بررسی تاریخی وجود سازمان وکالت در مدینه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ اسلام، دانشگاه باقرالعلوم7، قم، ایران

2 پژوهشگر تاریخ تشیع، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

10.22081/hiq.2021.60156.2143

چکیده

ازمان وکالت، مهم‌ترین تشکیلات مخفی در میان شیعیان در عصر حضور ائمه:است. این تشکیلات، در مواجهه با محدودیت‌های ارتباط با امامان، در مناطقی که شیعیان سکونت داشتند، نمایندگانی داشت. مدینة النبی، به‌عنوان مرکز حضور ائمه:، در طول تاریخ یکی از مکان‌های حضور شیعیان بوده است.
این پژوهـش، بر آن اسـت تا با بررسـی روایت‌هـایی که افرادی را به‌عنوان وکیل در مدینه معرفی نموده، به این سؤال اصلی پاسخ گوید که اساساً وجود سازمان وکالت در شهر مدینه، تا چه اندازه قابل اثبات است؟ این پژوهـش با روش وصفی ـ تحـلیلی و گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه‌ای، این فرضیه را بررسی کرده است که ائمه:به دلیل پیشینه حضور در مدینه، کم بودن تعداد شیعیان این شهر و دشوار نبودن ارتباط با آنها در این شهر، وکیل نداشتند. یافته‌های پژوهش ضمن تأیید این فرضیه، نشان می‌دهد که بیشتر افرادی که به‌عنوان وکیل شهر مدینه معرفی شده‌اند، برخی از اساس وکیل نبوده‌اند، بعضی وکیل شهر دیگری بوده‌اند و برخی نیز برای انجام مأموریت در مدینه حضور داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Historical Investigation of the Existence of the Advocacy Organization in Medina

نویسندگان [English]

  • Zainab Sharifishokooh 1
  • mahdi noormohamadi 2
1 Ph. D candidate of history of Islam, Baqer al-Olum University, Qom, Iran.
2 Researcher of the history of Shiism, Islamic Culture and Science Institute, Qom, Iran
چکیده [English]

The advocacy organization is the most important secret organization among the Shiites in the era of the presence of Imams (A.S). In time of restrictions of communication with Imams, this organization had representatives in the areas where Shiites lived. Medina as the center of presence of Imams (PBUT) has been one of the places of the presence of Shiites throughout the history.
Examining the narratives introducing people as the lawyers in Medina, this research aims to answer the main question on the extent of verifying the existence of this organization in Medina. Relying on the descriptive-analytical method and the data collected from the library sources, this research has investigated this hypothesis that Imams (A.S.) did not have any lawyer due to their previous presence in Medina, the small number of Shiites in this city and consequently no difficulty in making communication with them. Confirming this hypothesis, the findings of the research clarify that among the majority of the people introduced as the lawyers in Medina, some were not even lawyers, some were lawyers of another city, and some were present in Medina to perform a mission.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiite Imams (PBUT)
  • Shiites
  • advocacy organization
  • Medina

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة تاریخیة لوجود نظام الوکلاء (الوکالة) فی المدینة المنورة

چکیده [العربیة]

ر نظام الوکلاء، أهم تنظیم سری لدی الشیعة فی عهد الأئمة>. وکان لهذا التنظیم ممثلون فی المناطق التی یعیش فیها الشیعة، فی ظل القیود المفروضة على التواصل مع الأئمة. وکانت مدینة النبی9، باعتبارها مرکزاً لحضور الأئمة>، أحد أماکن تواجد الشیعة على مر التاریخ.

یهدف هذا البحث من خلال دراسة الروایات التی تقدم شخصیات کوکلاء فی المدینة، إلى الإجابة على هذا السؤال الرئیسی أنه إلى أی مدى یمکن إثبات وجود هذا النظام فی المدینة ؟ لقد تناول هذا البحث، مستخدما المنهج الوصفی - التحلیلی وجمع المعلومات بالطریقة المکتبیة، فرضیة عدم وجود وکیل للأئمة>بسبب خلفیة وجودهم فی المدینة المنورة، وقلة عدد الشیعة فیها ولأنه لم یکن من الصعب التواصل معهم8 فی هذه المدینة. وتظهر نتائج البحث، وهی تؤکد هذه الفرضیة، أن معظم الأشخاص الذین تم تقدیمهم کوکلاء فی المدینة المنورة، لم یکن البعض من ضمنهم على الإطلاق، وبعضهم کانوا ممثلین لمدینة أخرى، وآخرین موجودون فی المدینة المنورة لأداء المهمة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأئمة الشیعة>
  • الشیعة
  • نظام الوکلاء
  • المدینة المنورة
ابن‌جزری، محمد‌بن‌محمد‌بن‌یوسف، 1351ق، غایة النهایة فی طبقات القراء، جلد 1، قاهره: چاپ برگشترسر.
ابن‌حبان، ابی‌حاتم محمد، بی‌تا، کتاب المجروحین، جلد 1، به کوشش: محمد ابراهیم زاید، مکه: دار الباز.
ابن‌زکریا، احمدبن‌فارس، 1411ق، معجم مقائیس اللغة، جلد 6، بیروت: دار الجیل.
ابن‌سعدبن‌منیع، 1400ق، الطبقات الکبری، جلد 6، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله‌بن‌مسلم، 1969م، المعارف، تحقیق: ثروت عکاشه، مصر: دار المعارف.
ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمدبن‌مکرم، 1405ق، لسان العرب، جلد 9، قم: نشر ادب الحوزة.
ابوالفرج اصفهانی، علی‌بن‌حسین، بی‌تا، مقاتل الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة.
اردبیلی، محمدبن‌علی، 1403ق، جامع الرواة، جلد 2، قم: مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی.
آبرکرامبی، نیکلاس، استفن هیل و برایان اس.ترنر، 1370ش، فرهنگ جامعه‌شناسی، مترجم: حسن پویان، تهران: چاپخش.
بحرانی، سید هاشم، 1416ق، مدینة المعاجز، جلد 8، تحقیق: عبادالله الطهرانی المیانجی، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
بهبهانی، محمدباقربن‌محمد اکمل (وحید)، بی‌تا، تعلیقة علی منهج المقال، بی‌جا،‌ بی‌نا.
تفرشی، مصطفی‌بن‌حسین، 1417ق، نقد الرجال، جلد 4و5، قم: مؤسسة آل‌البیت7لإحیاء التراث.
تمیمی سمعانی مروزی، ابو‌سعد عبدالکریم‌بن‌محمدبن‌منصور، 1408ق، الأنساب، جلد 1، تعلیق: عبدالله عمر البارودی، بیروت: دار الجنان للطباعة والنشر والتوزیع.
جابلقی بروجردی، سید علی اصغر، 1410ق، طرائف المقال، جلد 1و2، تصحیح: سید مهدی الرجائی، قم: مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی العامة.
جاسم حسین، 1385ش، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه: سید محمدتقی آیت‌اللهی، تهران: امیرکبیر.
جباری، محمدرضا، 1382ش، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه، جلد 1و2، قم: مؤسسه آموزشی ـ پژوهشی امام خمینی;.
حرّ عاملی، محمدبن‌حسن، 1425ق، إثبات الهداة بالنصوص والمعجزات، جلد 5،‏ بیروت: اعلمی.
حرّ عاملی، محمدبن‌حسن، 1409ق، وسائل الشیعة، جلد 18، مصحح: مؤسسة آل‌البیت7‏، قم: مؤسسة آل‌البیت7.
حلی، ابن‌داود، 1342ش، رجال ابن‌داود، تهران: دانشگاه تهران.
حلی، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر، 1417ق، خلاصة الأقوال، تصحیح: جواد القیومی، قم: مؤسسة نشر الفقاهة.
حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله یاقوت‌بن‌عبدالله، 1995م، معجم البلدان‏‏، جلد 2و4، چاپ دوم، بیروت: دار صادر.
حمیری، عبدالله‌بن‌جعفر، 1413ق، قرب الإسناد، مصحح: مؤسسة آل‌البیت7‏، قم: مؤسسة آل‌البیت7.
خصیبی، حسین‌بن‌حمدان، 1419ق، الهدایة الکبری، بیروت: البلاغ.
خوئی، سید ابوالقاسم، 1413ق، معجم رجال الحدیث، جلد 3، 13، 19، 20و21، چاپ پنجم، بی‌جا، بی‌نا.
ذهبی، شمس‌الدین محمدبن‌احمد، 1413ق، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، جلد 8، چاپ دوم، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
ذهبی، شمس‌الدین محمدبن‌احمد، 1997م، طبقات القراء، جلد 1، چاپ اوّل، تحقیق: دکتر احمدخان، ریاض: مرکز ملک فیصل للبحوث والدراسات الاسلامیة.
زبیدی، محمد مرتضی، بی‌تا، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد 15، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
الساعدی، حسین، 1425ق، المُعلَّی‌بن‌خنیس شهادته ووثاقته ومسنده، قم: دار الحدیث.
شافعی‏، محمدبن‌طلحه، 1419ق، مطالب السئول فی مناقب آل الرسول9، بیروت: البلاغ.
شبستری، عبدالحسین، 1418ق، الفائق فی رواة وأصحاب الإمام الصادق7، جلد 3، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
شرف‌الدین، عبدالحسین، 1327ق، مؤلفوا الشیعة فی صدر الاسلام، مصحح: احمد حسینی اشکوری، بغداد: مکتبة الأندلس.
شوشتری، محمدتقی، 1422ق، قاموس الرجال، جلد 5، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه، 1378ق، عیون أخبار الرضا7، جلد 2، مصحح: مهدی ‏لاجوردی، تهران: نشر جهان.
صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه، 1395ق، کمال الدین وتمام النعمة، جلد 2، چاپ دوم، تهران: اسلامیة.
صفار قمی، محمدبن‌حسن، 1404ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد9‏، جلد 1، مصحح: محسن‌بن‌عباسعلی‏ کوچه‌باغی، چاپ دوم، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
طاووسی مسرور، سعید، 1389ق، پژوهشی پیرامون جابربن‌یزید جعفی، تهران: دانشگاه امام صادق7.
طبرسی، علی‌بن‌احمد، 1403ق، الإحتجاج علی أهل اللجاج، جلد 2، محقق: محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی.
طریحی، فخرالدین، 1375ش، مجمع البحرین‏، جلد 5، تحقیق: سید احمد حسینی‏، چاپ سوم، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی.
طوسی، ابن‌حمزه، 1419ق، الثاقب فی المناقب، مصحح: نبیل رضا علوان، چاپ سوم، قم: انصاریان.
طوسی، محمدبن‌حسن، 1414ق، امالی، مصحح: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة.
طوسی، محمدبن‌حسن، 1407ق، تهذیب الأحکام، جلد 3و8، مصحح: حسن الموسوی‏ خرسان، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
طوسی، محمدبن‌حسن، 1373ش، رجال الطوسی‏، مصحح: جواد قیومی اصفهانی، چاپ سوم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المقدسة.
طوسی، محمدبن‌حسن، 1414ق، الفهرست، مصحح: محمدصادق بحر العلوم، نجف اشرف: مکتبة المرتضویة.
طوسی، محمدبن‌حسن، 1411ق، کتاب الغیبة للحجة، مصحح: عبادالله تهرانی و علی‌احمد ناصح ، قم: دار المعارف الإسلامیة.
عسقلانی، احمدبن‌علی‌بن‌حجر، 1984م، تهذیب التهذیب، جلد 7، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
علوی، علی‌بن‌محمد، 1409ق، المجدی فی أنساب الطالبین، تحقیق: أحمد المهدوی الدامغانی، قم: مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی العامة.
غفاری، علی‌اکبر، 1369ش، دراسات فی علم الدرایة، تهران: تابش.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، 1410ق، کتاب العین‏، جلد 8، چاپ دوم، قم‏: انتشارات هجرت‏.
فیروزآبادی، مجدالدین محمدبن‌یعقوب، 1407ق، القاموس المحیط، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الرسالة.
‏فیض کاشانی، محمدمحسن‌‌بن‌‌شاه مرتضی، 1406ق، الوافی‏، جلد 3، اصفهان: نشر کتابخانه امام أمیرالمؤمنین علی7‏.
