تحلیلی بر فضای تاریخی ـ گفتمانی «الرد علی الرافضة» حکیم ترمذی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی

2 استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات

3 کارشناس ارشد رشته شیعه شناسی

10.22081/hiq.2021.59384.2108

چکیده

«الرّد علی الرافضه» عنوان رساله‌ای کهن و کمترشناخته‌ از محمد بن علی ترمذی است؛ همو که به حکیم ترمذی نامبردار و عمدۀ اشتهارش به طرح «نظریه ختم ولایت» است. بیشتر آثار حکیم متضمن بحث‌های گسترده در عرفان نظری و تقویت جریان زهد و تصوف است اما حکیم در رسالۀ فوق، به‌سان متکلّمی خرده‌گیر ظاهر شد و بر شیعه، ردّیه نوشت. الرّد علی الرافضه با آنکه قدمت زمانی فراوانی داشته و از منظر یک عارف تألیف یافته، به دلیل استنساخ اندک در سده‌های میانه و متأخر، مهجور مانده است. نوشتار حاضر کوشیده است پس از اشاره‌ای گذرا به محتوا، با روشی تحلیلی به فضای متنی و گفتمان‌های حاکم بر زمانه و بوم زندگانی مؤلف اشاره کند. نتیجه نشان می‌دهد پیوستگی فکری به اهل حدیث، فاصله‌گذاری با مذهبی که شباهت بسیاری به آرای عرفانی‌اش دارد، پای‌گیری حکومت‌های منطقه‌ای در ایران بویژه سیاست یکپارچه‌سازی مذهبی سامانیان و پیش‌فرض‌های عرفانی، در سوگیری‌های مؤلف اثربخش بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse analysis of Ḥakim Tirmiḏ's Al-Rad al Al-Rafiḍah book

نویسندگان [English]

  • najaf yazdani 2
  • fatemeh mousavi 3
1
2 Assistant Professor
3 s
چکیده [English]

Al-Rad al Al-Rafiḍah is an ancient and lesser-known treatise by Muhammad ibn Ali al- Tirmiḏi; He is named after Ḥakim Tirmiḏi and his main fame is the "Theory of the End of the Wilayat". The various works of Ḥakim include extensive discussions in theoretical mysticism and the strengthening of the current of asceticism and Sufism, but in the above treatise, like he appeared as a critical theologian and rejected the Shiite denomination. Al-Rad al Al-Rafiḍah, although it has a long history and was written from the perspective of a mystic, has been not attended in scientific circles due to insufficient reproduction in the Middle and Late Centuries. In the remaining pages of the manuscript copy of this treatise, the issue of the succession of the Prophet (PBUH) is the focus of discussion. The present article has tried to refer briefly to the textual context, dominant discourse and time and place of author’s life in an analytical way. The result is that the intellectual affiliation with the Ahle Ḥadith, distancing themselves from a sect that is very similar to its mystical perspective, and the establishment of regional governments in Iran, especially the Samanid religious integration policy and mystical presuppositions, have been effective in the author's tendency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-Rad al Al-Rafiḍah
  • Ḥakim Tirmiḏi
  • Discourses
  • Shiʿa