تاریخ اجتماعی ـ ‌فرهنگی زردشتیان ایران در دوره صفویه و قاجاریه با تکیه بر سفرنامه‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

عضو هیئت ‌علمی و استادیار دانشکده ایران‌شناسی دانشگاه ولی‌عصر(عج)، رفسنجان، ایران

10.22081/hiq.2021.48290.1579

چکیده

آیین زردشتی، یکی از کهن‌ترین ادیان جهان است که از سده ششم پیش از میلاد تا هفتم میلادی، دین رسمی ایـران بوده‌ است. با ورود اسلام به ایـران، انـدک پیـروان زردشـتی که برای پیوسـتن به دیـن جـدید مقـاومت می‌کردند، متأثر از عوامل گوناگون به انزوا رفتند و با گذشت زمان، جمعیت زردشتیان به اقلیت‌های کوچک و پراکـنده‌ای فـرو کاسـته شـد. بازماندگان پیـرو آیین زردشـت که اکـنون اغلب در ایران و هند زندگی می‌کنند، همچنان به آموزه‌هایی که پیامبرشان بدانها آموخته بود، باور دارند. 
در پژوهش حاضر به روش وصفی ـ تحلیلی، تاریخ اجتماعی ـ ‌فرهنگی عامه زردشتیان مستند به اطلاعاتِ ارائه‌شده از سوی سفرنامه‌نویسان دوره صفویه و قاجاریه، شرح داده شده ‌است. این بررسی، نشان می‌دهد که زردشتیان از دوره صفویه تا نیمه عهد قاجار، همواره از مسلمانان متمایز بودند و در زندگی دشوار خود، اغلب نقش کم‌رنگی در جامعه داشتند؛ ولی با وجود این، پایبندی به دین و سنّت‌ خود را حفظ کردند. از اواسط دوره قاجار، اوضاع معیشتی زردشتیان با کمک‌ پارسیان هند بهبود یافت و همین امر، سبب شد فشارها و تبعیض‌های موجود به‌مرور کم‌رنگ شود و زردشتیان به‌تدریج هویت ویژه خود را از ‌لحاظ فرهنگی و اجتماعی بازیابند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Zoroastrians' Social and Cultural History in Safavid and Qajar Eras on the basis of the Travel books

نویسندگان [English]

  • Fahimeh SHakiba
  • Somayeh Khanipour
Assistant Professor of Vali-e-Asr University of Rafsanjan, College of Iranian Studies, Rafsanjan, Iran
چکیده [English]

Zoroastrianism is considered as one of the most ancient religions in the world; since, it was the official religion of Iran from the 6th century B. C to the 7th A. D. Consistent with the advent of Islam in Iran, the resistance of a few Zoroastrian followers to join the new religion led to failure due to the various factors; moreover, the Zoroastrian population was gradually reduced to small and scattered minorities. The survivors of Zoroastrians, mostly living in Iran and India at the present time, still believe in the prophet’s instructions.
This study, done through the descriptive-analytical method, has presented the socio-cultural history of the Zoroastrians based on the information provided by the writers of travel books in Safavid and Qajar eras and the findings clarifies that the Zoroastrians were always different from the Muslims from Safavid era to the middle of Qajar era they often played a minor role in the society with their difficult life. However, they maintained their adherence to their religion and tradition. From the middle of Qajar era, Zoroastrians' living conditions was improved due to the assistance of Indian Persians, and this issue caused the existing pressures and discriminations to fade over time, and Zoroastrians gradually regained their special cultural and social identity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zoroastrians
  • Safavid era
  • Qajar era
  • travel books
  • social history

عنوان مقاله [العربیة]

التاریخ الاجتماعی و الثقافی للزرادشتیة فی إیران خلال العهدین الصفوی و القاجاری، بالاستناد على قصص الرحّالة

چکیده [العربیة]

تعتبر الزرادشتیة إحدى أقدم الدیانات فی العالم، و قد کانت الدیانة الرسمیة لإیران منذ بدایة القرن السادس قبل المیلاد حتى القرن السابع. مع وصول الإسلام إلى إیران، انعزل عدد قلیل من أتباع الزرادشتیة الذین قاوموا الانضمام إلى الدین الجدید بسبب عوامل مختلفة، و مع مرور الوقت انخفض عدد السکان الزرادشتیین لیصبحوا أقلیّة متفرّقة. لا یـزال یعیـش من تبقـى من أتباع الدیـانة الزرادشتیة فی إیران و فی الهند، و لا یزالون یتّبعون تعالیم نبیّهم. فی هذا البحث، تم شرح الثقافة العامة للزرادشتیین بناءًا على المعلومات التی أوضحتها کتب الرحّالة فی عهـد الدولـة الصفویة و القاجـاریّة، و ذلـک طبق المنهـج الوصفی التحلیلی و التاریخ الإجتماعی. تظهر نتائج هذا البحث أنّ الزرادشتیین کانوا یختلفون عن المسلمین، و غالباً ما یعانون من ظروف حیاتیّة صعبة، کما کان دورهم غیر ملحوظ فی المجتمع، و ذلک فی الفترة الممتدة من العصر الصفوی حتى منتصف العصر القاجاری. ولکن على الرغم من ذلک کانوا یحافظون على عقائدهم و یتمسکون بدینهم و عاداتهم و تقالیدهم. منذ الفترة الممتدة من منتصف العهد القاجاری، تحسّنت أوضاع الزرادشتیّین بمساعدة الهنـود الفـرس، مما أدى الـى تدنّی أشکال التمییز و المعاناة مع مرور الوقت، و هذا ما جعلهم یحافظون على ارثهم و هویتهم الثقافیّة و الاجتماعیة

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الزرادشتیّون
  • العصر الصفوی
  • العصر القاجاری
  • قصص الرحّالة
  • التاریخ الاجتماعی

مراجع

آذرگشسب، اردشیر، 1352، مراسم مذهبی و آداب زردشتیان، تهران، فروهر.
آلمانی، هانری رنه، ‌1335‌، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه: فره‌وشی، تهران، امیرکبیر.
احمدی، حسین، تابستان 1399، «از تاریخ فرهنگ تا تاریخ فرهنگی»، راهبرد فرهنگ، شماره 50: 169 ـ 431.
اوبن، اوژن، 1362، ایران امروز، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران، زوّار.
اورسل‌، ارنست، 1382، سفرنامه قفقاز و ایران، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
براون، ادوارد گرانویل، ‌1381، یک سال در میان ایرانیان؛ مطالعاتی در خصوص وضع زندگی و اخلاق و روحیات ایرانیان، ترجمه: مانی صالحی علامه، تهران، ماهریز.
بل، گرترود، 1363، تصویرهایی از ایران، ترجمه: بزرگمهر ریاحی، تهران، خوارزمی.
بویس، مری، 1381، زردشتیان؛ باورها و آداب دینی آنها، ترجمه: عسکر بهرامی، تهران، ققنوس.
بویس، مری، 1386، آیین زردشت کهن؛ روزگار و قدرت ماندگارش، ترجمه: ابوالحسن تهامی، تهران، نگاه.
پولاک، یاکوب ادوارد، ‌1361، ایران و ایرانیان، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.
تانکوانی، ژی. ام،‌ 1383، نامه‌هایی در باره ایران و ترکیه آسیا؛ سفرنامه ژی. ام. تانکوانی، ترجمه: ع. ا. سعیدی، تهران، چشمه.
تاورنیه، ژان باتیست، 1366، سفرنامه تاورنیه، ترجمه: ابوتراب نوری، تصحیح: حمید شیرانی، اصفهان، سنایی.
تشکری، علی‌اکبر، 1384، «درآمدی بر شرایط اجتماعی‌ و اقتصادی زردشتیان یزد در دوره قاجاریه»، فرهنگ، شماره 56: 17 ـ 38.
تشکری، علی‌اکبر، ۱۳۹۳، «روابط پارسیان هند با زردشتیان یزد در عهد ناصری»، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره ۱۴، بهار و تابستان: ۳۸ ـ ۶۶.
جعفرپور، علی و ترکی دستگردی، اسماعیل، 1387، «روابط دولت صفویه با اقلیت‌های دینی (یهودیان و زردشتیان،)» دوفصلنامه مسکویه، تابستان و پاییز، شماره 9: 53 ـ 80.
جکسن، آبراهام والنتاین ویلیامز، 1352، سفرنامه جکسن؛ ایران درگذشته و حال، ترجمه: فریدون بدره‌ای و منوچهر امیری، تهران، خوارزمی.
چوکسی، جمشید کرشاسپ، 1381، ستیز و سازش زردشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعه ایران نخستین سده‌های اسلامی، ترجمه: نادر میرسعیدی، تهران، ققنوس.
حضرتی، حســن، 1382، اسلام و ایران؛ بررسی تاریخی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
خسرویانی (راستی)، کیخسرو، 1381، «یاد و یادگار»، مجموعه مقالات: سروش پیرمغان، کتایون مزداپور، تهران.
دروویل، گاسپار، 1364‌، سفر در ایران، ترجمه: منوچهر اعتماد مقدم، تهران، شباویز.
دلاواله، پیترو، 1380‌، سفرنامه پیترو دلاواله، ترجمه: شعاع‌الدین سفا، جلد اوّل، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دو روش‌شوار، ژولین، 1378، خاطرات سفر ایران، ترجمه: مهران توکلی، تهران، نی.‌
دو گوبینو، کنت، 1367، سفرنامه سه ‌سال در ایران، ترجمه: ذبیح‌الله منصوری، تهران، سیروی.
دوبُد، کلمنت آگوستوس، 1371، سفرنامه لرستان و خوزستان، ترجمه: محمد‌حسین‌ آریا، تهران، علمی و فرهنگی.
دیولافوا، ژان پل هنریت، ‌‌1361‌‌، سفرنامه (مادام دیولافوا) ایران و کلده، ترجمه: علی‌محمد فروشی (همایون)، تهران، خیام.
رمضان‌خانی، صدیقه، 1387، «فرهنگ زردشتیان یزد»، سبحان نور، پایگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهر تاریخی یزد.
زندیه، حسن، 1390، «تاریخ اجتماعی»، تاریخ اسلام، سال 12، شماره 1و2: 161 ـ 182.
سانسون، مارتین، 1346، سفرنامه سانسون؛ وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی، ترجمه: تقی تفضل، تهران.
سایکس، سرپرسی، 1336، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس یا ده‌هزار میل در ایران، ترجمه: حسین سعادت نوری، تهران، ابن‌سینا.
سرنا، مادام کارلا، 1336، آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران، زوّار.
سیوری، راجر، 1382، ایران عصر صفوی، ترجمه: کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
شاردن، ژان، 1349، سیاحت‌نامه شاردن‌، ترجمه: محمد عباسی ، تهران، امیرکبیر.
شاردن، ژان، 1372ـ1375، سیاحت‌نامه شاردن‌، ترجمه: اقبال یغمایی، تهران، توس.
شکری، یدالله، 1350، عالم‌آرای صفوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
علی‌آبادی، مسلم، 1383، «بررسی وضعیت اقلیت‌های مذهبی در دوره صفویه»، تاریخ‌پژوهی، سال ششم، شماره 20: 1 ـ 26.
فلاندن، اوژن ناپلئون، ‌1336، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه: حسین نور‌صادقی، تهران، اشراقی.
فیگوئروآ، دن گارسیا دسیلوا، 1363‌، سفرنامه دن گارسیا دسیلوا فیگوئروآ؛ سفیر اسپانیا در دربار شاه‌عباس اوّل، ترجمه: غلامرضا سمیعی، تهران، نشر نو.
کُرزُن، جرج. ن، 1362‌، ایران و قضیه ایران، ترجمه: غ. وحید مازندرانی، تهران، علمی و فرهنگی.
کروسنیسکی، یوداش تادیوش، 1363، سفرنامه کروسنیسکی، ترجمه: عبدالرزاق دنبلی (مفتون)، تهران، توس.
گیلاننتز، پطرس‌دی سرکیس، 1344، سقوط اصفهان، ترجمه: محمد مهریار، اصفهان، امور فرهنگی شهرداری.
محلاتی، محمدعلی، 1356، سفرنامه حاج سیاح به فرنگ، تصحیح: علی دهباشی، تهران، ناشر.
مزداپور، کتایون، 1390، زردشتیان، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مهر‌آفرین، رضا و حیدری، ملیکا،‌ 1394، «روابط فرهنگی و مذهبی پارسیان هند با زردشتیان ایران»، فصلنامه مطالعات شبه‌قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال هفتم، شماره 2۵، زمستان: ۱۰۹ ـ ۱۲۰.
میراحمدی، مریم، 1369، دین و دولت در عصر صفوی، تهران، امیرکبیر.
نائبیان، جلیل و علیپور سیلاب، جواد، 1390، «زرتشتیان و بهائیان و ارتباطات آنها در دوره قاجار»، فصلنامه تخصصی تاریخ معاصر ایران، سال پانزدهم، شماره 59، پائیز: 1 ـ 20.
نمیرانیان، کتایون، 1381، «نوروز در بین زردشتیان کرمان»، مجموعه مقالات: سروش پیرمغان، به کوشش: کتایون مزداپور، تهران.
نیکنام، کورش، 1382، از نوروز تا نوروز؛ آیین‌ها و مراسم سنّتی زردشتیان، تهران، فروهر.
ویشارد، جان، ‌1363، بیست سال در ایران، ترجمه: علی پیرنیا، تهران، نوین.
Choksy, Jamsheed, 1989, Purity and Pollution in Zoroastrianism, Triumph over Evil Austin, University of Texas Press.
Hecht, J. Jean, “Social History”, International Encyclopedia of the Social Sciences, vol 5, The Macmillan Company and the free press, New York, 1, 75.
Herbert, Thomas, ‌1928, Travel in Persia 1627-1629, London, George Routledge.
Hume-‌Griffitth, M.E, 1909, behind the Veil in Persia and Turkish Arabia, London, Seeley.
Sanson, Father, 1965, the Vresent Vtate of Persia, London, Savage.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار