تحلیل گفتمانی پیدایش و تحول تصوف صفوی (از شیخ صفی تا شیخ حیدر سال 700 تا 893 ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد تاریخ اسلام

چکیده

صوفیان در ایران نقش به سزایی در گرایش‌های مذهبی جامعه داشته‌اند؛ از جمله خاندان صفوی که نه تنها جامعه ایرانی بلکه خارج از ایران را متأثر از خود نموده بود. شناخت اشخاص برجسته خاندان صفوی قبل از تأسیس دولت صفویه و تحلیل گفتمانی نقش آنان در تحولات سیاسی - مذهبی ایران قبل از شکل‌گیری این دولت محور اصلی مقاله حاضر است.
در بعد مذهبی خاندان صفوی از زمان شیخ صفی به طور فزاینده ای ، مردم خسته شده از جو سیاسی حاکم را به طرف خانقاه و زهدگرایی جذب کردند و با ارسال خلفایی در نقاط متعدد داخل و خارج ایران ، به تربیت و جذب نیروهای جدید و قدیم پرداختند. این نیروها به عنوان مریدان شیخ صفی ، گروه گروه به خانقاه اردبیل می‌آمدند و در حضور شیخ صفی و بعدها جانشینان شیخ صفی، توبه و استغفار می‌کردند. بدین گونه تعداد بسیار زیاد مریدان، حکومت های وقت را نگران کرده بود و درصدد طرد و حذف صوفیان و شیوخ آنها بر آمدند. در مقابل صوفیان که به روش قبل و با مفصل بندی پیشین تصوف، که شامل نشانه های مذهبی و معنوی بود، نمی توانستند به مقابله پردازند، مریدان را به جنگ و خشونت و خونریزی تحریص کردند. پس در این مقطع زمانی نوعی جایگزینی نشانه ها در مفصل بندی گفتمان تصوف دیده می شود و تغییرات مذهبی به سیاسی شدن گفتمان مزبور از شیخ صفی تا شیخ حیدر (سال 700 تا 893 ق ) در متون آن دوره دیده می شود. این تحولات بر اساس نظریه لاکلا و موف و روش برجسته سازی و حاشیه رانی بررسی خواهد شد. لاکلا و موف نظریه‌ای پساساختگرایانه ارائه دادند که بر اساس آن همه پدیده‌های اجتماعی تحت تأثیر فرایند‌های گفتمانی شکل می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Discourse Analysis of the Appearance and Evolution of Safavid Sufism (from Sheikh Safi to Sheikh Heidar, 700 to 893)

نویسنده [English]

  • Parvin Habibi Kord Alivand
چکیده [English]

Sophists played a great role in the religious tendencies of the society. Also safavid household had an important effect on not only the Iranian society but also the people out of Iran. Knowing the salient people of safavid household before the establishment of safavid government and the discourse analysis of their role in political – religious evolutions before the formation of this government will be the major issue of the present article.
In religious aspect, safavid household increasingly attracted people unpleased with the political issues dominated at that time toward monastery and asceticism and through sending some caliphs to various regions in and out of Iran, brought up new and old human powers. These human powers considered as Sheikh Safi’s followers came to the monastery of Ardebil and repented and asked forgiveness in the presence of Sheikh Safi and later in that of his successors.
Therefore, a great number of followers had made worried the governments of the time, so they made up their mind to annihilate the sophists and sheikhs. In the opposite, the sophists who couldn’t stand in front of the previous division of sufism consisted of religious and spiritual symptoms like before, stimulated the followers for attack, harshness, and bloodshed. So in this period of time, it can be seen a sort of substitution of symptoms in the division of sophism’s discourse and also some changes in the texts of that period from religious to political discourse (from Sheikh Safi to Sheikh Heidar, 700 to 893).  These evolutions will be investigated based on the view of Lakla and Muff and the method of foregrounding and backgrounding. Lakla and Muff raised a post-structuralism view based on it all the social phenomena are formed under the effect of discourse processes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • discourse theory
  • Sufism
  • foregrounding and backgrounding
  • Lakla and Muff