نقش‌آفرینی خاندان‌های محلی در تحولات شوشتر دوره افشاریه و زندیه

اسدپور, حمید; ولی عرب, مسعود

doi:10.22081/hiq.2021.53631.1884

نقش‌آفرینی خاندان‌های محلی در تحولات شوشتر دوره افشاریه و زندیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه خلیج فارس بوشهر، ایران.

² دانشجوی دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

10.22081/hiq.2021.53631.1884

چکیده

در دوره افشاریه و زندیه، تنش‌ها و درگیری‌های بسیاری در ایران با محـوریت خاندان‌های محلی اتفاق افتاد. تأثیرات این منازعـات را در مناطق مختلف، از جمله شوشتر، می‌توان ملاحظه کرد. تحولات سیاسی و اجتماعی در شوشتر در این دوره، با محوریت خاندان‌های واخُوشتِی‌ خـان و گُرگِین‌بیگ گرجی، خاندان ایلدرم‌بیگ چرکس و خاندان‌های بومی همچون اعراب آل‌کثیر و آل‌مشعشع شکل گـرفت.
این مقاله، با روش وصفی ـ تحلیلی و به مدد منابع کتابخانه‌ای، در پی پاسخ‌گویی به این مسئله است که نقش خاندان‌های محلی در تحولات سیاسی و اجتماعی شوشتر دوره افشاریه و زندیه چه بوده است؟ یافته‌های پژوهش، نشان می‌دهد که خاندان‌های محلی، به میزان نفوذ در حاکمیت و توان نظامی خود، در تحولات سیاسی و اجتماعی اثرگذار بودند. ماجرای صفی میرزای دروغین، شورش علیه نادرشاه، قتل‌عام مردم شوشتر و کوچ اجباری مردمان آن به خراسان، از جمله مسائلی بود که خاندان محلی شوشتر، در آن نقش مؤثر داشتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

صفویان

عنوان مقاله [English]

The Role of Local Families in the Developments of Shushtar in Time of Afsharieh and Zandiyeh

نویسندگان [English]

hamid assadpour ¹
masoud valiarab ²

¹ Assistant professor of Persian Gulf University of Bushehr, Bushehr, Iran

² Ph. D candidate of history of Iran after Islam, Persian Gulf University of Bushehr, Bushehr, Iran

چکیده [English]

In time of Afsharieh and Zandiyeh, many tensions and conflicts occured in Iran with the centrality of the local families. The effects of these conflicts can be seen in different regions, including Shushtar. The political and social developments in Shushtar happened during this period, with the centrality of Vakhushti Khan and Gorgin-beig e Gorgi, Ildrum-beig and native families such as the Arabs of Al-Kathir and Al-Mosha'sha'.
Taking advantages of the descriptive-analytical method of research and the library sources, this article seeks to answer the question on the role of local families in the political and social developments of Shushtar during the Afsharieh and Zandiye periods. The findings of the research clarify that the local families were effective in the political and social developments to the extent of their influence in governance and military power. The false story of Safi Mirzai, the rebellion against Nader Shah, the massacre of the people of Shushtar and the forced migration of its people to Khorasan were among the issues in which the local family of Shushtar played an effective role.

کلیدواژه‌ها [English]

Shushtar
local history
Afshariyeh
Zandiyeh
families

عنوان مقاله [العربیة]

الدور المؤثر للأسر المحلیة فی تحولات شوشتر خلال الدورة الأفشاریة و الزندیة

چکیده [العربیة]

خلال فترة حکم السلالة الأفشاریة و الزندیة، حصلت مناوشات و صراعات کثیرة فی إیران محورها کان الأسر المحلیّة. یمکن ملاحظة تأثیر تلک النزاعات فی المناطق المختلفة، مثل مدینة شوشتر. و قد ارتبطت التغیّرات السیاسیة و الاجتماعیة فی مدینة شوشتر بعوائل و أسر متعددة منها: اخوشتی خان، جورجین خان الجورجی، أسرة إیلدرم بیک شرکس، بالإضافة إلى الأسر العربیة المحلیّة مثل آل کثیر و آل مشعشع.

سنتطرق فی هذه المقالة للإجابة على دور الأسر المحلیّة فی التحولات السیاسیة و الإجتماعیة فی مدینة شوشتر، خلال فترة حکم السلالة الأفشاریة و الزندیة، و ذلک من خلال المنهج الوصفی التحلیلی، و الاستناد على مصادر المعلومات المکتبیة. و تشیر النتائج إلى أنّ للأسر المحلیّة نفوذاً کبیراً فی الحکم، بالإضافة إلى القدرة العسکریّة، و خاصة على صعید التحولات السیاسیة و الاجتماعیة.

