Genealogy of Political Thought of Takfiri Groups in the Islamic World; Discourse Analysis Using Michel Foucault's Method

Document Type : Research Paper

Authors

1 Assistant Professor, Department of Education, University of Isfahan, Isfahan, Iran.

2 Department of Education, Farhangian University, Isfahan, Iran

10.22081/hiq.2022.58355.2072

Abstract

This study seeks to analyze the historical and discursive roots of Takfiri ideology within the Islamic world through Michel Foucault’s methods of archaeology and genealogy. Takfiri groups, through violent behavior, literalist and dogmatic interpretations of religious texts, excommunication (takfir) of other Islamic sects—particularly Shiites—and instrumental use of media to showcase brutality, pose not only a security threat to societies but also necessitate a critical re-evaluation of their ideological foundations. Drawing upon Foucault concepts such as the power–knowledge nexus, historical discontinuities, and the discursive construction of the subject, this research aims to elucidate the process by which early doctrinal notions were transformed into a dominant Takfiri discourse. The theoretical framework of this article is rooted in Foucault’s genealogy and archaeology. Genealogy, in contrast to linear historical narratives, conceives history as a field of ruptures, oppositions, and discursive reconstructions, wherein power and knowledge are intricately intertwined. From this perspective, truth is not an immutable entity but a construct that emerges within power relations and is stabilized through discourse. Archaeology, meanwhile, delves into the latent layers of discourse to trace how peripheral ideas, under specific historical conditions, evolve into dominant formations. Together, these approaches allow for a discursive mapping of the emergence of Takfiri ideology, from its conceptual origins in Islamic history to its contemporary manifestations in groups such as ISIS. Key Foucault tools such as episteme (the knowledge system of a given era), subject (the individual constituted through discourse), and regime of truth (a system legitimized by its capacity to produce knowledge) offer powerful analytical means to understand the nature of Takfiri movements. These groups construct rigid boundaries between the "self" and the "other," producing idealized subjects that exclude any difference from the realm of "truth." A genealogical investigation of Takfiri thought leads back to the teachings of Ibn Taymiyah (7th–8th centuries A.H), who emphasized a return to the righteous predecessors and rejected interpretive readings of religious texts. His rigid identity boundaries categorized intellectual opponents—such as Shiites and Sufis—as heretics, legitimizing violence against them. Although his ideas were largely marginalized in his own time, they endured as a form of "subjugated knowledge" within the collective memory of parts of the Muslim world. In the 18th century, Moḥammad ibn ʿAbdol-Wahhab, by reviving Ibn Taymiyah’s doctrines and allying with the Saudi dynasty, brought the Takfiri discourse from the margins into the center of political power. Relyng on literalist interpretation of monotheism, he considered all cultural manifestations after the righteous predecessor (such as visiting graves and supplication) to be polytheistic, obligating his followers to eradicate these "deviations." This fusion of religion and politics laid the groundwork for the Saudi state and established Wahhabism as the dominant discourse in the Arabian Peninsula. In the 20th century, several factors contributed to the reproduction of the Takfiri discourse. The collapse of the Ottoman Empire and the rise of colonial powers undermined the Islamic Caliphate, fragmenting the Muslim world into modern nation-states and precipitating an identity crisis. Takfiri groups exploited this vacuum by promising to restore a unified Islamic community. Western and Saudi support for jihadist forces in Afghanistan against the Soviet Union lent legitimacy to networks such as al-Qaeda. Groups like ISIS weaponized violent media representations to propagate fear and, by constructing a heroic narrative of jihad, transformed marginalized youth into obedient subjects of their discourse. Drawing on Wahhabism and an even more radical reading of Ibn Taymiyah, these groups employed takfir as a tool for silencing dissent. By denying the religious legitimacy of other sects, they positioned themselves as the sole representatives of "pure Islam," framing any engagement with non-Islamic political systems as betrayal. Their violence is not merely tactical; it is a symbolic performance asserting the dominance of their own regime of truth over the Islamic world. From Foucault’s perspective, human subjects are not autonomous agents but products of discourse and power relations. Takfiri groups, by constructing a network of concepts—such as jihad, caliphate, and takfir—forge subjects who define their identity through the annihilation of the "other." These subjects, having renounced critical rationality in favor of blind obedience to their leaders, become instruments for the perpetuation of violence. In effect, Takfiri groups do not merely destroy bodies; by redefining "truth," they colonize the very consciousness of society. The findings of this study indicate that Takfiri ideology is a historically constructed phenomenon emerging at the intersection of religion, power, and identity crises. While such discourse reproduces itself in the short term through violence, its inherent contradiction—the denial of Islam’s intrinsic pluralism—poses a fundamental challenge to its sustainability. Confronting this phenomenon requires relegating the Takfiri ideology to the margins through critical historical re-readings and the promotion of alternative discourses grounded in reason and tolerance.

Keywords

Main Subjects

References

ابن‌تیمیه، احمد‌بن‌عبدالحلیم، 1987م، الفتاوی الکبری، تحقیق: عبدالقادر عطا، چاپ اوّل، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن‌تیمیه، احمد‌بن‌عبدالحلیم، 1986م، منهاج السنة، جلد 4، ناشر: جامعة الإمام محمد‌بن‌مسعود الاسلامیة.
ابن‌تیمیه، احمد‌بن‌عبدالحلیم، 1995م، مجموع الفتاوی، تحقیق: عبدالرحمن‌بن‌قاسم، المدینة السعودیة، مجمع الملک الفهد.
احمدی، بابک، 1373، مدرنیته و اندیشه انتقادی، تهران، نشر مرکز.
بخاری، محمد، ۱۴۲۲ق، صحیح بخاری، جلد ۳، بیروت، دار طوق النجاة.
برزگر، ابراهیم، 1392، «مجرای فهم تکفیری‌ها: مشابهت‌های تکفیری‌ها و خوارج»، پژوهش‌های راهبردی سیاست، دوره 2، شماره 7.
بهرامی، حمزه علی، 1396، «تحلیلی بر استدلال سلفیان در تقدم احکام نقل بر عقل؛ با تمرکز بر دیدگاه ابن‌تیمیه»، فلسفه و الاهیات، 23(3).
بهمنی، جواد، 1385، خوارج؛ پیوریتن‌های اسلام، انتشارات عطایی.
بهیان، شاپور، 1389، «روش‌شناسی میشل فوکو»، علوم اجتماعی، 4(8).
پارسانیا، حمید، 1380، حدیث پیمانه، قم، انتشارات معارف.
پاکتچی، احمد، 1385، «نظام قبیله‌ای و خاستگاه خوارج نخستین»، فلسفه و کلام، شماره 52.
تاجیک، محمدرضا، 1378، میشل فوکو و انقلاب اسلامی، تهران، انتشارات بقعه.
تودنهوفر، یورگن، 1394، ده روز با داعش؛ از درون دولت اسلامی، مترجمان: علی عبداللهی و زهرا معین‌الدینی، تهران، کوله‌پشتی.
جعفری، یعقوب، 1386، «باورها و فرقه‌های خوارج»، معارف عقلی، شماره 7.
خسروشاهی، هادی، مهر 1392، «سلفی‌گری و اخوان در مصر»، بعثت، شماره 12.
رابینو، هیوبرت ال دریفوس، 1376، میشل فوکو فراسوی ساختارگرایی و هرمنوتیک، ترجمه: حسین بشیریه، تهران، نشر نی.
رضوانی، علی‌اصغر، 1390، وهابیان تکفیری، تهران، نشر مشعر.
شریف رضی، محمدبن حسن، 1390، نهج البلاغه؛ اوج فصاحت، قم، انتشارات انصاریان.
شهرستانی، محمد‌بن‌عبدالکریم، 1415ق، الملل والنحل، بیروت، دار المعرفة.
صدر. س. م، 1385، مفاهیم الجهاد فی اسلام، ترجمه: علی شیروانی، قم، انتشارات دانشگاه مفید.
علیا، مهدی، 1382، «دیرینه‌شناسی انسان مدرن در اندیشه فوکو»، گفتمان، شماره 9.
فوزی، یحیی، 1389، «گونه‌شناسی فکری جنبش‌های اسلامی معاصر و پیامدهای سیاسی امنیتی آن در جهان اسلام»، مطالعات راهبردی، شماره 50.
فوکو، میشل، 1379، ایران، روح یک جهان بی‌روح، ترجمه: نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران، نشر نی.
فوکو، میشل، 1377، ایرانی‌ها چه رؤیایی در سر دارند؟، ترجمه: حسین معصومی همدانی. تهران، انتشارات هرمس.
فوکو، میشل، 1387، مراقبت و تنبیه، ترجمه: نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران، نشر نی.
فوکو، میشل، 1389، نظم اشیاء دیرینه‌شناسی علوم ‌انسانی، ترجمه: یحیی امامی، نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
فوکو، میشل، 1980، خاستگاه هرمنوتیک خود، ترجمه: نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران، نشر نی.
فوکو، میشل و اریک برنز، 1384، حقیقت و قدرت، ترجمه: بابک احمدی، تهران، نشر ماهی.
فیرحی، داوود، 1378، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام (دوره میانه)، تهران، نشر نی.
قادری، حاتم، 1379، اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم، تهران، نشر طیف نگار.
کچوییان، حسین و کریم‌خان زند، مصطفی، 1390، «تاریخ اکنون میشل فوکو و تأملاتی فلسفی در باب تاریخ»، مطالعات جامعه‌شناختی، 19(2).
کلانتری، عبدالحسین، 1391، گفتمان؛ از سه منظر: زبان‌شناختی، فلسفی و جامعه‌شناختی، تهران، جامعه‌شناسان.
لوکس، استیون، ۱۳۷۰، قدرت فرانسانی یا شرّ شیطانی فوکو، ترجمه: فرهنگ رجایی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مجلسی، محمدباقر، 1404ق، بحار الأنوار، ج28، تهران، مؤسسة الوفاء.
محمودیان، محمد، 1391، «تأثیر اندیشه‌های نوسلفیسم بر روند فکری ـ ایدئولوژیک القاعده»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره 3.
مسجد جامعی، محمد، 1386، «تحولات اندیشه سلفی در دوران معاصر؛ کدامین آینده؟»، علوم سیاسی؛ رویدادها و تحلیل‌ها، شماره 219.
المشعبی، عبدالمجید و ابن‌تیمیه، احمد‌بن‌عبدالحلیم، 1997م، منهج ابن‌تیمیة فی مسألة التکفیر، ریاض، دار اضواء السلف.
Al-Hamawi, S., 2021, ‘The ideological evolution of Salafi-Jihadi groups: From Al-Qaeda to ISIS’, Tehran, Institute for East Strategic Studies.
Al-Zawahiri, A., 2005, Letter from al-Zawahiri to al-Zarqawi.‏
Behrent, M. C., 2009, Liberalism without humanism: Michel Foucault and the free-market creed, 1976-1979. Modern Intellectual History, 6(3).
Biersack, A., 1989, The new cultural history, (p. 1). L. Hunt (Ed.). Berkeley, University of California Press.
Bin Laden, O., 2002, ‘Letter to the American People’, In B. Lawrence (Ed.), ‘Messages to the World: The Statements of Osama bin Laden’, pp. 163–172.
Dews, P., 1989, The return of the subject in late Foucault, Radical Philosophy, 51(1).
Downing, L., 2008, The Cambridge Introduction to Michel Foucault.
Dryzek, J. S., Honig, B., & Phillips, A. (Eds.), 2008, The Oxford handbook of political theory (Vol. 1). Oxford University Press.
Ferreirinha, I. M. N., & Raitz, T. R., 2010, As relações de poder em Michel Foucault: reflexões teóricas. Revista de Administração Pública, 44(2).
Ferreirinha, I. M. N., & Raitz, T. R., 2010, As relações de poder em Michel Foucault: reflexões teóricas. Revista de Administração Pública, 44(2).
Foucault, M., 1970, The archaeology of knowledge, Information (International Social Science Council), 9(1).‏
Foucault, M., 1996, What is critique?, In What is enlightenment?, University of California Press.
Foucault, M., & Deleuze, G., 1977, Intellectuals and power, Language, counter-memory, practice: Selected essays and interviews.
Foucault, M., & Dreyfus, H., 1987, Mental illness and psychology.
Gandal, K., 1986, Michel Foucault: intellectual work and politics, Telos, 1986(67).
Hassan, M., 2018, ‘The Hanbali School and Jihad: A Study of Ibn Taymiyya’s Legal Thought’, Journal of Islamic Studies, 29(2).
Haykel, B., 2009, On the nature of Salafi thought and action, In R. Meijer (Ed.), ‘Global Salafism: Islam’s New Religious Movement’, Columbia University Press.
Hegghammer, T., 2005, Al-Qaida statements 2003-2004: a compilation of translated texts by Usama bin Ladin and Ayman al-Zawahiri.‏
Huijer, M., 1999, The aesthetics of existence in the work of Michel Foucault, Philosophy & Social Criticism, 25(2).
Lauzière, H., 2015, The making of Salafism: Islamic reform in the twentieth century, Columbia University Press.‏
o’Brien, P., 1989, 1. Michel Foucault's History of Culture, In The new cultural history, University of California Press.
Qutb, S., 2000, ‘Milestones’ (M. M. Siddiqui, Trans.), Islamic Book Service, Original work published 1964.
Shahzad, S. S., 2012, Inside al-Qaeda and the Taliban: Beyond bin Laden and 9/11, Journal of International Relations Research, 7(2).‏
Tynan, J., 2016, Michel Foucault: fashioning the body politic.
 
History of Islam
Volume 26, Issue 1
August 2025
Pages 196-175

Files

Share

How to cite

Statistics