تحلیل کنش‌های متظاهرانه مأمون در مواجهه با امام رضا(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع)(نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکترای فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع)

10.22081/hiq.2020.69378

چکیده

بررسی کنش‌های رخ ‌داده در برخی دوره‌های تاریخی به دلیل حساسیت آن دوره و جایگاه ویژه کنش‌گران دارای اهمیت است؛ زیرا می‌تواند الگوی مفیدی برای فهم رویدادها و ژرفا یافتن درک عمومی باشد. در این مقاله، کنش‌های متظاهرانه مأمون در مواجهه با امام ‌رضا(ع) در دوران خلافت با استفاده از ظرفیت‌های تحلیل ‌گفتمان لاکلا و موفه با تأکید بر دو مفهوم اصلی زنجیره هم‌ارزی و حاشیه‌رانی تبیین می‌شود.
نتایج تحقیق نشان می‌دهد، مأمون در دوره‌های مختلف به تناسب موقعیت از راهکارهای هم­ارزی مانند تظاهر به تشیع، دعوت امام(ع) به مرو، پیشنهاد ولایت‌عهدی، باورداشت آخرالزمانی، به‌کارگیری نمادهای شیعی و تطمیع استفاده کرده است. هم‌چنین، راهکارهای حاشیه­رانی مانند مهندسی روابط اجتماعی، کتمان فضایل، تضعیف جایگاه اجتماعی، تضعیف جایگاه علمی، ترور شخصیت، حصر ارتباطی، زندان، حصر خانگی، حذف فیزیکی و شهادت بهره گرفته است.
روش مواجهه مأمون با امام(ع) را می‌توان به سه دوران بحرانی ابتدای حکومت، تثبیت حکومت و حصر فرهنگی- ارتباطی امام(ع) تقسیم کرد. با این حال، به‌صورت دقیق نمی‌توان هرکدام از راهکارها را به یک دوره خاص نسبت داد، اما مأمون در دوره‌های اول و دوم بیشتر از زنجیره هم‌ارزی استفاده کرده است و هر‌چه به دوره سوم نزدیک می‌شویم، استفاده از مکانیسم حاشیه‌رانی بیشتر ‌گردیده است. هم‌چنین، گاهی به‌صورت توأمان از سازوکارهای برجسته‌سازی و حاشیه‌رانی استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Analysis of Ma’moon’s Duplicitous Action in Dealing with Imam Reza (PBUH)

نویسندگان [English]

  • Karim Khanmohammadi 1
  • mohammad reza anvari 2
1 Associate professor of culture and relationships department, Baqir al- Olum University
2 Ph. D candidate of culture and relationships, Baqir al- Olum University
چکیده [English]

The study of events come about in some historical phases is of great significance due to the sensitivity of that era as well as the particular position of actors. Likewise, this issue can be beneficial towards the appreciation of events and deepening of general understanding.
In this article, Ma’moon’s duplicitous action in dealing with Imam Reza (PBUH) in time of caliphate are clarified by taking advantage of Laclau and Mouffe’s discourse analysis with the emphasis on two main concepts of equivalence and backgrounding strategies.
The findings of research indicate that Ma’moon has taken the equivalence strategies such as pretending to be Shi’a, inviting Imam to Marve, suggesting the guardianship, believing in the end of time as well as applying the Shiite symbols and allurement in different phases according to the situation. Moreover, he has taken advantage of backgrounding strategies such as the management of social relations, concealment of virtues, weakening of the social status and scientific position, terror of personality, limitation of relationships, imprisonment and martyrdom. His strategies in dealing with Imam Reza (PBUH) can be divided into three critical phases namely the beginning of government, the stabilization of government and the limitation of cultural relationship. Yet, none of the strategies can be attributed to a particular time. Ma’moon has mostly applied the equivalence strategy in the first and second phases and backgrounding strategy in the third phase. Likewise, the strategies of backgrounding and foregrounding have been concurrently utilized on occasion

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Reza (PBUH)
  • Ma’moon Abbasi
  • duplicitous action
  • equivalence
  • backgrounding

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل السلوکیات المراوغة لمأمون تجاه الإمام الرضا(ع)

چکیده [العربیة]

إن تحلیل بعض الأحداث التأریخیة لأهمیتها و حساسیتها الظرفیة و کذلک أهمیة أشخاصها ما یمکنها بأن تصبح نموذجأ یحتذى فی الدراسات التحلیلة المعمقة.


تحاول هذه المقالة أن تدرس تصرفات و سلوکیات مأمون تجاه الإمام الرضا


فی خلافته عبر توظیف الخطاب النقدی ل"لاکلاف" و "موفه" مع الترکیز على مفاهیم التعاطف و الموائمة و الإقصاء و التهمیش. تفید النتائج بأن مأمون أبدى بعض التعاطف و المرونة مع الإمام فی تظاهره بالتشیع و فی استدعاءه الإمام إلى المرو و قیامه بممارسة بعض الطقوس و الرموز الشیعیة و بعض عقائد الشیعة فی آخر الزمان و تطمیع البعض حسب الظروف و على فترات من الزمن.


و کذلک توظیف بعض أسالیب التهمیش و الإقصاء عبر التضییق و الرقابة و تجاهل فضائل الإمام و تضعیف مکانته الاجتماعیة و العلمیة و ممارسة الضغط و الاغتیال لشخصیة الامام و فرض الحصار و تقلیص علاقاته و حصره منزلیا و من ثم التصفیة الجسدیة و استشهاده. یمکننا تقسیم عهد مأمون إلى ثلاث مراحل


فی مواجهته للإمام و هی المرحلة المتأزمة فی بدایة حکمه ثم مرحلة استقرار حکمه و أخیرا فرض الرقابة الثقافیة و الاجتماعیة على الإمام.


لا یمکننا على وجه الدقة أن نعزو تلک الأسالیب إلى فترة بعینها لکن یمکننا القول بأن مأمون فی عهده الأول و الثانی استخدم أسلوب التعاطف و التزلف، لکن


فی المرحلة الثالثة نلاحظ استخدامه الأسلوب الإقصائی و التهمیشی و فی بعض الأحیان الأسلوب المدمج من إقصاء و التزلف.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • : الامام الرضا(ع)
  • المأمون العباسی
  • السلوک المراوغ
  • الموائمة
  • الإقصاء و التهمیش