راوندی، قطب‌الدین، 1409ق، الخرائج والجرائح، جلد 1و2، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی=، قم: مؤسسة المهدی=.
قندوزی‏، سلیمان‌بن‌ابراهیم، 1416ق، ینابیع المودة لذوی القربی، جلد 3، تصحیح: سید علی جمال أشرف الحسینی، تهران: دار الأسوة للطباعة والنشر.
کحّاله، عمررضا، 1388ق، معجم قبائل العرب، جلد 1، چاپ دوم، بیروت: دار العلم للملایین.
 کلینی، محمدبن‌یعقوب، 1407ق، اصول کافی، جلد 1، 2و3، مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کشی، محمدبن‌عمر، 1409ق، رجال کشی (إختیار معرفة الرجال)، محقق و مصحح: محمدبن‌حسن طوسی و حسن مصطفوی، ‏مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
مازندرانی، محمدصالح‌بن‌احمد، 1382ق، شرح الکافی؛ الأصول والروضة، جلد 7، مصحح: ابوالحسن شعرانی، تهران: مکتبة الإسلامیة.
مامقانی، عبدالله، 1352ق، تنقیح المقال، جلد 2و3، نجف اشرف: مطبعة مرتضویة.
مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، 1403ق، بحار الأنوار، جلد 50، 51و52، بیروت: دار الإحیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، 1404ق، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، جلد 6، مصحح: سید هاشم رسولی محلاتی، چاپ دوم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مدرسی طباطبایی، سید حسین، 1386ش، مکتب در فرآیند تکامل، مترجم: هاشم ایزدپناه، تهران: انتشارات کویر.
مرعشی نجفی، سید شهاب‌الدین، 1406ق، شرح إحقاق الحق، جلد 19، قم: مطبعة الخیام.
مسعودی، علی‌بن‌حسین، 1426ق، اثبات الوصیة، چاپ سوم، قم: انصاریان.
مفید، محمدبن‌محمد، 1413ق، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، جلد 2، قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمدبن‌محمد، 1414ق، رسالة فی المهر، تحقیق: شیخ مهدی نجف، چاپ دوم، بیروت: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع.
موحد ابطحی، محمدعلی، 1399ق، تاریخ آل زراره و شرح رساله ابی‌غالب زراری، اصفهان: نشر علویه اصفهانیه.
موحد ابطحی، محمدعلی، 1417ق، تهذیب المقال فی تنقیح الکتاب الرجال النجاشی، جلد 1و5، قم: انتشارات سید محمد موحد ابطحی.
مهیار، رضا، بی‌تا، فرهنگ ابجدی عربی ـ فارسی‏، بی‌جا، بی‌نا (برگرفته از: نرم‌افزار جامع تفاسیر نور ـ نسخه 2.5، تولید: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی).
نجاشی، احمدبن‌علی، 1365ش، رجال النجاشی‏، چاپ ششم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرفة.
نمازی شاهرودی، شیخ علی، 1415ق، مستدرکات علم رجال الحدیث، جلد 6و8، تهران: چاپ حیدری.
نورمحمدی، مهدی، 1398ش، تبیین و تحلیل گرایش مدنیان به ائمه در عصر حضور، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
نوری‏، حسین‌بن‌محمدتقی، 1408ق، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، خاتمه جلد 4، مصحح: مؤسسة آل‌البیت7، قم: مؤسسة آل‌البیت7‏.
یعقوبی، احمدبن‌اسحاق‌بن‌واضح، بی‌تا، تاریخ یعقوبی، جلد 2، بیروت: بی‌نا.
جباری، محمدرضا و احسانی، سید محمد، زمستان 1389، «اوضاع اقتصادی شیعیان عراق در عصر صادقین8»، مجله تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، شماره 28: 29 ـ 62.
جباری، محمدرضا و احسانی، سید محمد، بهار 1392، «امام کاظم7و سازمان وکالت»، فصلنامه تاریخ اسلام، سال چهاردهم، شماره ‌1، شماره مسلسل 53: 7 ـ 46.
صفری فروشانی، نعمت‌الله، زمستان 1396، «اعتبارسنجی آموزه بابیت امامان در عصر حضور تا پایان غیبت صغری؛ بررسی منبع‌شناختی»، فصلنامه تاریخ اسلام، شماره ‌72: 7 ـ 48.
صفری فروشانی، نعمت‌الله، 1384، «جابربن‌یزید جعفی»، دانشنامه جهان اسلام، جلد 9، تهران: بنیاد دائرة المعارف جهان اسلام.