واکاوی انگیزه‌های شاه اسماعیل اول صفوی برای ترویج تشیع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تاریخ، گرایش تاریخ اسلام، دانش آموخته دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، محقق رسمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

10.22081/hiq.2021.71613

چکیده

بازتاب گسترش تشیع به وسیله شاه اسماعیل اول صفوی، آن چنان گسترده است که آثار آن تا به امروز در صحنه فرهنگی و اجتماعی ایران باقی مانده است. یکی از مسائل مهم برای صفویه‌پژوهان، آگاهی از انگیزه‌های مؤسس جوان این سلسله برای رسمیت بخشی به مذهب تشیع اثناعشری و ترویج آن‌ است. این آگاهی ما را در رسیدن به تصویری صحیح از بنیان فکری صفویان و علل اقداماتی که در بُعد فرهنگی و مذهبی انجام دادند، یاری می‌رساند.
در این پژوهش سعی می‌شود، دیدگاه‌هایی که ترویج تشیع از سوی شاه اسماعیل را متأثر از انگیزه‌هایی مانند قدرت‌طلبی، ثروت‌اندوزی، ادعای الوهیت، ادعای مهدویت و نیابت، ملی‌گرایی و نژادگرایی، تقابل با دولت عثمانی و تأثیرپذیری از عقاید غالیانه قزلباش معرفی کرده‌اند، نقد گردد. سپس این مدعا اثبات شود که ایمان درونی و اعتقاد راسخ و خالصانه شاه اسماعیل به تشیع به دور از مصلحت ‌اندیشی‌های سیاسی، عامل اصلی اهتمام او به گسترش تشیع بوده است. هرچند خلوص او در این باورها به معنای درستی همه باورهای او نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Motives of Shah Ismail Safavi The First toward the Propagation of Shi’ism

نویسنده [English]

  • Saeed Najafinezhad
Ph.D. in history of Islam, Najafabad Islamic Azad University
چکیده [English]

The effect of propagation of Shi’ism by Shah Ismail Safavi the first is so extensive that is currently observed in the cultural and social domain of Iran. One of the significant issues for those studying Safavid era is achieving cognition toward the motives of young founder of this dynasty for the formalization and the propagation of Shi’ism. This insight supports us towards achieving a correct illustration of the intellectual foundation of Safavid government and the reasons of their actions in the domain of culture and religion. In this research, it is endeavored to criticize the viewpoints related to the propagation of Shi’ism by Shah Ismail due to the motivations such as seeking power, storing riches, claiming divinity, subrogation, nationalism and racism, dealing with Othmani government, or being influenced by Qezelbash extremist ideas. Later, the results indicate that his inner faith, a strong and pure belief in Shi’ism away from any policy making, is considered the main factor to propagate Shi’ism; although, this purity does not mean the rightness of all his beliefs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid
  • Shah Ismail
  • Shiites Twelvers
  • propagation of Shi’ism
  • history of Iran

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل لدوافع الشاه إسماعیل الأول الصفوی فی نشر التشیّع

چکیده [العربیة]

کان انعکاس نشر التشیّع بواسطة الشاه إسماعیل الأول الصفوی، واسعاً جداً لدرجة أنّ آثاره الثقافیّة و الاجتماعیّة لا تزال حاضرةً فی إیران حتى یومنا هذا. إحدى أهم المسائل بالنسبة للباحثین فی الدورة الصفویّة، هی التعرّف على دوافع المؤسس الشاب لهذه السلسلة، التی أدّت إلى إعطاء الرسمیّة لمذهب التشیّع الإثنى عشری، و الترویج له. إنّ التعرّف على ذلک یساعدنا فی الوصول إلى تصوّرٍ صحیحٍ حول البناء الفکری للصفویّین، و دوافع الإجراءات التی قاموا بها من الناحیتین الثقافیّة و الدینیّة.
یسعى هذا البحث إلى نقد النظریّات القائلة بأنّ نشر التشیّع من قبل الشاه إسماعیل کانت بسبب تأثره بدوافع مختلفة کالسعی وراء السلطة و الثروة، إدعاء الألوهیّة و المهدویّة و النیابة، القومیّة و العنصریّة، المواجهة مع الدولة العثمانیّة، و تأثره بعقائد القزلباشیة الغلاة. کما یحاول إثبات أنّ الإیمان الخالص و الاعتقاد الباطنی الراسخ للشاه إسماعیل بالتشیّع، کان الدافع الأساسی وراء نشره هذا المذهب، بعیداً عن المصالح السیاسیّة. إنّ صحّة معتقداته هذه لا تعنی صحّة بقیّة اعتقاداته

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الصفویّة
  • الشاه إسماعیل
  • التشیّع الاثنا عشری
  • نشر التشیّع
  • تاریخ إیران