شرکت‌های تجاری فارس در دوره قاجار و چالش‌های داخلی و خارجی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار بخش تاریخ دانشگاه شیراز(نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه شیراز

10.22081/hiq.2023.75085

چکیده

تأسیس شرکت‌های تجاری در دوره قاجار (1210-1344ق)، از منظر صاحبان آنها، تنها یک اقدام اقتصادی به شمار نمی‌رفت؛ بلکه در شرایط سده نوزدهم میلادی که تجار ایرانی در رویارویی با انحصار تجاری شرکت‎‌‌های اروپایی بودند، اهداف گسترده سیاسی، اجتماعی و حتی فرهنگی را دنبال می‌کرد. مهم‌ترین این شرکت‌ها، تجارتخانه جمشیدیان بود که شعبه‌هایی از آن، در بوشهر و شیراز در زمینه صرافی فعالیت داشت. علاوه بر تجارتخانه جمشیدیان، تجارتخانه‌های دیگری نیز در ایالت فارس بودند که در زمینه خریدوفروش ارز فعالیت داشتند. کمپانی تجارتی ایران، کمپانی تجار بوشهر و کمپانی محمدرضا کازرونی و پسران، از جمله شرکت‌های فعال در فارس بودند. کمپانی تجارت فارس (کمپانی مملکت فارس) نیز در شیراز با مدیریت عبدالرحیم شیرازی تأسیس شد. معرفی این شرکت‌ها و تبیین چالش‌های داخلی و خارجی آنها در هنگام تأسیس و فعالیت، مسئله‌ای است که مقاله حاضر با رویکرد وصفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع دست‌اوّل، در پی تبیین آن است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که کارشکنی‌های بانک‌های استعمارگر، مخالفت‌های حکّام و عدم حمایت دولتمردان مرکزی از شرکت‌های تجاری ایرانی در فارس، موجب بروز مشکلاتی در مسیر فعالیت آنها، و در نهایت، ورشکستگی آن شرکت‌ها شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Trading companies of Fars in Qajar period and Its Internal and External Challenges

نویسندگان [English]

  • mohammad ali ranjbar 1
  • fatemeh bineshifar 2
1 Associate professor of history, Shiraz University
2 Ph. D student of history of Islamic Iran, Shiraz University
چکیده [English]

The establishment of commercial companies in the Qajar period (1344-1210 A. H), from the perspective of their owners, was not only considered an economic measure; Rather, in the conditions of the 19th century when Iranian businessmen were facing the commercial monopoly of European companies, it pursued broad political, social and even cultural goals. The most important of these companies was Jamshidian trading center, which had branches in Bushehr and Shiraz in the field of exchange. In addition to Jamshidian trading center, there were other trading places in Fars province active in buying and selling currency. Iran's trading company, the merchants of Bushehr's company and Mohammad Reza Kazerooni and Sons' company were among the companies active in Fars. Fars Trading Company was also established in Shiraz under the management of Abdol Rahim Shirazi. The introduction of these companies and the explanation of their internal and external challenges during their establishment and activity is a problem that this article seeks to explain relying on the descriptive-analytical approach as well as the primary sources. The findings of the research show that the failures of the colonialist banks, the opposition of the rulers, and the lack of support of the central governments from the Iranian commercial companies in Fars, caused some problems for them, and finally, it led to their bankruptcy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran's economic history
  • Qajar government
  • Fars state
  • trading centers
  • economic relations with the West

عنوان مقاله [العربیة]

الشرکات التجاریّة الفارسیّة فی عصر القاجار وتحدّیاتها الداخلیّة والخارجیّة

چکیده [العربیة]

لم یکن تأسیس الشرکات التجاریّة فی العصر القاجاری (1210 ـ 1344 هـ ) فی نظر أصحابها مجرّد نشاط اقتصادی، بل إنّهم فی ظروف القرن التاسع عشر المیلادی الذی کان التجّار الإیرانیّون یجابهون فیه احتکاراً تجاریّاً تمارسه الشرکات الأُوربیّة؛ کانوا یسعون بذلک إلى تحقیق أهداف واسعة سیاسیّة واجتماعیّة، بل وثقافیّة أیضاً. وأهمّ هذه الشرکات هی شرکة جمشیدیان التجاریّة، وشرکات تجاریّة أُخرى أیضاً کانت موجودة فی ولایة فارس، وهی تعمل فی مجال بیع وشراء العملات الخارجیّة. وکانت شرکة إیران التجاریّة، وشرکة تجّار بوشهر، وشرکة محمّد رضا الکازرونی وأبنائه من جملة الشرکات الفاعلة فی فارس آنذاک. کما تأسّست أیضاً شرکة تجارة فارس (شرکة مملکة فارس) فی شیراز بإدارة عبد الرحیم الشیرازی. والمقالة الحالیّة معنیّة بمسألة التعریف بهذه الشرکات وبیان ما کان یجابهها من التحدّیات الداخلیّة والخارجیّة أثناء فترة تأسیسها ونشاطاتها، وذلک بأُسلوب وصفی ـ تحلیلی، واستناداً على مصادر من الدرجة الأُولى. وتشیر نتائج البحث إلى أنّ العوائق التی کانت تضعها البنوک الاستعماریّة، ومعارضة حکّام الدولة المرکزیّة وعدم دعمهم وحمایتهم للشرکات التجاریّة الإیرانیّة فی فارس أوجب بروز مشکلات فی طریق نشاط هذه الشرکات، ممّا أدّى فی النهایة إلى إفلاس هذه الشرکات.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • تاریخ إیران الاقتصادی
  • حکومة القاجار
  • ولایة فارس
  • الشرکات التجاریّة
  • العلاقات الاقتصادیّة مع الغرب