عملکرد ساختار خلافت در عصر دوم خلافت فاطمیان (487-567ﻫ.ق) در مقابل صلیبیان در شامات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 محقق

2 مدرس دانشکده فنی الزهرا

10.22081/hiq.2023.60120.2145

چکیده

 






 






 



عصر دوم خلافت فاطمی (487-567ق)، مصادف با حملات نیروهای صلیبی به شامات بود؛ دوره‌ای که به دلیل نفوذ گسترده وزیران از یک سو، و آشفتگی سیاسی و اجتماعی در کنار دو قدرت تهدیدآمیز عباسیان و سلاجقه از سوی دیگر، شرایط دشواری برای فاطمیان به‌وجود آمده بود. ازاین‌رو، حملات صلیبیان به شامات در عصر دوم خلافت فاطمی، موجب تضعیف قدرت این حکومت در شرق جهان اسلام شد.
پژوهش حاضر، سعی دارد با بهره جستن از نظریه ساخت‌یابی گیدنز، ساختار سیاسی ـ نظامی و کارگزاران داخلی و خارجی دوره دوم خلافت فاطمی در برابر صلیبیان را مورد تحلیل قرار دهد. یافته‌های پژوهش، نشان می‌دهد که ضعف عملکرد ساختار سیاسی به دلیل عدم مشروعیت خلفا و قدرت‌گیری وزیران در کنار ناکارآمدی عملکرد ساختار نظامی به جهت ناهمگونی ارتش و اختلافات فرماندهان و نیز ناکارآمدی کارگزاران داخلی (وزرا) و خارجی (والیان محلی شامات)، موجب تضعیف ساختار قدرت فاطمی در برابر صلیبیان در شامات شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Function of Caliphate Structure in the Second Era of the Fatimid Caliphate (487-567 A. H) Against the Crusaders in the Levant

نویسندگان [English]

  • hayat Moradi 1
  • azam Bahrami 2
1
2 ..Lecturer at Al-Zahra Technical College
چکیده [English]

The second era of the Fatimid Caliphate (487-567 A. H) coincided with the attacks of the Crusader forces in the Levant; a period in which difficult conditions arose for the Fatimids due to the extensive influence of the viziers, and the political and social turmoil alongside the two threatening powers of Abbasids and the Seljuks. Therefore, the Crusader attacking the Levant in the second era of the Fatimid Caliphate weakened the authority of this government in the east of the Islamic world. The present study is to analyze the political-military structure as well as the internal and external factors in the second era of Fatimid Caliphate against the Crusaders, taking advantage of Giddens's structural theory. The research findings clarify that the weak performance of the political structure due to the lack of legitimacy of the caliphs and the authority of the ministers, the ineffectiveness of the military structure due to the heterogeneity of the army and the dispute between the commanders, the ineffectiveness of internal (ministers) and external agents (local governors of the Levant), weakened the Fatimid authority against the Crusaders in the Levant.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimid Caliphate
  • Crusaders
  • Levant
  • Ministry Institution
  • Structural Theory

عنوان مقاله [العربیة]

أداء هیکل الخلافة فی العصر الثانی للخلافة الفاطمیة (487-567هـ ق) ضد الصلیبیین فی الشامات

چکیده [العربیة]

زامن العصر الثانی للخلافة الفاطمیة (487-567هـ ق) مع هجمات القوات الصلیبیة على الشامات؛ وهی فترة نشأت فیها ظروف صعبة ضد الفاطمیین بسبب النفوذ الواسع للوزراء من جهة، والاضطرابات السیاسیة والاجتماعیة إلى جانب قوتی التهدید العباسیین والسلاجقة من جهة أخرى. ولذلک فإن هجمات الصلیبیین على الشامات فی العصر الثانی للخلافة الفاطمیة أضعفت قوة هذه الحکومة فی شرق العالم الإسلامی.
یحاول البحث الحالی تحلیل البنیة السیاسیة - العسکریة والعُمّال الداخلیین والخارجیین للفترة الثانیة من الخلافة الفاطمیة ضد الصلیبیین باستخدام نظریة الهیکلة لجیدنز . وتشیر نتائج البحث إلى أن ضعف أداء البنیة السیاسیة بسبب عدم شرعیة الخلفاء واستیلاء الوزراء على السلطة مع عدم کفاءة البنیة العسکریة بسبب تباین الجیش واختلاف القادة وکذلک عدم کفاءة العمال الداخلیین (الوزراء) والعمّال الخارجیین (ولاة الشامات المحلیین) تسبب فی إضعاف بنیة السلطة الفاطمیة فی مواجهة الصلیبیین فی الشامات.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الخلافة الفاطمیة
  • الصلیبیون
  • الشامات
  • مؤسسة الوزارة
  • نظریة الهیکلة

مراجع

ابن‌اثیر، 1997م، الکامل فی التاریخ، تحقیق: عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب.
ابن‌ایبک، 1961م، کنز الدُرر وجامع الغُرر، تحقیق: صلاح‌الدین المنجد، بی‌جا: المعهد الالمانی.
ابن‌تغری بردی، بی‌تا، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهرة، بی‌جا: المؤسسة المصریة للتألیف.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن، 1979م، العبر، بیروت: مؤسسة جمال للطباعة.
ابن‌ظافر، 1972م، أخبار دول المنقطعة، قاهره: معهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیة.
ابن‌عدیم، 1997م، زبدة الحلب من تاریخ الحلب، تحقیق: سهیل زکار، قاهره: دار الکتاب.
ابن‌قلانسی، 1983م، تاریخ دمشق، تحقیق: سهیل زکار، دمشق: دار حسان.
ابن‌کثیر، 1978م، البدایة والنهایة، بیروت: مکتبة المعارف.
ابن‌منقذ، اسامه، 1987م، کتاب الإعتبار، الریاض: دار الإصالة.
ابن‌میسر، محمدبن‌علی، 1919م، أخبار مصر، تحقیق: هنری مارسیه، قاهره: بی‌نا.
ابوالفدا، 1997م، المختصر فی أخبار البشر، بیروت: دار الکتب العلمیة.
آزاد ارمکی، 1393ش، مکتب‌ها و نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: نشر علم.
بهروزی، مهرناز، بی‌تا، بررسی نقش امیران شام در جنگ‌های صلیبی و پیامدهای آن، بی‌جا: بی‌نا.
پارکر، جان، 1386ش، ساخت‌یابی، ترجمه: حسین فاضیان، تهران: نشر نی.
جلال‌پور و محمدی، 1388ش، نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
حسن ابراهیم، حسن، 1958م، تاریخ الدولة الفاطمیة فی المغرب، قاهره: النهضة.
حیدری، منصور، 1392ش، «تعامل دیوانیان و نظامیان در دوره دوم خلافت فاطمیان مصر»، پژوهش‌های تاریخی دانشکده ادبیات، سال پنجم، شماره 1، اصفهان.
دهقان، معصومه، 1397ش، «بررسی تشکیلات نظامی و جایگاه ارتش در خلافت فاطمی مصر»، مطالعات تاریخی جنگ، دوره دوم، شماره 4، اراک.
رنسیمان، 1981م، تاریخ الحروب الصلیبیة، ترجمه: السید الباز العرینی، بیروت: دار الثقافة.
زکار، سهیل، 1394ش، تاریخ جامع جنگ‌های صلیبی، ترجمه: عبدالله ناصری طاهری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سالم، عبدالعزیز، 1970م، دراسة فی تاریخ مدینة صیدا العصر الاسلامی، بیروت: دار الثقافة.
سنگدهی، تقوی و سیده لیلا، 1398ش، «عوامل به‌کارگیری بردگان در ساختار سیاسی ـ نظامی فاطمیان»، مطالعات تاریخ اسلام، شماره 79.
طاهری، عبدالله ناصری، 1388ش، «نقش شیعیان فاطمی در جنگ‌های صلیبی»، ماهنامه تاریخ اسلام، شماره 5.
طقوش، سهیل، 2000م، تاریخ الفاطمیین فی شمال افریقیا ومصر وبلاد الشام، بیروت: دار النفائس.
طقوش، سهیل، 2011م، تاریخ حروب الصلیبیة، بیروت: دار النفائس.
فؤاد سید، ایمن، 1992م، الدولة الفاطمیة، قاهره: دار المصریة.
قلقشندی، احمدبن‌علی، 1987م، صبح الأعشی، بیروت: دار الکتب.
گیدنز، آنتونی، 1384ش، مسائل محوری در نظریه اجتماعی، ترجمه: محمد رضایی، تهران: سعاد.
گیدنز، آنتونی، 1396ش، ساخت جامعه، ترجمه: اکبر احمدی، تهران: نشر علم.
گیدنز، آنتونی، 2000م، چشم‌اندازهای جهانی، مترجم: محمدرضا جلائی‌پور، تهران: طرح نو.
ماجد، عبدالمنعم، 1953م، نُظُم الفاطمیین ورسومهم فی مصر، قاهره: مکتب الانجلو.
مارش و استوکر، 1378ش، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه: امیر احمد حاجی یوسفی، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مفتخری، حسین، 1391، «ساختار مذهبی ـ سیاسی مصر در دوره سقوط فاطمیان»، پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال دوم، شماره 5، تهران.
مقریزی، احمدبن‌علی، 1957م، اغاثة الأمة بکشف الغمة، تحقیق: مصطفی زیاده و جمال‌الدین شیال، قاهره: بی‌نا.
مقریزی، احمدبن‌علی، 1996م، اتعاظ الحنفاء، تحقیق: جمال‌الدین شیال، قاهره: مجلس الأعلی لشؤون الاسلامیة.
مقریزی، احمدبن‌علی، 1998م، الخطط، تحقیق: خلیل منصور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
میری، وجیهه، 1397ش، «علل و زمینه‌های سیاسی ـ مذهبی انحطاط فاطمیان»، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی، مطالعات تاریخی جهان اسلام،؛ سال 6، شماره 12، تهران.
وردی، حمیدرضا، بی‌تا، «فاطمیان و روابط بین‌الملل»، پژوهش‌نامه تاریخ، بی‌جا: بی‌نا.
یاقوت، حموی، 1965م، معجم البلدان، تهران: بی‌نا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار