس الاقتصاد
  • منظّمة التخطیط والتنمیة
  • تنمیة إیران