بررسی انتقادی سیاست‌گذاری علم در عصر صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ اسلام دانشگاه مذاهب اسلامی

2 دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و عضو گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع)

10.22081/hiq.2020.68965

چکیده

با توجه به نقش علم در شکوفایی جوامع بشری، بررسی تجربه‌های تاریخی و تمدنی می‌تواند در تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های علمی از سوی سیاست‌گذاران و دولت‌مردان به کار آید. دولت صفویه و میراث فکری، فرهنگی و مذهبی آن به دلایل متعددی مانند نزدیکی نسبی زمانی با عصر حاضر، یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی برای این گونه بررسی‌ها به شمار می‌رود.
 این پژوهش با رویکرد وصفی ـ تحلیلی و بهره‌مندی از منابع تاریخی چون تواریخ عمومی، سلسله‌ای و دودمانی، سفرنامه ها و زندگی‌نامه‌ها در پی یافتن نقاط ضعف و قوت سیاست‌ها و تدابیر علمی در دولت صفویه است. یافته‌های این پژوهش نشان‌می‌دهد، ظهور تحولاتی چون گسترش فرهنگ اسلامی ـ شیعی، صیانت از اصول فکری و مذهبی، توجه به مطالبات و نیازهای اجتماعی از نقاط قوت و مواردی چون انقطاع علمی و تمدنی، فقدان پویایی و نوآوری، عدم بهره‌مندی از ابزارها و شیوه‌های جدید آموزش و پژوهش، عدم بهره‌مندی مطلوب از دست‌آوردهای علمی و جلوگیری نکردن از مهاجرت دانشمندان به خارج از کشور از مهم‌ترین، نقاط ضعف سیاست‌های علمی این دوره به شمار می‌روند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Investigation on Policy Making of Science in Safavid Era

نویسندگان [English]

  • Mohamadali Momeniha 1
  • Hamed Qaraati 2
1 Ph. D Student of History of Islam, University of Islamic Religions
2 Ph. D Student of Shiite Study, University of Religions and Denominations, Member of History Department in Baqir al-Olum University
چکیده [English]

Regarding the role of science in relation to the prosperity of human society, the historical and civilizational experiences can be applicable in the policies and scientific plans developed by the policy makers and statesmen. Safavid government with its intellectual, cultural and religious inheritance is considered as one of the most important historical era for these kinds of investigations due to its relative temporal proximity with the present time. Relying on the analytical-descriptive approach and taking advantage of the historical sources including general and dynastic histories, travel books and biographies, this research is to discover the weak and strong points of policies and scientific diplomacies in Safavid government. The findings of this research clarify that, the initiation of changes such as the propagation of Shiite-Islamic culture, the protection of intellectual and religious principles, the consideration of social needs are regarded as the strong points and the civilizational and scientific cessation, lack of dynamism and innovation, not taking advantage of modern apparatus and methods of education and research, not taking a favorable advantage of scientific achievements, not avoiding from the migration of scientists are considered as the most important weak points of scientific policies of this era

کلیدواژه‌ها [English]

  • policy making of science
  • Safavid government
  • Safavid scientific inheritance
  • Shiite culture
  • unity of power and science

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة نقدیة فی المخططات العلمیة للعصر الصفوی

چکیده [العربیة]

نظرا للدور الذی یمارسه العلم فی رقی المجتمع البشری وإزذهاره، ربما قد تنفع الساسة و الحکومیین، الدراسات التأریخیة و الحضاریة والتجارب المحصلة منها فی إعداد المناهج العلمیة والتخطیط العلمی. إن العصر الصفوی نطرا لما خلفه لنا من إرث فکری و حضاری و مذهبی ضخم و کذلک قربه الزمنی من عصرنا، یعتبر النمودج الأهم و الأمثل لتلکم الدراسات.
تحاول هذه الدراسة عبر المنهج التحلیلی – الوصفی والإفادة من المصادر التأریخیة کالتأریخ العام و دراسة تأریخ السلاسل و الأسر و أدب الرحلات و السیر أن تکشف عن مکامن الضعف والقوة فی المخططات العلمیة و المنهجیة للعصر الصفوی.
تفید نتائج هذه الدراسة، بأن التمدد الثقافی للاسلام الشیعی والحفاظ علی المبادیء الفکریة و المذهبیة والاهتمام بالمتطلبات الاجتماعیة فی العصر الصفوی؛ یعد من أبرز نقاط قوته و فی المقابل، التقوقع العلمی و الحضاری و الإنطوائی و الجمود و فقدان النشاط العلمی وعدم الإفادة من مناهج العلم الحدیث و أسالیبه وأدواته فی التعلیم و کذلک من المعطیات العلمیة و عدم الممانعة من هجرة العلماء إلی الخارج هو من أبرز نقاط ضعفه خاصة فی حقل التدبیر و التخطیط العلمی

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • التخطیط العلمی
  • الدولة الصفویة
  • التراث الصفوی العلمی
  • الثقافة الشیعیة
  • علاقة العلم بالسلطة