بررسی عوامل استیلای خلیفه الناصر بر خوزستان و تداوم آن در دوره خوارزمشاهیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران (نویسنده مسؤل)

2 دانشجوی دکترای تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز

10.22081/hiq.2023.75084

چکیده

خوزستان، یکی از ایالت­های مهمّ ایران در دوران اسلامی بود. این ایالت، مانند دیگر مناطق ایران، در سده‌های نخستین اسلامی توسط کارگزاران دستگاه خلافت اداره می­شد. به‌تدریج با آشکار شدن علایم انحطاط دستگاه خلافت عباسی (132-656ق)، خوزستان نیز مانند دیگر نواحی ایران، از زیر سلطه خلفا بیرون آمد و تا اواخر سده ششم هجری، زیر نظر حکومت­های مستقر در فلات ایران اداره می­شد. در سال 591ق، لشکریان خلیفه الناصر (575-622ق) به فرماندهی ابن‌قصاب (592ق)، خوزستان را تصرف کردند. بدین ترتیب، خوزستان بعد از چند سده، دوباره تحت سلطه مستقیم نهاد خلافت قرار گرفت و غلام‌ ـ فرماندهان تُرک‌نژاد خلیفه الناصر، عهده­دار امور این منطقه شدند.این پژوهش، بر آن است تا با روش وصفی ـ تحلیلی، به بررسی عوامل استیلای خلیفه الناصر بر خوزستان، و تدوام این سلطه در دوره­ خوارزمشاهیان (590-628ق) بپردازد. نتایج پژوهش، حاکی از آن است عواملی چون: احیای قدرت دنیوی نهاد خلافت در عراق عرب، سقوط سلطنت سلجوقی در ایران و اختلافات درون­دودمانی حکومت محلی آل‌شمله در خوزستان، موجب تسلط خلیفه الناصر بر خوزستان گردید. پیوستگی جغرافیایی و اقلیمی این ایالت با عراق عرب از یک سو، و گرفتاری­های سیاسی ـ نظامی خوارزمشاهیان در شرق و نهایتاً هجوم مغول از سوی دیگر، باعث تداوم سلطه بغداد بر این منطقه شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Elements Concerning Caliph Al-Nasser's Domination on Khuzestan and Its Continuation in the Period of the Khwarazmshah

نویسندگان [English]

  • Lida Mavadat 1
  • Sajjad Papi 2
1 Department of History, Faculty of Literature & Humanities, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahwaz, Iran
2 Ph. d student of history, Iran in the Islamic era, Shahid Chamran university
چکیده [English]

Khuzestan was one of the important states of Iran in the Islamic era. This state, like the other regions of Iran, was governed by agents of the caliphate in the early Islamic centuries. Gradually, as the signs of decline of the Abbasid caliphate (656-132 AH) became apparent, Khuzestan, like the other regions of Iran, got out of the rule of the caliphs, and until the end of the 6th century, it was under the supervision of the governments in the Iranian plateau. In 591 A. H, the armies of Caliph Al-Nasser (575-622 AH) under the command of Ibn Qasab (592 AH) captured Khuzestan. In this way, after several centuries, Khuzestan was again under the direct control of the Caliphate institution, and the turkish slave-commanders of Caliph Al-Nasser were in charge of the affairs of this region. This research aims to investigate the factors of Caliph Al-Nasser's conquest of Khuzestan, and the continuation of this domination in the period of the Khwarazmshah (590-628 AH) through the descriptive-analytical method of research. The results of the research indicate that the factors such as the revival of worldly power of caliphate in Arab Iraq, the fall of the Seljuk monarchy in Iran, and the intra-dynastic differences of Al-Shamla local government in Khuzestan led to the domination of Caliph Al-Nasser over Khuzestan. The geographical and climatic connection of this state with Arab Iraq on the one hand, and the political-military troubles of the Khwarazmshah in the east and finally the invasion of the Mongols on the other hand, caused the continuation of Baghdad's rule over this region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khuzestan
  • Al-Nasser Ledinullah
  • Khwarazmshahian
  • Al-Shamla
  • Ibn Qasab

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة عوامل استیلاء الخلیفة الناصر على خوزستان واستمرار ذلک خلال فترة حکم الخوارزمیّین

چکیده [العربیة]

کانت خوزستان فی العصر الإسلامی واحدةً من الولایات الإیرانیّة المهمّة. وکانت هذه الولایة مثل باقی المناطق الإیرانیّة تُدار فی القرون الإسلامیّة الأُولى من قِبَل عمّال جهاز الخلافة. ومع ظهور علائم انحطاط نظام الخلافة العبّاسیّة (132 ـ 656 هـ) بالتدریج صارت خوزستان مثل بقیّة النواحی الإیرانیّة خارج سلطة الخلفاء، وبقیت حتّى أواخر القرن السادس الهجری تُدار تحت إشراف الحکومات المستقرّة فی البلاد الإیرانیّة. وفی سنة 591 هـ احتلّت جیوش الخلیفة الناصر (575 ـ 622 هـ) والتی کانت بقیادة ابن القصّاب (592 هـ ) خوزستان. وهکذا عادت خوزستان ـ بعد عدّة قرون ـ مرّةً أُخرى تحت السلطة المباشرة لجهاز الخلافة، وتولّى غلام ـ وهو أحد قادة الخلیفة الناصر وذو أُصول ترکیّة ـ مسؤولیّة إدارة أُمور هذه المنطقة. وهذا التحقیق یسعى وبأُسلوب وصفی ـ تحلیلی إلى البحث عن عوامل استیلاء الخلیفة الناصر على خوزستان، واستمرار هذه السلطة فی عهد الخوارزمیّین (590 ـ 628 هـ). وتشیر حصیلة التحقیق إلى عدد من العوامل التی أدّت إلى تسلّط الخلیفة الناصر على خوزستان، ومنها: إحیاء القدرة الدنیویّة لجهاز الخلافة فی العراق، وسقوط السلطنة السلجوقیّة فی إیران، وظهور النزاعات العائلیّة والقَبَلیّة بین مکوّنات الحکومة المحلّیّة لآل شَمْلة فی خوزستان. وقد أدّى الارتباط الجغرافی والإقلیمی لهذه الولایة مع العراق من جهة، وما کان یعانیه الخوارزمیّون فی الشرق من أزمات سیاسیّة ـ عسکریّة من جهة ثانیة، وهجوم المغول فی النهایة، کلّ ذلک أدّى إلى استمرار سلطة بغداد على هذه المنطقة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • خوزستان
  • الناصر لدین اللّه‏
  • الخوارزمیّون
  • آل شملة
  • ابن القصّاب