و قد لعبت الأسر المحلیة الشوشتریة دوراً مهماً و أساسیاً فی الأحداث التی جرت آنذاک، منها: واقعة صفی میرزا الکذاب، القیام ضد نادر شاه، المجازر بحق أهل شوشتر، و الهجرة الإجباریة لأهل تلک المنطقة الى خراسان.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

شوشتر
التاریخ المحلی
الأفشاریة
الزندیة
الأسر

مراجع

استرآبادى، ‏میرزا مهدى خان، 1377، جهانگشاى نادرى‏، تصحیح: سید عبدالله انوار، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.

استرآبادى، ‏میرزا مهدى خان، 1384، دره نادره؛ تاریخ عصر نادرشاه‏، تصحیح: سید جعفر شهیدى‏، چاپ سوم، تهران، علمى و فرهنگى.

اسدپور، حمید، 1393، تاریخ شبانکاره؛ پژوهشی پیرامون تاریخ تحولات اجتماعی و سیاسی شبانکاره بوشهر، بوشهر، انتشارات دانشگاه خلیج فارس.

اسدپور، حمید و ولی عرب، مسعود، 1400، «نقش خاندان‌های پُرنفوذ و صاحب‌منصبان محلی در توسعه شهری و مرکزیت سیاسی شوشتر در خوزستان عهد صفوی»، تاریخ اسلام، دانشگاه باقرالعلوم قم، ش1: 235ـ264.

امام اهوازی، سید محمدعلی، 1379، تاریخ خوزستان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

پری، جان، 1382، کریم‌خان زند؛ تاریخ ایران بین سال‌های 1747ـ 1779م، ترجمه: علی‌محمد ساکی، تهران، آسونه.

حسینی قمی، قاضی احمدبن‌شرف‌الدین الحسین، 1383، خلاصة التواریخ، به تصحیح: احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران.

جزایری شوشتری، سید عبدالله، 1388، تذکره شوشتر، مقدمه و تصحیح و تعلیقات: مهدی کدخدای طراحی، اهواز، ترآوا.

شرف‌الدین شوشتری، مهدی، 1402، تاریخ شوشتر، قم، میراث ماندگار.

خیاط، میلاد؛ اسدپور، حمید و ولی عرب، مسعود، پاییز و زمستان 1401، «بازخوانی و تحلیل سکه‌های ضرب شهر شوشتر، موجود در موزه آستان قدس رضوی»، مشهد، دوفصلنامه مطالعات موزه‌ای زرین‌فام، س1، ش1: 105ـ124.

رهبر، مهدی، 1373، «آرامگاه‌های الیمایی گلالک شوشتر»، میراث فرهنگی، ش12.

رویمر، ه.ر، 1380، دوره صفویان؛ تاریخ صفویان کمبریج، ترجمه: یعقوب آژند، تهران، جامی.

سیوری، راجر، 1378، ایران عصر صفوی، ترجمه: کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.

شعبانی، رضا، 1389، تاریخ تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه، تهران، سمت.

شوشتری، میرعبداللطیف خان، 1363، تحفة العالم، به اهتمام: صمد موحد، تهران، کتابخانه‌ طهوری.

کریستن سن، آرتور، 1368، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: رشید یاسمی، تهران، دنیای کتاب.

کسروی، احمد، 1389، تاریخ پانصدساله خوزستان، تهران، دنیای کتاب.

لاکهارت، لارنس، 1383، انقراض سلسله صفویه‏، ترجمه: اسماعیل دولت‌شاهى‏، چاپ سوم، تهران، علمى و فرهنگى.

مرعشی، علی‌اکبر، 1365، شجره خاندان مرعشی، تهران، بی‌نا.

مروی، محمدکاظم، 1374، عالم‌آرای نادری، تصحیح: محمدامین ریاحی، تهران، نشر علم.

مرید شوشتری، اکرم، 1393، شوشتر؛ یعنی خوب‌تر، اهواز، ترآوا.

مجیدزاده، یوسف، 1370، تاریخ و تمدن ایلام، تهران، نشر دانشگاهی.

مینورسکى، ولادیمیر، 1387، ایران در زمان نادرشاه‏، ترجمه: رشید یاسمى‏، تصحیح: على‌اصغر عبداللهى‏، چاپ پنجم، تهران، دنیای کتاب.

وحید قزوینى، میرزا محمدطاهر، 1383، تاریخ جهان‏آراى عباسى، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.

ولی عرب، مسعود، 1394، «حاکمان افشاری شوشتر در دوره صفوی (907ـ1135ق)»، فصلنامه تاریخ نو، انجمن علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس، س4، ش13: 193ـ214.

ولی عرب، مسعود ، 1394، «سادات مرعشی شوشتر در دوره تیموریان و صفویان (778ـ1135ق)»، فصلنامه تاریخنامه خوارزمی، انجمن علمی گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی، س3، ش9: 154ـ170.

ولی عرب، مسعود و بحرانی‌پور، علی، 1394، «گرجیان شوشتر در دوره صفویه (1042ـ1144ق)»، فصلنامه پارسه، انجمن علمی گروه تاریخ دانشگاه شیراز، س15، ش25: 135ـ147.