تجارت دریایی و اقتصاد متکی بر رود نیل دولت فاطمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران ،ایران

2 استادیار، رشته الهیات ومعارف اسلامی، گرایش تاریخ وتمدن ملل اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

3 گروه مطالعات اجتماعی. دانشگاه فرهنگیان. تهران

4 استادیار، رشته الهیات ومعارف اسلامی، گرایش تاریخ وتمدن ملل اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران ، ایران

10.22081/hiq.2021.59022.2095

چکیده

فاطمیان، دولتی شیعی بودند که در شمال افریقا استقرار یافتند و پس از توسعه قدرت سیاسی، فرهنگی و نظامی خود، مصر را نیز به تصرفاتشان افزودند. هدف اصلی از نگارش این مقاله، بررسی اقتصاد مبتنی بر تجارت دریایی و کشاورزی و اقتصاد متکی به رود نیل فاطمیان و تأثیر آن بر اقتصاد پایدار حکومت فاطمی برای مدتی بیش از دوونیم قرن، یعنی از 297 تا 567ق است. مسئله اصلی پژوهش، این است که آیا تجارت دریایی فاطمیان بر شکوفایی اقتصادی و در نتیجه، بهره‌مندی از یک اقتصاد پایدار، تأثیر داشته است یا نه؟ مقاله به روش توصیفی از نوع کیفی، تبیینی و با بررسی اسنادی و کتابخانه‌ای و با مراجعه به منابع معتبر و تحلیل و تفسیر یافته‌ها، نگاشته شده است. نتیجه پژوهش، حاکی از آن است که فاطمیان از یک اقتصاد شکوفا، قدرتمند و مبتنی بر تجارت در حوزه مدیترانه، دریای سرخ و نیل با همسایگان و نیز با هند و شرق دور به منظور دستیابی به اقتصادی پایدار که لازمه توسعه اقتصادی، سیاسی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی است، سود برده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Maritime Trade and Economy relying on Nile River in time of Fatimids

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Verdi 1 2
  • Mohamad Valipoor 3 4
1 -
2 Assistant professor of Theology, history and civilization of Islamic nations, Tehran Farhangian University, Iran
3 -
4 Assistant professor of Theology, history and civilization of Islamic nations, Tehran Farhangian University, Iran.
چکیده [English]

Fatimids were a Shiah government that settled in North Africa and after developing their political, cultural and military power, they added Egypt to their possessions. The main purpose of writing this article is to examine the economy based on maritime trade as well as agriculture and economy relying on the Nile river and its effect on the stable economy of Fatimid government for more than two and a half centuries from 297 to 567 A. H. The main purpose of the research is whether the Fatimids' maritime trade had any effects on the economic prosperity and consequently benefiting from a stable economy. The article has been written through the descriptive, qualitative, explanatory method of research relying on the documents and library sources. The result of the research indicates that the Fatimids benefited from a flourishing, powerful economy based on trading in the Mediterranean region, the Red Sea and the Nile with neighbors as well as with India and the Far East in order to achieve a stable economy that is the necessity of  economic, political, and military social and cultural development

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimids
  • Nile River
  • maritime trade
  • economic history

عنوان مقاله [العربیة]

التجارة البحریّة و اقتصاد الدولة الفاطمیة المتکىء على نهر النیل

چکیده [العربیة]

