بازخوانی جریان‌های علمی شیعی اصحاب امام باقر(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ تشیع، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم

10.22081/hiq.2022.72761

چکیده

ویژگی برجسته عصر امام باقر(ع) در مقایسه با دیگر ائمه(ع)، نهضت علمی و فرهنگی مسلمانان در آن دوره و پیامدهای درون‌مذهبی و برون‌مذهبی آن است. در فضای علمی و فرهنگی دهه‌های نخست هجری، حضور فرقه­های مختلف با اندیشه­های گوناگون، مانند: مرجئه، قدریه، خوارج، متصوفه و غلات از یک طرف، و آشفتگی فکری و اجتماعی درون­شیعی از طرف دیگر، مشکلاتی را برای شیعیان پدید آورد. در چنین شرایطی، اصحاب امام باقر(ع) در این دوره، بر پایه رهنمودها و راهگشایی­های آن­ حضرت، از طریق ترویج احکام فقهی و تبیین اندیشه­های شیعی در قالب چند جریان علمی، به تثبیت مکتب شیعه پرداختند. این نوشتار، درصدد بررسی این موضوع با به‌کارگیری شیوه توصیفی ـ تحلیلی و بهره‌مندی از منابع اوّلیه حدیثی، تفسیری، فقهی و تاریخی است. یافته‌های این پژوهش، نشان‌دهنده آن است که جریان­های علمیِ فقهی، کلامی، تفسیری و معنی­گرایی را می­توان از مهم‌ترین جریان­های علمی شیعی آن دوره برشمرد که نتایجی چون: مرجعیت علمی امام، نقش­آفرینی علمای شیعه در ترویج و تثبیت جامعه ­اعتقادی شیعه، قرار گرفتن اصحاب امام در جایگاه افتا را در پی ­داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review of the Shiite Scientific Trends Concerning the Followrers of Imam Baqer (PBUH)

نویسنده [English]

  • seyyed ghasem razzaghi mousavi
Assistant Professor of history and shiah department, Islamic sciences and culture institute of Qom
چکیده [English]

The salient properties of Imam Baqer era compared with that of the other Imams is the scientific and cultural movement of Muslims and the consequences within the religion and out of religion. In the scientific and cultural atmosphere of the first decades (A.H), the presence of various sects with different thoughts such as Marjaeh, Qadrieh, Motesavefeh, and Qolaat on one hand and the intellectual social chaos among the Shiites on the other hand led to some problems for the Shiites. On these conditions, the fillowers of Imam Baqer established shi’ah school based on the guidelines of that holiness, the jurisprudential decrees and the clarification of shiite thoughts in the framework of some scientific trends. This writing is to investigate this issue relying on the analytical- descriptive method and taking advantage of hadithi, interpretive, jurisprudential and historical primary sources. The findings of reseach clarify that the scientific, jurisprudential, theological, interpretive, and spiritual trends are condsidered as the most important trends of that era which led to the scientific authority of Imam, the roles of Shiite scholars regarding the propagation and establishment of belief based community of shi’ah, and putting Imam in Efta position.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Baqer (PBUH)
  • Shiites
  • scientific Shiite trends
  • followers of Imam Baqer
  • Islamic sects

عنوان مقاله [العربیة]

إعادة قراءة فی التیارات العلمیة الشیعیة لأصحاب الإمام الباقر(ع)

چکیده [العربیة]

یتمیز عصر الإمام الباقر(ع) بالحرکة العلمیة و الثقافیة للمسلمین فی تلک الفترة، و تأثیرها داخل المجتمع الدینی و خارجه. و فی ظل انتشار الفرق المختلفة کالمرجئة، القدریة، الخوارج، الصوفیة، والغلاة. بالإضافة الى المشاکل الفکریة التی سادت المجتمع الشیعی من جهةٍ أخرى، نشط أصحاب الإمام الباقر(ع) بناءًا على أوامر و ارشادات الإمام، فی نشر الأحکام الفقهیة، و تبیین المسائل العقائدیة، مما أدى إلى دعم و تقویة الفکر الشیعی. تسعى هذه المقالة إلى البحث فی هذه المسألة بالاعتماد على المنهج الوصفی التحلیلی، بالإضافة الى الاستعانة بمنابع الحدیث و المصادر التفسیریة و الفقهیة و التاریخیة. و تشیر النتائج إلى أنّه یمکن اعتبار التیارات الفکریة الفقهیة و الکلامیة والتفسیریة من أهم التیارات الشیعیة فی تلک الحقبة، و التی ساهمت بشکلٍ کبیر فی تحکیم المرجعیة العلمیة للإمام و تثبیت دور علماء الشیعة فی المجتمع الدینی، و وضع أصحاب الإمام فی مقام الإفتاء.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإمام الباقر(ع)
  • التیارات العلمیة الشیعیة
  • أصحاب الإمام الباقر(ع)
  • الفرق الإسلامیة