نقد و بررسی رویکرد تاریخی و تمدنی حسن حنفی به اسلام و میراث اسلامی

آقاجانی, نصرالله

نقد و بررسی رویکرد تاریخی و تمدنی حسن حنفی به اسلام و میراث اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

نصرالله آقاجانی

حجة الاسلام آقاجانی عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم

چکیده

حسن حنفی از روشنفکران معاصر مصر، سالیانی از عمر خود را به تألیف آثار گوناگونی در حوزه «اسلام و تجدد» و یا به تعبیر او «التجدید و التراث» (بازسازى و میراث) گذرانده و عکسالعملهای متفاوتی را بر انگیخته است. مبانی نظری او برخاسته از مکاتبی چون پدیدارشناسى هوسرل، مارکسیسم و سوسیالیسم بوده و نسبیت‏گرایی، فایده‏گرایی، قداست‏زدایی، تجربه‏گرایی، اومانیسم و رویکرد تاریخی تمدنی، رهیافت‏هایی است که او در تحلیل میراث اسلامی به کار میگیرد. او در رویکرد تاریخی و تمدنی خود در بررسی موضوع «میراث اسلامی و تجدد»، برای هر دوره تاریخی و هر تمدنی روحی قائل است؛ به این معنا که اندیشه‏ها در شرایط تاریخی و تمدنی خاصی پدید می‏آیند و هر فکری، اندیشهای تمدنی و تعبیری از روح عصر خویش است. او معتقد است ذات و اصل دین تنها یک فرض عقلی و امکانی است که جز از خلال تفسیرهای تاریخی مفسران وجودی ندارد. حنفی با تمایز بین اسلام وحیانی و اسلام تمدنی و کنار گذاشتن اسلام وحیانی، در صدد پیریزی مبنایی است تا در مقابل انکار برخی از بنیادیترین اصول میراث اسلامی متهم به انکار وحی نشود؛ لذا به تاریخی بودن میراث روی می آورد. میراث از نظر او تعبیری فکری از پدیده‏های هر عصر و تدوینی نظری از ستیزهای فکری آن است؛ میراث امری آسمانی نیست، بلکه تکوینی تاریخی وتطوری اجتماعی دارد. رویکرد تاریخی حنفی با رویکرد مادیگرایانه او پیوند خورده و تفسیری مادی از نبوت و معاد را رقم زده است. او تمدن غرب را هم تمدنى تاریخى و مرکزگریز دانسته و در مقابل، تمدن اسلامى و آگاهى آن را ماهوى و مرکزگرا معرفی مى‏کند که بر مبناى مرکزیت سلطه و قدرت به وجود آمده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Criticism and Investigation of Historical and Civilized Approach of Hassan Hanafi to Islam and Islamic Heritage

نویسنده [English]

Nasrollah Aghajani

چکیده [English]

Hassan Hanafi, one of the contemporary intellectuals of Egypt, has spent many years of his life in compiling various works related to “Islam and modernity” or according to his interpretation “al tajdid va al torath” (reconstruction and heritage) and this has raised many different reflections. His theoretical bases are derived from schools like Husserl’s Phenomenology, Marksism, and Socialism and also Relativism, functionalism, sacredness, Empiricism, Omanism, and historical civilized attitudes are the approaches he applies in the analysis of Islamic heritage.
In his historical civilized approach, through investigating the issue of “Islamic heritage and modernity”, he believes in a history for every period and a soul for every civilization; it means that the thoughts are born in particular historical and civilized conditions and any thought is a civilized thinking and an interpretation from the soul of its own century.
He believes that the nature and basis of the religion is merely an intellectual hypothesis which does not exist except among the historical interpretations of interpreters.
Through discriminating between revelatory Islam and civilized one and by putting the revelatory Islam aside, Hanafi seeks to make a basis not to be accused for the sake of ignoring some of the most fundamental bases of Islamic heritage; so he turns to the historical nature of heritage. He believes that heritage is a thoughtful interpretation from the phenomena of every century and a theoretical compilation from its intellectual disputes. Heritage is not a heavenly issue but it is of a historical existence and a social evolution. Hanafi’s historical approach is mixed with his materialist approach and a material interpretation from prophecy and resurrection has been made. He considers the west civilization as a historical and centrifugal one and on the other hand, he introduces the Islamic civilization and its knowledge as a centripetal one which has been formed based on the centrality of domination and power.

کلیدواژه‌ها [English]