الدولة الفاطمیة، هی الدولة الشیعیة التی کانت واقعة شمال أفریقیا، و بعد توسع نفوذها السیاسی، الثقافی و النظامی، قامت بإلحاق مصر تحت سلطتها. الهدف الأصلی فی هذه المقالة هو تحلیل الاقتصاد المبنی على التجارة البحریة لا سیما نهر النیل بالإضافة إلى الزراعة، و تأثیر ذلک على دوام الحکومة الفاطمیة لمدة تزید عن قرنین و نصف قرن، أی من عام 297 حتى عام 567 للهجرة. المسألة الأصلیة فی هذه المقالة هی، هل کانت التجارة البحریة الفاطمیة مزدهرة؟ ونتجة لذلک الاستفادة من الاقتصاد النامی، هل کان له تأثیر أو لا؟ فی هذه المقالة تم الاستناد على المنهج الوصفی التبیینی، وتمت مراجعة المکتبات و التدقیق بالوثائق و المصادر المعتبرة بالإضافة إلى تحلیلها و تفسیرها.تشیر نتائج هذا البحث إلى أنّ الدولة الفاطمیة تمیّزت باقتصاد مزدهر و قوی و مبنی على التجارة على مستوى البحر المتوسط، البحر الأحمر و نهر النیل، بالإضافة إلى الهند و الشرق الأدنى، و ذلک بهدف الحصول على اقتصاد مزدهر، و الذی یؤدی إلى مکاسب أعم من الاقتصادیة و تشمل السیاسیة، العسکریة، الإجتماعیة، و الثقافیة

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفاطمیون
  • نهر النیل
  • التجارة البحریة
  • التاریخ الإقتصادی

مراجع

قرآن کریم.
آربرى. آ، ج، 1377، تاریخ اسلام کمبریج، ترجمه: احمد آرام، تهران، انتشارات امیرکبیر.
ابراهیم حسن، حسن، 1411ق، تاریخ الاسلام السیاسى والدینى والثقافى والاجتماعى، قاهره، دار الفکر.
ابراهیم حسن، حسن، 1964م، تاریخ الدولة الفاطمیه فى المغرب ومصر، قاهره، دار الفکر.
ابن‌تغرى بردى، جمال‌الدین، 1413ق، النجوم الزاهرة فى ملوک مصر والقاهرة، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد، 1336، ایران در صورة الأرض، ترجمه: جعفر شعار، تهران، انتشارات امیرکبیر.
ابن‌جبیر، محمدبن‌احمد، 1370، سفرنامه ابن‌جبیر، ترجمه: پرویز اتابکى، انتشارات آستان قدس رضوى.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن، 1369، مقدمه، ترجمه: محمد پروین گنابادى، تهران، انتشارات علمى وفرهنگى.
ابن‌الطویر، ابومحمد، 1992م، نزهة المقلتین فى اخبار الدولتین، النشرات الاسلامیة.
ابن‌مماتى، اسعد، 1411ق، کتاب قوانین الدواوین، القاهرة، مکتبة مدبولى.
اسمیت، برندا، 1380، مصر باستان، ترجمه: آزیتا یاسائى، تهران، انتشارات ققنوس.
الانصاری، ناصر، 1410ق، تاریخ النظمة الشرطة فی مصر، قاهره، دار الشروق.
جودفن، لیت، 1368، زمین‌شناسی فیزیکی، ترجمه: فرید مر، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز.
خفاجى، محمد عبدالمنعم، 1408ق، الأزهر فى الف عام، عالم الکتب بیروت، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة.
دندش، عصمت عبداللطیف، 1408ق، الأندلس فی نهایة المرابطین، بیروت، دار الغرب الاسلامی.
دانایى، محسن منوچهر، 1352، کانى‏شناسى یا شناخت مواد معدنى، انتشارات دانشگاه مشهد.
رزق‌الله ایوب، ابراهیم، 1997م، التاریخ الفاطمى الاجتماعى، لبنان، الشرکة العالمیة الکتاب.
رزق‌الله ایوب، ابراهیم ، 1997م، التاریخ الفاطمى السیاسى، لبنان، الشرکة العالمیة الکتاب.
رمضان، عبدالعظیم، 1993م، تاریخ مصر الاسلامیة، مصر، الهییة المصریة لاعامة الکتب.
زیدان، جرجى، 1904م، تاریخ التمدن الاسلامى، مصر، مطبعة ‏الهلال.
زیدان، عبدالکریم، 1396، احکام الذمیین والمستأمنین فى دار الاسلام، بغداد، مکتبة ‏القدس.
سامى باشا، امین، 1334، تقویم النیل، قاهره، مطبعة الامیریة.
الشیال، جمال‌الدین، 1422ق، مجموعة الوثائق الفاطمیة، قاهره، مکتبة الثقافة الدینییة.
عثمان، هاشم، 1419ق، الاسماعیلیة بین الحقائق والأباطیل، بیروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات.
قبادیانی، ناصرخسرو، 1363، سفرنامه، با حواشی: دبیر سیاقی، تهران، انتشارات زوار.
قلقشندى، ابوالعباس، بی‌تا، صبح الاعشى فى صناعة الانشاء، المؤسسة المصریة العامة والطباعة والنشر.
کحاله، عمررضا، 1404ق، العالم الاسلامى، الشرکة المتحدة للتوزیع.
مؤلف نامعلوم، 1372، حدود العالم، تصحیح: میراحمدى و ورهرام، تهران، انتشارات دانشگاه الزهرا.
ماجد، عبدالمنعم، 1996م، تاریخ الحضارة الاسلامیة فى العصور الوسطى، مکتبة الانجلو المصریة.
ماجد، عبدالمنعم، 1953م، السجلات المستنصریة، دار الفکر العربى.
ماجد، عبدالمنعم، 2011م، تاریخ الخلافة الفاطمیة، عمان، دار الفکر.
ماجد، عبدالمنعم، 1954م، نظم الفاطمیین ورسومهم فى مصر، مکتبة الانجلو المصریة.
الماوردى، ابى‌الحسن على‌بن‌محمد، 1416ق، احکام السلطانیة، بیروت، المکتب الاسلامى.
ماهر محمد، سعاد، 1986م، الفن الاسلامیة، الهیئة المصریة ‏العامة للکتاب.
متز، آدام، 1362، تمدن اسلامى در قرن چهارم، ترجمه: علی رضاذکاوتى قراگزلو، تهران، انتشارات امیرکبیر.
متز، آدام، 1366، الحضارة الاسلامیة فى القرن الرابع الهجرى، قاهره، مطبعة اللجنة التألیف.
محمد رزق، عاصم، 2002م، الأطلس العمارة الاسلامیة والقبطیة بالقاهرة، بیروت، مکتبة مدبولی.
محمود ادریس، محمد، 1986م، تاریخ الحضارة الاسلامیة العصر الفاطمى، القاهرة، بی‌نا.
المسبّحى، عزالملک محمدبن‌عبیدالله‌بن‌احمد، اخبار مصر، قاهره، المعهد العلمى الفرنسى.
مسعودی، ابوالحسن، 1370، مروج الذهب، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
معزی، مریم، 1390، تاریخ حمدانیان و فاطمیان، تهران، انتشارات سمت.
مقدسى، ابوعبدالله محمد، 1361، احسن التقاسیم، ترجمه: علی‌نقى منزوى، تهران، شرکت مؤلفان ایرانى.
مقدسى، ابوعبدالله محمد ، 1408ق، احسن التقاسیم، بیروت، دار احیاء التراث العربى.
مقدسى، شهاب‌الدین عبدالرحمن، 1998م، الروضتین فى اخبار الدولتین، مطبعة ‏دار الکتب المصریة بالقاهره.
مقریزى، تقى‌الدین احمد، 1957م، اغاثة ‏الأمة بکشف الغمّة، قاهره، مطبعة‏ لجنة التألیف والترجمة والنشر.
مقریزى، تقى‌الدین احمد ، 1418ق، المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار، بیروت، دار الکتب العلمیة.
النابلسى، عثمان‌بن‌ابراهیم، بی‌تا، کتاب لمع القوانین المضیئة فى دوانین الدیار المصریة، بی‌نا.
الوردانى، صالح، 1414ق، الشیعة فى مصر، مکتبة مدبولى الصغیر

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار