بررسی تحلیلی محتوای متعه‌نامه‌های دوره قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

10.22081/hiq.2024.75257

چکیده

اسناد به عنوان یکی از منابع دست اول، نقش مهمی در پژوهش‌های تاریخی ایفا می‌کنند. اسناد مُتعه به عنوان گونه‌ای از اسناد شرعی برآمده از فقه اسلامی، اصول و چارچوب معینی دارند که اطلاعات فراوانی در زمینة فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و آداب و رسوم مردمان گذشته از آن‌ها به دست می‌آید. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که متعه‌‌نامه‌های دوران قاجار (1210ـ۱۳۴۳ق)، از نظر محتوایی چه مضامین و مطالبی در خود دارند؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که متعه‌‌نامه‌های دوران قاجار، از نظر محتوایی، متأثر از قوانین شرعی و عرفی بوده‌اند و جایگاه اجتماعی افراد در چگونگی تنظیم و تحریر آن مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analytical Review of the Content of Concubine License in Qajar Era

نویسندگان [English]

  • Hassan Zandieh 1
  • Ahmad Dasttavan 2
1 University of Tehran
2 Department history University of Tehran
چکیده [English]

Documents, as one of the first-hand sources, play an important role in the historical researches. As a type of Shari'ah documents arising from Islamic jurisprudence, concubine documents have certain principles and frameworks from which a lot of information can be obtained in the field of culture, society, economy and customs of the past people. The main question of the current research is what were the themes and content of the concubine license in Qajar era (1210 -1343 A. H). The findings of the research clarify that concubine license in Qajar period were influenced by Sharia and customary laws in terms of content and the social status of people was effective in the way they were written.

کلیدواژه‌ها [English]

  • documentary research
  • Qajar era
  • social history
  • marriage
  • concubine license

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة تحلیلیّة لمضمون وثائق المتعة فی العصر القاجاری

چکیده [العربیة]

تعتبر الوثائق أحد المصادر الأساسیة التی کان لها دوراً مهماً فی البحث التاریخی، باعتبارها نوعًا من وثائق الشریعة المستمدة من الفقه الإسلامی. تتضمن وثائق المتعة مبادىء و أطر معینة، توفر الکثیر من المعلومات حول الثقافة، العادات، التقالید، الاقتصاد، و الاجتماع للناس فی السابق. والسؤال الرئیسی المطروح فی هذه



المقالة، ما هی مواضیع و محتویات و مضامین وثائق المتعة فی العصر القاجاری (1210-1343هـ)؟



تشیر نتائج هذا البحث إلى أنّ وثائق المتعة فی العصر القاجاری، تأثرت من ناحیة المضمون بالقوانین الشرعیة و العرفیّة، بالإضافة الى تأثیر المکانة الإجتماعیة للأفراد فی کیفیّة تنظیمها و تدوینها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • البحث الوثائقی
  • العصر القاجاری
  • التاریخ الاجتماعی
  • الزواج
  • وثائق المتعة

مراجع

  1. امیرشاهی، منوچهر، مبانی مدیریت اسناد، تهران: مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، 1386.
  2. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن، 1381.
  3. ایمانی‌راد، لیلا و محمد‌جواد وزیری‌فرد، «ماهیت متعه زن»، بانوان شیعه، سال ششم، ۱۳۸۸، ش۱۹.
  4. براون، ادوارد، یک سال در میان ایرانیان، ترجمه ذبیح‌الله منصوری، تهران: صفار، 1375.
  5. بلندی، مریم، استشهاد‌نامه‌های دوره قاجار (از عصر ناصری تا پایان دوره قاجار، ۱۲۶۴ـ۱۳۴۴ق) (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، حسن زندیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۲.
  6. پولادی، ابراهیم، مهر و تعدیل آن، تهران: دادگستر، 1383.
  7. جعغری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، 1378.
  8. ـــــــــــــــــ، حقوق خانواده، تهران: گنج دانش، ۱۳۷۶.
  9. حاجی‌پور، مرتضی، «نقش فرعی مهریه در ماهیت نکاح»، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، سال هجدهم، 1394، ش۷۰.
  10. حلبیان، حسین و حسین ناصری‌مقدم، «چیستی‌شناسی مهر در ازدواج دائم و موقت»، فقه و اصول، سال پنجاهم، 1397، ش۲.
  11. دالمانی، هانری رنه، از خراسان تا بختیاری، ترجمه فره‌وشی (مترجم همایون)، تهران: امیرکبیر، 1335.
  12. دورانتی، لوچیانا، «سندشناسی»، ترجمه مریم وتر، گنجینه اسناد، 1388، ش۷۶.
  13. ذکرگو، امیرحسین، «مهر در قباله‌های ازدواج دوره قاجار»، ترجمه سوسن رحیمی، کتاب ماه هنر، 1383، ش۷۱و۷۲.
  14. رضایی، امید، «نظری بر مهرهای دوره قاجار»، کتاب ماه هنر، 1383، ش۷۷و۷۸.
  15. ـــــــ، درآمدی بر اسناد شرعی دوره قاجار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390.
  16. روستایی، محسن، ادبیات تاریخی و دیوان‌سالاری ایران، تهران: موسسه و انتشارات ندای تاریخ، 1395.
  17. ــــــــ، «تعابیری از سند و سندشناسی و نقش آن در پژوهش و توصیف اسناد تاریخی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 1389، ش۱۴۶.
  18. ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران): 24932ـ296، 026068ـ۲۹۶، 008660ـ210، ۰۰۸۶۵۸ـ۲۱۰، ۰۲۹۳۸۱ـ۹۹۹.
  19. سام، علی و علیرضا علی‌صوفی، «در ضرورت و اهمیت شناخت اسناد تاریخی: واکاوی عقدنامه‌های ازدواج عهد قاجار»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، ۱۳۹۵، ش18.
  20. سلطانی‌مقدم، حمیده، «نه فرمان شیخ الاسلامی، عقدنامه و معافیت از سربازی (مربوط به خاندان تهجدی ساوه) از قرن دوازدهم و سیزدهم»، پیام بهارستان، ۱۳۸۹، ش10.
  21. سنگلجی، آقامحمد، ضوابط و قواعد معاملات، تهران: نشر مولف، 1347.
  22. شهری، جعفر، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، تهران: رسا، 1368.
  23. شیخ‌الحکمایی، عمادالدین، «کاتبان و قاضیان اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی»، نامه بهارستان، 1380، ش۲.
  24. ــــــــــــــ، «نحوست تربیع و تجلی این باور در اسناد دوره اسلامی ایران»، نامه بهارستان، ۱۳۸۷، ش۱۳و۱۴.
  25. طیباتی، حسین، «سیری در قباله‌های ازدواج»، ماهنامه هنر و مردم، 1353، ش۱۴۳.
  26. عباس‌زاده، عباس، ازدواج موقت نیاز امروز، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی شاکر، 1378.
  27. عباسیان، آزاده، نکاح‌نامه‌های عصر قاجار: از ابتدای ناصری تا پایان دوره قاجاریه (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، حسن زندیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۰.
  28. فرشیدورد، میرخسرو و ساره زیرک، «لقب و لقب‌گذاری در ایران»، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۱۳۸۰ـ ۱۳۸۱، ش4و5.
  29. فلور، ویلم، تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران، ترجمه محسن مینوخرد، استکهلم: انتشارات فردوسی، 2010م.
  30. قائم‌مقامی، جهانگیر، مقدمه‌ای بر شناخت اسناد تاریخی، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی، 1394.
  31. کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1388.
  32. ـــــــــ، قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1374.
  33. کاویار، حسین و دیگران، «ماهیت ایجاب»، آموزه‌های فقه مدنی، 1396، ش۱۵.
  34. کرزن، جرج ناتائیل، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی، 1367.
  35. گروته، هوگو، سفرنامه گروته، ترجمه مجید جلیلوند، تهران: مرکز، ۱۳۶۹.
  36. مازندرانی، محمداسمعیل ابن محمدکاظم، رساله صیغه عقود و نکاح، نسخه خطی، شماره ۴۱۵۵، سازمان اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
  37. مجلسی، محمدباقر، آداب صیغه عقود نکاح دائمی و متعه، نسخه خطی، شماره ۲۵۳۱، کتابخانه و موزه ملی ملک.
  38. محقق داماد، مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۳۶۸.
  39. مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران: زوار، 1343.
  40. منصوربخت، قباد و معصومه حسینی، «آداب ازدواج ایرانیان در دوره قاجار از منظر سفرنامه‌ها»، خردنامه، 1394، ش۱۵.
  41. مونس‌الدوله، خاطرات مونس‌الدوله، ندیمه حرمسرای ناصرالدین شاه، به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: انتشارات زرین، 1380.
  42. نویسنده نامعلوم، عقد نکاح، نسخه خطی، شماره ۴۰۴۶، سازمان اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
  43. نویسنده نامعلوم، نکاح متعه، نسخه خطی، شماره ۳۶۲۴، کتابخانه و موزه ملی ملک.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار