کارکرد سیاسی و اجتماعی رؤیا در اندیشه و عمل عرفای دوره تیموری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشگاه فردوسی

3 عضو هیات علمی

10.22081/hiq.2023.60995.2178

چکیده

عتباربخشی فراوان به رؤیا در دوره پس از مغول و استفاده از آن، یکی از موضوعات قابل توجه تاریخی است. این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و واکاوی اولیاء‌نامه‌ها و زندگی‌نامه‌های عرفای عصر تیموری، به بررسی رؤیا در اندیشه و عمل آنها (771-913ق) پرداخته است. با بررسی موضوع مذکور، از یک طرف می‌توان باورها و اندیشه‌های مردم دوره تیموری را به دست آورد و از جانب دیگر، کاربردهای رؤیا‌ را در امور سیاسی، مذهبی و اجتماعی عرفا شناخت.
نتایج این بررسی‌ها، نشان می‌دهد که رؤیا به‌عنوان منبع الهام، مورد اقبال و پذیرش مردم جامعه تیموری بود و کاربردهای متفاوتی برای آنان داشت. تصمیم‌گیری درباره امور مختلف، مانند: پیروی از یک استاد صوفی، هدایت افراد به سوی مرید و مرشد، بخشش گناهان، آگاهی از حقایق، وقوف بر ضمایر افراد، تقویت دین و شرع، رستگاری در آخرت و ادعای مهدویت، از جمله این کاربردهاست که اغلب در مسیر پیشبرد اهداف گوناگون سیاسی، اجتماعی و مذهبی قرار داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Political and Social Function of Dreams in View of the Mystics of Timurids

نویسندگان [English]

  • somayye Aghamohammadi 1
  • Mostafa gohari 1
  • Abbass aghdassi 2
  • mahdi Mojtahedi 3
1 fumuni
2 fum uni
3 FUM UNI
چکیده [English]

The great credence given to the dreams in the post-Mongol period and their functions is one of the significant historical issues. This research, taking advantage of the descriptive-analytical method and analyzing the biographies of the mystics of Timurid era, has examined dreams in their view and practice. By examining the aforementioned issue, it is possible to obtain the beliefs and thoughts of Timurids and to recognize the functions of dreams in the political, religious and social affairs of the mystics. The results of these studies clarify that the dreams, as a source of inspiration, were popular and accepted by the Timurids and they were of various usages for them. Decision-making about the various issues, such as following a Sufi master, guiding individuals towards the disciple and mentor, forgiving the sins, knowing the truths, knowing the consciences of individuals, strengthening the religion and law, salvation in the afterlife, and claiming Mahdism, are among these functions that were often in the path of advancing various political, social, and religious goals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dream
  • dream interpretation
  • Timurids
  • mystics
  • Sufis

عنوان مقاله [العربیة]

وظیفة "الحلم" السیاسیة والاجتماعیة فی الفکر والممارسة الصوفیة فی العصر التیموری

چکیده [العربیة]

یعد الاعتماد الکبیر علی "الحلم" فی فترة ما بعد المغول واستخدامه من القضایا التاریخیة الهامة. وقد تناول هذا البحث بالمنهج الوصفی - التحلیلی وتحلیل الکتب المقدسة وسِیَر عرفاء العصر التیموری، بدراسة "الحلم" فی فکرهم وممارستهم (771-913هـ ق). ومن خلال دراسة الموضوع المذکور أعلاه، یمکن الحصول على معتقدات وأفکار أهل العصر التیموری من ناحیة، ومن ناحیة أخرى یمکن فهم تطبیقات الحلم فی الشؤون السیاسیة والدینیة والاجتماعیة للعرفاء.
وتظهر نتائج هذه الدراسات أن الحلم کمصدر للإلهام کان مفضلاً ومقبولاً لدى أبناء المجتمع التیموری وکان له استخدامات مختلفة لهم. اتخاذ القرارات فی أمور مختلفة، مثل: إتباع معلم صوفی، وإرشاد الناس إلى المرید والمرشد، وغفران الذنوب، ومعرفة الحقائق، والوقوف على الضمائر الشخصیة، وتقویة الدین والشریعة، والسعادة فی الآخرة، وادعاء المهدویة، من ضمن هذه الاستخدامات التی کانت فی کثیر من الأحیان فی طریق تحقیق أهداف سیاسیة واجتماعیة ودینیة مختلفة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الحلم
  • تفسیر الحلم
  • التیموریون
  • العرفاء
  • الصوفیون

مراجع

(ناشناس)، 1376ش/1998م، تذکره بغراخانی (تذکره مشایخ اویسیه)، مصحح: محمد منیر عالم، اسلام‌آباد: مرکزتحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
ابن‌ترکه اصفهانی، صائن‌الدین علی، 1384، شرح نظم الدر (شرح قصیده تائیه ابن‌فارض)، مصحح: اکرم جودى نعمتى‏، تهران: میراث مکتوب.
ابن‌جوزی، ابوالفرج، بی‌تا، تلبیس ابلیس، ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: نشر دانشگاهی.
احمدی، نزهت، 1388، رؤیا و سیاست در عصر صفوی، تهران: تاریخ ایران.
اردستانی، پیر جمال، 1371، مرآت الأفراد، به کوشش: حسین انیسى‌پور، تهران: زوار.
افراسیابی، غلامرضا، بهار 1384، «منابع و قواعد تعبیر رؤیا در متون حکمی و عرفان»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره بیست‌ودوم، شماره اوّل (پیاپی42): 138-148.
بدخشى‏، نورالدین جعفر، 1374، خلاصة المناقب‏، مصحح: سیده اشرف ظفر، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسى ایران و پاکستان.
ترکمنی آذر، پروین، 1383، تاریخ سیاسی شیعیان اثنی‌عشری در ایران، تهران: شیعه‌شناسی.
ثروت، منصور، 1388، «رؤیا و نقش آن در متون عرفانی به قلم زبان و ادب فارسی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 211.
جامی، عبدالرحمن، 1370، نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص‏، مصحح: سید جلال‌الدین آشتیانى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
جامی، عبدالرحمن، بی‌تا، نفحات الأنس من حضرات القدس، به کوشش: مهدی توحیدی‌پور، بی‌جا: کتاب‌فروشی محمودی.
جعفریان، رسول، 1388، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران: علم.
جوهرچی، علیرضا و علیرضا نبی‌لو، زمستان 1398، «بررسی نقش و جایگاه شیخ در طریقت کبرویه و مقایسه آن با دیدگاه شیعی»، شیعه‌شناسی، سال هفدهم، شماره 68.
حافظ ابرو، 1380، زبدة التواریخ، تصحیح: سید کمال حاج سید جوادی، تهران: فرهنگ وارشاد اسلامی.
خوارزمی، کمال‌الدین حسین، 1384، ینبوع الأسرار، مصحح: مهدى درخشان‏، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین، 1362، تاریخ حبیب السیر فی أخبار أفراد بشر، به کوشش: محمد دبیر سیاقی، بی‌جا: کتاب‌فروشی خیام.
خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین، 1372، مآثر الملوک، محقق: میرهاشم محدث، تهران: رسا.
دانشگاه کمبریج، 1379، تاریخ ایران در دوره تیموریان، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: جامی.
دیلمی، حسن‌بن‌ابی‌الحسن، 1409ق، إرشاد القلوب، قم: بی‌نا.
رضوان‌طلب، 1373، رؤیا از نظر دین وروان‌شناسی، قم: شفق.
سمرقندی، دولتشاه‌بن‌بختیشاه، 1382، تذکرة الشعرا، تهران: اساطیر.
شعبانی، امامعلی، 1394، عباسیان؛ رؤیا و سیاست، اراک: دانشگاه اراک.
شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، 1380، آرام‌بخش دل داغدیدگان (مسکن الفؤاد)، مترجم: حسین جناتی حسین، تهران: روح.
شوشتری، نورالله، 1377، مجالس المؤمنین، تهران: انتشارات اسلامیه.
شیخ نوری، محمدامیر، 1382، «نهضت حروفیه در ایران»، مجله نامه انجمن، شماره 9.
صفا، ذبیح‌االله، 1364، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات فردوسی.
کاشفی، فخرالدین علی، 2536 شاهنشاهی، رشحات عین الحیات، به کوشش: علی‌اصغر معینیان، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
کمیلی، مختاری، 1381، «رؤیا و تعبیر آن در متون عرفانی و تفسیری تا اواخر قرن ششم هجری»، مجله دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز.
کمیلی، مختاری، 1387، «خواب‌نامه‌نویسی در زبان و ادبیات فارسی؛ سیری در مهم‌ترین خواب‌نامه‌های فارسی»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، شماره 8، سال دوم: 135-158.
کمیلی، مختاری، تابستان 1390، «تعبیر سلطانی و فواید زبانی و مردم‌شناختی آن»، نامه فرهنگستان، شماره 46.
کویین، شعله، آبان و آذر 1379، «رؤیاهای شیخ صفی‌الدین و تاریخ‌نوشته‌های صفوی»، ترجمه: منصور چهرازی، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 37و38: 1-12.
معین، محمد، 1386، فرهنگ معین، تهران: زرین.
منز، بئاتریس فوربز، 1390، قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری، ترجمه: جواد عباسی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
ناصری داوودی، عبدالمجید، 1378، تشیع درخراسان عهد تیموریان، مشهد: آستان قدس رضوی.
نجفی، عیسی و قدرت‌الله علیرضایی، تابستان 1395، «خاستگاه و منشأ خواب‌های مشایخ در تذکرةالأولیاء»، فصـلنامه ادبیات عــرفانـی و اسطـوره‌شنـاختی، شماره 22، سال دهم: 259-292.
نوایی، عبدالحسین، 1379، رجال کتاب حبیب السیر، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
نوربخش، محمد، پاییز 1391، «من مهدى هستم؛ ترجمه رسالة الهدى»، به کوشش: رسول جعفریان، پیام بهارستان، دوره 2، سال 5، شماره 17: 697-712.
الویری، محسن، 1391، زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه، تهران: دانشگاه امام صادق

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار