واکاوی هم‌گرایی و واگرایی اشاعره و حنابله در دوره سلجوقی در بغداد (429 – 465 ﻫ ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اصفهان

چکیده

اشاعره و حنابله، هر دو از گروه‌های اهل سنت به شمار می‌روند. تا پیش از به قدرت رسیدن سلجوقیان، حنابله در عرصه اجتماعی و سیاسی جامعه بغداد، یکی از قدرت‌مندترین و پر جمعیت‌ترین گروه‌های مذهبی بودند. با به قدرت رسیدن سلجوقیان و لعن اشاعره به فرمان طغرل در سال 455 ق، شمار زیادی از علمای اشعری، چون جوینی و قشیری به عراق و حجاز مهاجرت کردند و همین عامل در ترویج و گسترش مذهب اشعری در بغداد تأثیر گذاشت. در دوره اول حکومت سلجوقیان (429 ـ 465 ق) میان اشاعره، حنابله و معتزله در زمینه دانش‌ها و علوم فقهی و کلامی تعامل هم­گرایانه­ای وجود داشت و دغدغه اصلی نظریه‌پردازان اشعری و حنبلی دفاع از خلافت و تحکیم مبانی آن بود. در این میان، علمای اشعری فعال‌تر بودند و با وجود اشتراک‌های عقیدتی و کلامی میان این دو گروه، همواره در عرصه اجتماعی درگیری‌هایی بین ایشان روی می‌داد. در این مقاله تلاش می‌شود با توجه به این فرضیه که عامل اصلی در منازعه‌ها و درگیری‌های اشاعره و حنابله، مسائل و اختلاف‌های عقیدتی و کلامی بود و دخالت‌های سیاسی خلفای عباسی و سلاطین سلجوقی و کشمکش‌های سیاسی بین آنها در این درگیری‌ها نقشی نداشته است، رابطه و تعامل هم‌گرایی و واگرایی بین این دو گروه در دورة حضور سلجوقیان در بغداد (429-465 ق) بررسی و تبیین گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Investigation of Convergence and Divergence of Ash'arids and Hanbalids in Saljuqid era in Baqdad (429-465 after hijrah)

نویسندگان [English]

  • Mahdi Vazin Afzal
  • Hossein Isma'ili Nasrabadi
چکیده [English]

Ash’arids and Hanbalids are both considered as Sunnite groups. Before Saljuqids gained power, Hanbalids were the most powerful and populated religious groups in the social and political arena of Baqdad community. Through Saljuqids' gaining power and the curse of Ash'arids by the order of Toqrol in 455 (after hijrah), a great number of Ash'arid scholars such as Joveini and Qoshairi migrated to Iraq and Hijaz, and this very factor affected on the propagation of Ash'arid religion in Baqdad.  In the first phase of Saljuqid government (429-465 after hijrah), there existed a kind of convergent interaction among Ash'arids, Hanbalids and Mo'tazilah in field of jurisprudent and theological sciences, and defending from caliphate and strengthening its bases were the main concern of Ash'arid and Hanbalid theoreticians. Meanwhile, Ash'arid scholars were more motive, and in spite of the existence of ideological and theological commonalities between these two groups, it occurred some disputes in the social arena between them. According to this hypothesis that some ideological and theological issues and disagreements was the major reason of disputes between Ash'arids and Hanbalids and the political interference of Abbasid caliphates and Saljuqid sultans along with the political disagreements among them was not the cause of these disputes,  this article is to investigate and clarify the relationship and convergent and divergent interactions between these two groups in time of the presence of Saljuqids in Baqdad (429-465 after hijrah).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ash'arids
  • Hanbalids
  • Mo'tazilah
  • Saljuqid
  • Baqdad
  • Religious interaction