خوانشی نو از صلح‌نامه صفین با تکیه ‌بر رویکرد بینامتنیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای مدرسی معارف اسلامی، گرایش قرآن و متون اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دانشیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22081/hiq.2023.63231.2243

چکیده

 پیوندهای بین متون مختلف با یکدیگر که در زبان فارسی رابطه بینامتنیت خوانده می‌شود، در بلاغت عربی از آن با عنوان‌هایی مانند: تناص، تلمیح و تضمین یاد می‌شود. آثار و متون اسلامی، از عصر نزول تاکنون، در شکل‌گیری و تدوین خود، همواره تحت تأثیر قرآن و سیره معصومین:قرار داشته است. با توجه به اهمیت معاهدات سیاسی در هر دوره و نقش مهمّ آنها در سرنوشت سیاسی و تاریخی مردم، این نوشتار با روش وصفی ـ تحلیلی و بر اساس رهیافت بینامتنی، در پی پاسخ به این سؤال است که آیا صلح‌نامه صفین بین امیر مؤمنان امام علی7و معاویه، متأثر از آیات قرآن و روایات بوده است یا خیر؟
این خوانش از صلح‌نامه صفین، می‌تواند بازتابی از گفتمان فکری و اعتقادی حضرت علی7به‌عنوان گوینده این داده‌ها را بنمایاند و افـزون بر آن، با توجـه به نقـش متـون برای انتقال‌دهندگی معانی از این طریق، می‌توان لایه‌های پنهان معنایی این سند تاریخی را آشکار ساخت. گردآوری و واکاوی شواهد قرآنی و روایی در متن صلح‌نامه، نشان می‌دهد که این عهدنامه دارای روابط بینامتنیت با قرآنی و روایات است و تناص موجود در آن، به‌جز یک مورد که نفی جزئی است، از نوع نفی متوازی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A New Study on Peace Treaty of Siffin Based on the Intertextuality Approach

نویسندگان [English]

  • Sedeghh Rasoly 1
  • Tahereh Rahimpoor Azghadi 2
  • SHahla SHarifi 3
1 Ph. D Candidate of Teaching Islamic Sciences Majiring Qoran and Islamic Texts, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor of History and Civilization of Islamic Nations, Department of Islamic Studies, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
3 Associate Professor, Department of Linguistics, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The relationship between different texts, which is called intertextual relationship in Persian language refers to allusion, and citation or quotation in Arabic rhetoric. The Islamic works and texts have always been influenced by the Holy Qoran and the life of the innocents (PBUH). Considering the importance of political treaties in any eras and their significant role in the political and historical destiny of the people, this article seeks to answer the question of whether the peace treaty of Siffin between Imam Ali (PBUH) and Mu'awiyah, was influenced by the verses of Qoran and hadiths or not.
This reading on the peace treaty of Siffin can reflect the intellectual and belief - based discourse of Imam Ali (PBUH). Furthermore, considering the function of the texts in conveying meanings, the hidden layers of meaning of this historical document can be revealed. The analysis of Qoranic and narrative evidences on the text of the peace treaty indicate that this agreement is of intertextual relationships with Qoran and hadith and this intertextuality is a type of parallel negation except for one case which is a partial negation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qoran
  • Imam Ali (PBUH)
  • intertextuality
  • Siffin peace treaty
  • parallel negation

عنوان مقاله [العربیة]

قراءة جدیدة فی معاهدة صلح صفین بالاستناد على منهج التناص

چکیده [العربیة]

یعتبر الارتباط بین النصوص المختلفة، و الذی یسمى باللغة الفارسیة بالعلاقة التناصیة، و یشار إلیها فی البلاغة العربیة بعناوین مختلفة: مثل التناص، التلمیح، و الإیماء. و قد کانت المؤلفات و النصوص الإسلامیة، منذ عصر النزول حتى الیوم، متأثرة بشکل دائم فی تکوینها و تدوینها بالقرآن الکریم و بسیرة المعصومین. بالنظر إلى أهمیة المعاهدات السیاسیة فی کل عصر، و دورها المهم فی تحدید المصیر السیاسی و التاریخی للشعوب، و من خلال الاستناد على المنهج الوصفی التحلیلی، و طبق القراءة التناصیّة، تسعى هذه المقالة الى الإجابة على ما إذا کانت معاهدة صلح صفین التی تمت بین أمیر المؤمنین علی7 و معاویة متأثرة بآیات القرآن و الأحادیث أم لا؟ إن هذه القراءة لمعاهدة صفین یمکن أن تکون انعکاساً للخطاب الفکری و الاعتقادی للإمام علی7 بعنوان متحدث بهذه المعطیات، إضافةً إلى ذلک، و بالنظر إلى دور النصوص فی إیصال المعانی، و من خلال ذلک یمکن إیضاح المعانی الخفیّة لهذا السند التاریخی. یظهر لنا من خلال جمع و تحلیل الأدلة القرآنیة و الروائیة فی نص اتفاقیة الصلح، أنّ هذه المعاهدة تضمن علاقات تناصیّة مع القرآن و الأحادیث، فالتناص موجود فیها، ما عدا مورد واحد یتضمن النفی الجزئی، و هو من نوع النفی الموازی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القرآن
  • علی
  • التناص
  • صلح صفین
  • النفی الموازی

مراجع

قرآن کریم.
نهج البلاغه.
آلن، گراهام، 1385، بینامتنیت، مترجم: پیام یزدانجو، تهران، نشر مرکز.
ابن‌الأثیر، عزالدین، 1385ق، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر.
ابن‌الأثیر، مجدالدین، 1399ق، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، بیروت، المکتبة العلمیة.
ابن‌مزاحم، نصر، 1366، پیکار صفین، مترجم: پرویز اتابکی، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
اناری بزچلوئی، ابراهیم و رنجبران، سکینه، 1391، «بررسی اصطلاحات بینامتنی در زبان عربی و فارسی با تکیه بر نظریه ژراژ ژنت»، ادب‌پژوهی، شماره 21.
تفتازانی، مسعودبن‌عمر، بی‌تا، مختصر المعانی، قم، نشر دار الفکر.
جعفریان، رسول، 1376، تحلیلی از تحولات فکری و سیاسی پس از رسول خدا، تهران، مرکز فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها.
الحرّ العاملی، 1409ق، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت.
حسین، طه، 1346، مرآة الاسلام، مترجم: محمدابراهیم آیتی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
طباطبائی، سید محمدحسین، 1374، المیزان، مترجم: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبری ابن‌جریر، 1879م، تاریخ الطبری، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
عبدالسمیع متولی، نعمان، 2014م، التناص اللغوی، دسوق، دار العلم والایمان للنشر والتوزیع.
عزام، محمد، 2001م، النص الغائب تجلیات التناص فی الشعر العربی، دمشق، اتحاد الکتب العرب.
عزام، محمد، 2005م، شعریة خطاب السردی، دمشق، اتحاد الکتب العرب.
الکلینی، محمدبن‌یعقوب، 1365، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
کیوان، عبدالعاطی أ.د، 2009م، منهج التناص (مدخل فی التنظیر و درس فی التطبیق)، قاهره، مکتبة الآداب.
مجلسی، محمدباقر، 1404ق، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
محدث نوری، 1408ق، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل‌البیت.
محمدی، عادل، 1396، منظورشناسی زبان و تحلیل گفتمان، تهران، روش‌شناسان.
مکارم شیرازی، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر، 1386، پیام امام امیرالمومنین(علیه السلام)، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
الموسی، خلیل، 2000م، قراءات فی الشعر العربی الحدیث و المعاصر، دمشق، اتحاد الکتب العرب.
میرزایی، فرامرز، 1388، «روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر»، نثرپژوهی ادب فارسی (ادب و زبان)، شماره 25.
نامور مطلق، بهمن، 1395، بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران، سخن.
نجفی خمینی، محمدجواد، 1398ق، تفسیر آسان، تهران، اسلامیه.
نصری، عبدالله، 1381، راز متن هرمنوتیک؛ قرائت‌پذیری متن و منطق فهم دین، تهران، آفتاب توسعه.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار