زبان فارسی و بازسازی هویت ایرانی در دوره عباسیان(رویکردی تاریخی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران،

10.22081/hiq.2023.64492.2277

چکیده

بان فارسی و به‌ویژه تحولات آن از فارسی میانه تا فارسی دری، افزون بر مطالعات ادبی و زبان‌شناسی، نیازمند مطالعه تاریخی و هویتی است. شناخت عوامل تاریخی و سیاسی مؤثر بر حفظ زبان فارسی از سوی ایرانیان و جایگزین نکردن زبان عربی به جای آن، و درعین‌حال، بهره جستن از الفبای عربی برای ارائه مکتوب آن، نیازمند بازخوانی بستر تاریخی تحولات زبانی ایرانیان، به‌خصوص در سده‌های نخست هجری است. در آن دوران، ایرانیان در زندگی روزانه خود شاهد رویارویی دو زبان فارسی پهلوی و زبان عربی بودند و زبان عربی به‌عنوان زبان دین و دنیای آن روزگاران، می‌رفت تا به زبان نخست ایرانیان تبدیل شود. پژوهش حاضر، با روش تحلیلی و بهره بردن از منابع کهن و جدید، کوشیده است این موضوع را بررسد. یافته‌های پژوهش، نشان می‌دهد که شرایط تاریخی از یک سو، و انگیزه هویت‌یابی ایرانیان در برابر اعراب مسلمان از سوی دیگر، کمک کرد تا از درون این چالش، زبان جدیدی به نام فارسی دری زاده شود و در ادامه، به پناهگاه اصلی هویت ایرانیان مبدل گردد. با رسمیت یافتن این زبان بود که هویت ایرانیان نیز از دیگر اقوام تمایزی بیشتر یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Persian Language and Reconstruction of Iranian Identity in Abbasid Era: A Historical Approach

نویسندگان [English]

  • Mohammad ali Asgari 1
  • Fahima Mokhbar Dezfuli 2
  • Yunus Farahmand 3
1 Doctoral student of Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit of Azad University
2 Associate Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran, Supervisor.
3 Associate Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran, Consultant Professor.
چکیده [English]

The Persian language, especially its developments from the Middle Persian to Dari Persian requires the historical and identity related as well as the literary and linguistic studies. Appreciating the historical and political factors affecting the preservation of the Persian language by the Iranians and at the same time, taking advantage of the Arabic alphabet for its written presentation, requires reviewing of the historical context of Iranian linguistic developments, particularly in the first centuries After Hijrah. During that period, the Iranian witnessed the confrontation of the two Pahlavi Persian language and the Arabic language in their daily lives, and Arabic, as the language of religion of that time, was on its way to become the primary language of the Iranian. The present study has investigated this issue relying on the analytical method of research as well as the ancient and modern sources. The research findings indicate that the historical conditions on the one hand, and the motivation of Iranians to find their identity against the Muslim Arabs on the other hand, led to the development of a new language called Dari Persian which later became the main resource of Iranian identity. The officialization of this language caused the Iranian identity to become more distinct from the other ethnic groups.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian language
  • Iranian identity
  • early Islamic centuries
  • Persian poetry
  • Arabic alphabet

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة تاریخیة فی اللغة الفارسیة وإعادة بناء الهویة الإیرانیة فی العصر العباسی

چکیده [العربیة]

إنّ اللغة الفارسیة وخاصة تطوراتها من الفارسیة الوسطى حتی اللغة الدریة، بالإضافة إلى الدراسات الأدبیة واللغویة، تتطلب دراسات تاریخیة وهویة. إن التعرف إلی العوامل التاریخیة والسیاسیة المؤثرة فی الحفاظ على اللغة الفارسیة لدى الإیرانیین وعدم استبدال اللغة العربیة مکانها، وفی الوقت نفسه استخدام الأبجدیة العربیة لتقدیمها کتابة، یتطلب إعادة قراءة الخلفیة التاریخیة للتطورات اللغویة الإیرانیة، خاصة فی القرون الأولى الهجریة. فی ذلک الوقت، شهد الإیرانیون مواجهة اللغتین الفارسیة البهلویة والعربیة فی حیاتهم الیومیة، وکادت اللغة العربیة، باعتبارها لغة الدین والعالم فی تلک الأیام، أن تکون لغة الإیرانیین الأولى. وقد حاول البحث الحالی دراسة هذا الموضوع بالمنهج التحلیلی والاستعانة بالمصادر القدیمة والحدیثة. وتظهر نتائج البحث أن الظروف التاریخیة من جهة، ودوافع الإیرانیین لإیجاد هویتهم ضد العرب المسلمین من جهة أخرى، ساعدت فی ولادة لغة جدیدة تسمى اللغة الدریة من داخل هذا التحدی، وأصبحت فی المستقبل الملجأ الرئیسی للهویة الإیرانیة. ومع الاعتراف بهذه اللغة أصبحت هویة الإیرانیین أکثر تمیزًا عن المجموعات العرقیة الأخرى

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • اللغة الفارسیة
  • الهویة الإیرانیة
  • القرون الإسلامیة الأولی
  • الشعر الفارسی
  • الأبجدیة العربیة

مراجع

ابن‌اسفندیار، 1366، تاریخ طبرستان، تصحیح: عباس اقبال، تهران: کلاله خاور.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، 1390، مقدمه تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه: محمد پروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی.
ابوالقاسمی، محسن، 1378، تاریخ مختصر زبان فارسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات طهوری.
اشپولر، برتولد، 1373، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اشرف، احمد، 1399، هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی، تهران: نشر نی.
اینوسترانتسف، کنسانتین، 1348، مطالعاتی درباره ساسانیان، ترجمه: کاظم کاظم‌زاده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بهار، محمدتقی، 1355، سبک‌شناسی، دوره سه جلدی، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
جاحظ، ابوعثمان عمرو‌بن‌بحر، 1968م، البیان والتبیین (سه جلد در یک مجلد)، تصحیح: فوزی عطوی، بیروت: دار رجعت.
حاجیانی، ابراهیم، 1387، «بررسی منابع هویت ایرانی»، رساله دکتری در رشته جامعه‌شناسی دانشگاه تهران.
دینوری، ابوحنیفه داود، اخبار الطوال، ترجمه: صادق نشات، بی‌جا: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
رضایی باغ بیدی، حسن، ترجمه از سنسکریت و پهلوی به عربی، دبا، جلد 15، بی‌جا: بی‌نا.
زیدان، جرجی، 1372، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهر کلام، تهران: امیرکبیر.
زیدان، جرجی، 2012م، تاریخ التمدن الاسلامی، قاهره: مؤسسة هنداوی للتعلیم والثقافة.
شریعتی، علی، بازشناسی هویت ایرانی ـ اسلامی، مجموعه آثار 27، نسخه اینترنتی سایت خانه شریعتی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1342، «کهنه‌ترین نمونه شعر فارسی»، مجله آرش، شماره 6، تهران: بی‌نا.
صفا، ذبیح الله، 1369، تاریخ ادبیات ایران، تهران: انتشارات فردوس.
فرای، ریچارد. ن.، 1363، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، کمبریج، جلد 4، مترجم: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
فرای، ریچارد. ن.، 1363، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، چاپ دوم، تهران: سروش.
فروخ، عمر، 1949م، عبدالله‌بن‌المقفع و کتاب کلیله و دمنه، بیروت: مکتبه میمنه.
فوکویاما، فرانسیس، 1398، هویت؛ سیاست هویت کنونی و مبارزه برای به رسمیت شناخته شدن، ترجمه: رحمن قهرمان‌پور، بی‌جا: انتشارات روزنه.
گردیزی، عبدالحی‌بن‌ضحاک‌بن‌محمود، 1363، زین الأخبار، تهران: دنیای کتاب.
محمدی ملایری، محمد، 1380، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، تهران: انتشارات توس.
مسکوب، شاهرخ، 1394، هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران: نشر فرزان روز.
مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، بنیاد علمی فرهنگی استاد مطهری، نسخه الکترونیکی.
ممتحن، حسینعلی، 1370، نهضت شعوبیه، جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
میرزا آقاخان کرمانی، 1390، آیینه سکندری، به کوشش: هوشنگ شکری، تبریز: نشر احرار.
ناتل خانلری، پرویز، 1347، زبان‌شناسی و زبان فارسی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ناشناس، 1318، مجمل التواریخ والقصص، تصحیح: محمدتقی بهار، تهران: کلاله خاور.
ناشناس، 1381، تاریخ سیستان، تصحیح: محمدتقی بهار، تهران: انتشارات معین.
نرشخی، ابوبکر، تاریخ بخارا، ویرایش: امیرحسین خنجی، نسخه الکترونیکی وبگاه ایران تاریخ.
همایی، جلال‌الدین، 1309، تاریخ ادبیات ایران از قدیمی‌ترین عصر تاریخی تا عصر حاضر، جلد دوم، تبریز: کتابخانه ادبیه.
همایی، جلال‌الدین، 1365، تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر نو.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار