شناسایی نظام های فقهی مکه در نیمه دوم قرن اول با تحلیل مردم شناختی؛ مساله متعتان در منازعات آل زبیر و ابن عباس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه تهران

10.22081/hiq.2022.63107.2239

چکیده

فقه علاوه بر مسائل عبادی و آیینی، روابط اجتماعی را در جامعه اسلامی ساماندهی می‌کند و نظام حقوقی را شکل می‌دهد. حقوق اسلامی در قرن اول، ماهیتی فرهنگی و تنیده در زندگی روزمره داشت و مذاهب فقهی در نیمه اول قرن اول به صورت نهاد عینیت نداشتند. به تدریج با شکل گیری صنف مفتیان و قضات، فقه نیز به مکاتب مختلف منشعب شد. تکوین ‌حقوق‌ اسلامی توأم با رقابت و منازعه گروه‌های اجتماعی بود. سرانجام طیفی از مکاتب فقهی با ساختارهای حقوقی متفاوت شکل گرفت. از اینرو تحلیل مردم‌‌شناختی زیست فقهی_حقوقی صحابه و تابعین در دهه‌های نخست جامعه اسلامی برای درک‌ تمایزات مکاتب ‌فقهی قرن‌ دوم، مساله این‌ پژوهش است. دستاورد این‌ مقاله، تمایز عاملیت‌های حقوقی شهر مکه در دهه هفتم هجری است. در این ‌نوشته با تفکیک شبکه‌ کنشگران‌ حقوقی، دو عاملیت ‌حقوقی با آرمان‌های متفاوت و جهان بینی و ارزش‌های متمایز شناسایی شدند. ابن‌عباس نماینده نظام‌ حقوقی نبوی بود. عبدالله و عروه فرزندان ‌زبیر نیز نمایندگی نظام حقوقی‌ بدوی را داشتند. اندیشه فقهی آل‌زبیر، تلفیق ارزش‌های اسلامی به نفع ارزش‌های قومی بود. نگارندگان این مقاله با رویکرد مردم‌‌شناسی ‌حقوق، مساله دو متعه حج و متعه نکاح را از منظر دو ‌عاملیت‌ مذکور بررسی کرده و تفاوت‌ بنیادین منابع و منطق فقهی_حقوقی آن ‌دو را نشان داده‌اند. هر دو عاملیت‌ نبوی و بدوی در ابتدای قرن‌دوم در صورت‌بندی مکاتب فقهی اثر ‌مستقیم داشتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Legal Status of Mut’a and Hajj among the Scholars of Mecca Controversies of Ibn Zubair and Ibn Abbas from the Perspective of Legal Anthropology

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Azarinia
  • ihsan bahramlou
tehran univercity
چکیده [English]

In early Muslim society, legal agencies are divided into two groups, one group tries to keep the past legal system, and second group tries to follow the changes toward a promised future. In this article, we analyze the community of Arabs in the formative period of Islamic rules. We distinguish different agencies regard to the Islamic law. We aim at showing the legal logic of Islamic legal schools, their legal sources, the characters of Islamic legislator, and systems of values varies among the schools. I manage two cases Nikah Mut’ah and Mut’ah of Hajj, to exercise my analyses. I will discuss how different agencies in Mecca react to the legal changes based on their own systems of value, legal logics, characters of authority, and common goals of their group. In the second century of Islamic history, different legal schools rose up from the cultural challenges of primary period. Islamic legal schools gradually were between two extreme points, one side was dedicated to promised future and the other one to the past ancestors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Fiqh
  • Islamic law
  • Anthropology of Law
  • Nikah Mut'ah
  • Mut'ah of Hajj