نهادهای آموزشی خراسان در عهد عباسیان با تکیه بر عصر خلافت مأمون ( 198 - 218 ه ق )

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه خوارزمی

10.22081/hiq.2019.67078

چکیده

رونق فرهنگی عصر اول عباسی، اقتدار و تسامح نسبی خلفا و دولت‌مردان این عصر و شرایط اقتصادی و اجتماعی حاکم بر قلمرو اسلامی، زمینه‌های بهره‌گیری مسلمانان را از میراث فرهنگی دیگر ملل، مانند نهادهای آموزشی هموار کرد و امکان تحقق بخشی از آموزه‌های اسلامی را در علم‌آموزی و مدنیت فراهم آورد. در این میان خراسان دارای جایگاهی ویژه بود و با توجه به عوامل و زمینه‌های زیر در عرصه علم و آموزش، رشدی فراوان یافت و مراکز آموزشی نوظهوری در آنجا پدید آمدند. عواملی مانند جایگاه ویژه خراسان در تکوین و تحکیم قدرت بنی‌عباس، استقرار و تعلق خاطر مأمون به این منطقه، علاقه‌مندی مأمون به علم، حضور امام علی بن موسی(ع)در این منطقه و نقش ایشان در فعالیت‌های علمی و سرانجام موقعیت ویژه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خراسان که با پیدایش حکومت‌های محلی بر ظرفیت‌های آن افزوده شد در این امر تأثیر فراوانی داشتند. بررسی سیر تحول علمی و آموزشی خراسان با تأکید بر جایگاه مراکز آموزشی عصر امارت و خلافت مأمون و واکاوی تأثیرگذاری شرایط سیاسی بر آن، به ویژه سهم دولت‌مردان این عصر، مسئله‌ای است که مقاله حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اول در پی تبیین آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Educational Institutes of Khorasan in the Abbasid Era with the Emphasis on M’amun’s Caliphate Era (198-218 After Hijrah)

نویسندگان [English]

  • Seyed Abolfazl Razavi 1
  • Hassan Zandiyreh 2
  • kamal zarifiyan manesh 3
1 Associate professor of history department, Kharazmi University
2 Assistant professor of history department, Tehran University
3 M.A in History of Islam, Kharazmi University
چکیده [English]

Cultural prosperity in the first era of the Abbasid government, the relative authority, the toleration of caliphs, the presence of statesmen in this era, the economic and social conditions dominated on the Islamic territory provided the ground for the Muslims to take advantage of cultural inheritance of other nations such asEducational institutes to fulfill some parts of Islamic instructions in regard with seeking knowledge and civility.  Meanwhile, Khorasan was of particular position thanks to the elements such as the particular position of Khorasan in creating and strengthening of the Abbasids’ authority, Ma’mun’s interest to settle in this area and his role in regard with the scientific activities and finally the particular economic, social and political conditions in Khorasan which was developed by the advent of the local governments. The investigation of scientific and educational development in Khorasan with the emphasis on the position of educational centers in time of Ma’mun as well as the study of the effectiveness of political conditions particularly the role of statesmen are the issues followed in the present research by taking advantage of the descriptive-analytical method and the primary sources

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khorasan
  • institute of science
  • institute of education
  • Ma’mun
  • Islamic civilization

عنوان مقاله [العربیة]

المؤسسات التعلیمیة فی خراسان فی العصر العباسی، بالتأکید علی خلافة مأمون (1982-1988 هـ)

چکیده [العربیة]

لقد مهدت عوامل عدة، الارضیة المناسبة لانتفاع المسلمین من التراث الثقافی للدول الأخرى، من هذه العوامل الازدهار الثقافی للعصر العباسی الأول وسماحة الخلفاء العباسیین و رجال الدولة و قوتهم فی هذا العصر، الظروف الاقتصادیة والاجتماعیة المحیطة بالعالم الإسلامی.

تعتبرالمؤسسات التعلیمیة من هذا التراث المستفاد من الثقافات الأخرى التی أثمرت تطبیق تعالیم الإسلام فی التعلیم و المدنیة. فی غضون ذلک، کان لخراسان مکانة مرموقة لکثرة انتشار المؤسسات التعلمیة الحدیثة فیها و تمهید الأرضیة للعلم و التعلیم فیها و هذه المکانة متأثرة بعوامل مثل حب مأمون للعلم و إهتمامه به، المکانة الخاصة لخراسان فی تکوین الخلافة العباسیة و استقرارها، إهتمام مأمون بهذه المنطقة، تواجد الإمام علی بن موسى علیه السلام فی هذه المنطقة ودوره فی الأنشطة العلمیة وأخیراً الوضع الاقتصادی والاجتماعی والسیاسی الخاص لخراسان، الذی ازداد قوة و توسعة و أهمیة بعد ظهور الدول المحلیة المؤثرة فیها.

إن دراسة التطور العلمی والتعلیمی فی خراسان مع الترکیز على موقف المراکز التعلیمیة فی عصر الإمارة وخلافة مأمون فیها، وتحلیل الظروف السیاسیة المؤثرة على ذلک، وخاصة دور رجال الدولة فی هذا العصر، ما تروم الورقة الحالیة تبیینها و حلها بنهج تحلیلی وصفی معتمدا على المصادر المعتمدة

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • خراسان
  • المؤسسة التعلیمیة
  • المؤسسة العلمیة
  • مأمون
  • الحضارة الإسلامیة