تحلیلی بر فضای تاریخی ـ گفتمانی الرّد علی الرافضه، حکیم ترمذی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد رشته شیعه‌شناسی، دانشگاه میبد، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، ایران، (نویسنده مسئول)

3 استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، ایران

10.22081/hiq.2021.71632

چکیده

الرّد علی الرافضه عنوان رساله‌ای کهن و کمتر شناخته‌ از محمد بن علی ترمذی (د. پس از 285ه.ق.) است. همو که به حکیم ترمذی نام‌بردار و عمده اشتهارش به دلیل طرح نظریه ختم ولایت است. بیشتر آثار او، متضمن بحث‌های گسترده در عرفان نظری و تقویت جریان زهد و تصوف است، اما حکیم در این رساله، مانند متکلمی خرده‌گیر ظاهر می‌شود و ردیه‌ای بر شیعیان می‌نویسد. الرّد علی الرافضه با آن ‌که قدمتی زمانی فراوانی دارد و از منظر یک صوفی نوشته شده است، به دلیل استنساخ اندک در سده‌های میانه و متأخر، مهجور مانده است.
مقاله حاضر می‌کوشد پس از اشاره‌ای گذرا به محتوای آن، با روشی تحلیلی به فضای متنی و گفتمان‌های حاکم بر زمان و بوم زندگانی نویسنده اشاره کند. نتیجه این بررسی نشان می‌دهد، پیوستگی فکری به اهل‌حدیث، فاصله‌گذاری با مذهبی که شباهت بسیاری به آرای عرفانی او دارد، پا‌گیری حکومت‌های منطقه‌ای در ایران به ویژه سیاست یک‌پارچه‌سازی مذهبی سامانیان و پیش‌فرض‌های عرفانی در سوگیری‌های حکیم ترمذی  اثر بخش بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical-Discourse Analysis of Arradd ala- Rafedzah, Hakim Termazi (285 A. H)

نویسندگان [English]

  • fatemeh mousavi 1
  • yahya mirhoseini 2
  • najaf yazdani 3
1 M.A in Shi’ism, Meybod University
2 Associate professor of Quran and hadith, theology faculty, Meybod University
3 Assistant professor of philosophy and Islamic wisdom, Meybod University
چکیده [English]

Arradd ala - Rafedzah is the title of an old and less famous dissertation written by Mohammad Ibn e- Ali Termazi (285 After Hijrah). Hakim Termazi is mostly famous for the development of a theory related to the ending of wilayah. Most of his works are related to the theoretical mysticism and the reinforcement of piety and Sufism trend; however, he appears like a critical prolocutor and writes a rejection on Shiites in this dissertation. Arradd ala- Rafedzah is of too much antiquity having been written in view of a Sufi and remained obsolete due to the little derivation in the middle and recent centuries. The present article tries to have a brief reference to it in terms of its content as well as the discourses dominant on the time and the locale of the author relying on the analytical approach. The result of this investigation clarify that many factors such as the intellectual convergence among the scholars of hadith, spacing towards the religion being very similar to his mystic ideas, the power of regional governments in Iran particularly the policy of religious integrity among Samanids as well as the mystic presumptions have been effective on the orientation of Hakim Tarmazi

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arradd ala - Rafedzah
  • Hakim Termazi
  • Samanid era
  • Sufism
  • Shi’ism

عنوان مقاله [العربیة]

دراسۀ تحلیلیّة للجو التاریخی الخطابی لکتاب "الرد على الرافضة" للحکیم الترمذی

چکیده [العربیة]

"الرد على الرافضة" هو عنوان کتابٍ قدیم للمؤلف محمد بن علی الترمذی، و قد اشتهر بالحکیم الترمذی. تحوی أکثر تألیفاته على مباحث مرتبطة بالعرفان النظری، و یدعم فیها تیّارات الزهد و التصوّف. و فی هذا الکتاب یظهر الحکیم الترمذی کمتکلمٍ ناقدٍ، یردّ فی مواقفه على الشیعة. على الرغم من قدمة "الردّ على الرافضة" الذی کُتب من وجهة نظر صوفیّ، إلا أنّ قلّة طباعته فی العصور الوسطى واللاحقة، أدّت إلى نسیانه.
تحاول هذه المقالة تسلیط الضوء على محتوى الکتاب، کما تسعى إلى تحلیل النصوص المتوفرة فی تلک الحقبة الزمنیّة التی عاش فیها الکاتب، بالإضافة إلى الخطابات السائدة فی عصره.
یمکن الاستنتاج من خلال هذا البحث أنّ الانتماء الفکری لأهل الحدیث، الابتعاد عن المذهب المشابه لآرائه العرفانیّة، نشأة الحکومات الإقلیمیّة فی إیران، لا سیّما تلک المرتبطة بسیاسة الاندماج الدینی للسامانیّین، و الفرضیّات العرفانیّة، کلها کان لها تأثیرها الواضح والجلیّ على نظریّات الحکیم الترمذی

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الرد على الرافضة
  • الحکیم الترمذی
  • عصر السامانیّان
  • التصوّف
  • الشیعة