نقش باورهای احمد‌بن‌حنبل در مواجهه‌ او با روایات تاریخی مربوط به خلفای نخستین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران

2 دانشیار دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران

10.22081/hiq.2023.57470.2032

چکیده

روایات نقل‌شده از احمد‌بن‌حنبل (241ق) در مورد خلفای نخستین، در آثار او و محدثان قابل دسترسی است. پژوهش حاضر، با تکیه بر این آثار، باورهای او در مورد خلفای نخستین را در چهار محور: صحابه بودن، ترتیب فضل، خلافت و چگونگی یادکرد آنان بررسی می‌کند. برای رسیدن به این هدف، داده‌ها با روش کتابخانه‌ای گردآوری شده و سپس، با روش توصیفی ـ تحلیلی تبیین گردیده است. این پژوهش، نشان می‌دهد احمد‌بن‌حنبل در صحابه بودن خلفای نخستین به جایگاه ویژه آنها، در ترتیب فضل به افضلیت سه خلیفه‌ نخست بر امیرالمؤمنین علی، در بیان رویدادهای ایـام خلافت به ترتیب وقوع تاریخی رویدادها، و در یادکرد خلفا به نقل فضایل و پرهیز از بدگویی، پایبند است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of Ahmad ibn Hanbal's Beliefs in Dealing with Historical Narratives related to the First Caliphs

نویسندگان [English]

  • Mohamadhosein Kazemi 1
  • SeyedHosein Fallahzade 2
1 Ph. D in history of Islam, Baqir al-Olum university, Qom, Iran.
2 Associate professor of Baqir al-Olum University, Qom, Iran
چکیده [English]

The narrations provided by Ahmad ibn Hanbal (241 A. H) about the first caliphs would be accessible in his works and those of the hadith scholars. Based on these works, the present study examines his beliefs about the first caliphs in four axes: companionship, order of grace, caliphate and the how of remembering them. To achieve this goal, the data has been collected by the library method and then explained by the descriptive-analytical method of research. This research clarifys that Ahmad bin Hanbal adheres to the special position of early caliphs in terms of companionship, to the grace of early caliphs towards Amir al - Momenin (A. S) regarding order of grace and superiority, and to the order of occurance of historical events in the statement of events and to the narration of virtues and avoidance of backbiting in remembering of caliphs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ali (A.S)
  • Ahmad ibn Hanbal
  • first caliphs
  • Islamic historiography

عنوان مقاله [العربیة]

دور معتقدات أحمد بن حنبل فی بیان الروایات التاریخیة المرتبطة بالخلفاء الأوائل

چکیده [العربیة]

یمکن الاطلاع على الروایات المنقولة عن أحمد بن حنبل (241ق) المرتبطة بالخلفاء الأوائل، فی تألیفاته و تألیفات المحـدثین الآخرین. تبحث هذه المقالة فی اعتقادات ابن حنبل حـول الخلفاء الأوائل، من خلال أربعة محاور: اعتبارهم صحابة، ترتیب الفضل، الخلافة، و کیفیة ذکرها. للوصول الى هذا الهدف تم البحث فی المعطیات الموجودة فی الکتب، ثم بیان ذلک من خلال المنهج الوصفی التحلیلی. یظهـر من خلال هذا البحث أنّ أحمد بن حنبل فیما یتعلق بموضوع اعتبار الخلفاء صحابة، قام بالإشارة الى مکانتهم الخاصة، بالإضافة الى ترتیب الفضل من خلال اعتقاده بأفضلیة الخلفاء الثلاثة على أمیر المؤمنین علی، کما أنه قام بذکر الوقائع التاریخیة المرتبطة بأیام الخلافة بالترتیب، مع نقل فضائل الخلفاء من دون التطرق الى الحدیث عنهم بشکلٍ سلبی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • علی
  • أحمد بن حنبل
  • الخلفاء الأوائل
  • التأریخ الإسلامی

مراجع

ابن‌ابی‌یعلی، ابی‌الحسین محمد، بی‌تا، طبقات الحنابلة، تصحیح: محمد حامد الفقی، قاهره، مطبعة السنة المحمدیة.
ابن‌احمد، صالح، 1984م، سیرة الامام احمد‌بن‌حنبل، تحقیق: فؤاد عبدالمنعم، اسکندریه، مؤسسة شباب الجامعة، دار الکتب.
ابن‌احمد، عبدالله، 1406ق، کتاب السنة، تحقیق: محمد‌بن‌سعید‌بن‌سالم القحطانی، دمام، دار ابن‌قیم.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن علی‌بن‌محمد، 1409ق، مناقب الامام احمد‌بن‌حنبل، تحقیق: عبدالله‌بن‌عبدالمحسن الترکی، امبابه (مصر).
ابن‌حنبل، احمد، 1416ق، مسند، تحقیق: شعیب ارنؤوط، چاپ اوّل، بیروت، مؤسسة الرسالة.
ابن‌حنبل، احمد، 1403ق، فضائل الصحابة، تحقیق: وصی‌الله ابن‌محمد عباس، مکة، دار العلم.
ابن‌عبدالبر، 1412ق، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق: على محمد البجاوى، چاپ اوّل، بیروت، دار الجیل.
ابن‌عساکر، ابوالقاسم على‌بن‌حسن شافعى، 1415ق، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر.
ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله‌بن‌مسلم، 1412ق، الاختلاف فی اللفظ والرد على الجهمیة والمشبهة، تحقیق: عمر‌بن‌محمود ابوعمر، چاپ اوّل، ریاض، دار الرایة.
احمدی، عبدالاله‌بن‌سلمان‌بن‌سالم، 1412ق، المسائل والرسائل المرویة عن الامام احمد‌بن‌حنبل فی العقیدة، ریاض، دار الطیبة.
استنفورد، مایکل، 1393ش، درآمدی بر تاریخ‌پژوهی، ترجمه: مسعود صادقی، چاپ هفتم، تهران، دانشگاه امام صادق۷و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
انصاری، حسن، 1373ش، مدخل «احمد‌بن‌حنبل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج6، زیر نظر: سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران.
امیری روح‌الهی، زهرا، 1390ش، «زمینه‌های شکل‌گیری اندیشه‌های احمد‌بن‌حنبل»، فصلنامه تاریخ اسلام، سال 12، شماره 48.
بغدادی، خطیب، 1417ق، تاریخ بغداد، چاپ اوّل، بیروت، دار الکتب العلمیة.
جاحظ، عمرو‌بن‌بحر، 1411ق، العثمانیة، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، چاپ اوّل، بیروت، دار الجیل.
جاحظ، عمرو‌بن‌بحر، 2002م، رسائل الجاحظ؛ الرسائل السیاسیة، تحقیق: علی أبوملحم، ‏چاپ دوم، بیروت، دار ومکتبة الهلال.
جبرین، عبدالله‌بن‌عبدالرحمن، 1420ق، شرح اصول السنه احمد‌بن‌حنبل، تصحیح: علی‌بن‌حسین ابولوز، چاپ دوم، ریاض، مکتبة دار المسیر.
جعفریان، رسول، 1391ش، تاریخ تشیع در ایران، چاپ پنجم، تهران، نشر علم.
جعفریان، رسول، 1379ش، «نقش احمد‌بن‌حنبل در تعدیل مذهب اهل‌سنّت»، هفت آسمان، دوره دوم، شماره پنجم: 145 ـ 177.
خلال، ابی‌بکر احمد‌بن‌محمد‌بن‌هارون‌بن‌یزید، 1415ق، السنة، تحقیق: عطیة‌بن‌عتیق الزهرانی، چاپ دوم، ریاض، دار الرایة.
حموى، شهاب‌الدین ابوعبدالله یاقوت‌بن‌عبدالله، 1995م، معجم البلدان، چاپ دوم، بیروت، دار صادر.
ذهبى، شمس‌الدین محمد‌بن‌احمد، 1413ق، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والاعلام، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمرى، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربى.
ذهبى، شمس‌الدین محمد‌بن‌احمد، 1413ق، سیر اعلام النبلاء، شعیب الأرنووط، الطبعة التاسعة، بیروت، مؤسسة الرسالة.
سمعانى، عبدالکریم‌بن‌محمد، 1382ق، الانساب، تحقیق: عبدالرحمن‌بن‌یحیى المعلمى، چاپ اوّل، حیدرآباد، مجلس دائرة ‌المعارف العثمانیة.
طباطبایی، سید کاظم، بهار و تابستان 1377ش، «جلوه‌های تشیع در مسند احمد»، مطالعات اسلامی، دانشکده الهیات و معارف مشهد، شماره 39 و 40: 29 ـ 56.
عسقلانی، ابن‌حجر، 1415ق، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوض، چاپ اوّل، بیروت، دار الکتب العلمیة.
عسقلانی، ابن‌حجر، 1379ق، فتح الباری بشرح صحیح امام بخاری، عبدالعزیز‌بن‌عبدالله‌بن‌باز، محب‌الدین خطیب، محمد فؤاد عبدالباقی، المکتبة السلفیة.
فیاض انوش، پاییز و زمستان 1389ش، «ناکارآمدی ارزش‌زدایی از روایات تاریخی»، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهراء، سال بیستم، دوره جدید، پیاپی 86، شماره 6.
الموسی، سعد‌بن‌موسی‌بن‌حمد، 1415ـ 1416ق، النصوص التاریخیة فی مسند الامام احمد ابن‌حنبل (241ق) عن فترة الخلفاء الراشدین، مکة، جامعة ام‌القری.
ناشی اکبر، 1971م، مسائل الإمامة، تحقیق: یوسف فان اس، بیروت.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار