2024-03-29T14:32:05Z
https://hiq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4770
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1399
20
شماره 4 - زمستان 98 _ مسلسل 80
تحلیل خطبه عیادت حضرت زهرا(س) بر پایه نظریه کنش گفتاری
محبوبه
خزاعی
حسین
خاکپور
ولی الله
حسومی
خطبه حضرت زهرا(س)(11 ق) به هنگام عیادت زنان مهاجر و انصار از ایشان، متنی است که به دلیل اهمیت تاریخی، شایسته تحلیل در چارچوب نظریه کنش گفتاری است. بر اساس این نظریه، گوینده ضمن بیان کلمات، کنشهایی را در قالب محتوای گزارهها انجام میدهد که آنها را به پنج دسته بیانی، انشایی، تعهدی، اعلامی و عاطفی تقسیم میکنند. این مقاله پس از بازخوانی خطبه حضرت زهرا(س) در جمع زنان مهاجر و انصار، به این نتیجه میرسد که از میان انواع کنشهای گفتاری به ترتیب کنش اظهاری، کنش عاطفی و کنش ترغیبی، بیشترین سهم را در سخنان آن حضرت به خود اختصاص دهند. با توجه به رابطه معنادار بافت موقعیتی و فضای اجتماعی ایراد سخن و کنشهای گفتاری گوینده، میتوان گفت که حضرت زهرا(س)، این کنشهای گفتاری را با توجه به شناختی که از تحولات جامعه نوپای اسلامی داشتند، برگزیدند و به همین سبب با شناخت و تحلیل این کنشها میتوان راهی به سوی شناخت بیشتر شرایط تاریخی آن روزگار گشود.
حضرت زهرا(س)
تحلیل گفتمان
کنشهای گفتاری
تاریخ صدر اسلام
جانشینی پیامبر(ص)
2021
02
19
7
34
https://hiq.bou.ac.ir/article_68781_fdeb5208ececfe0c66a1121bb4116486.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1399
20
شماره 4 - زمستان 98 _ مسلسل 80
خدابانوان عربی در منابع پیشاقرآنی: ماهیت، کارکرد و خاستگاه
زهرا
محققیان
یکی از مهمترین ضرورتهای فهم تاریخ صدر اسلام، بهخصوص برای شناخت دلالت بسیاری از آیات قرآن کریم، آگاهی از باورهای فرهنگی و تاریخی اعراب در دوران پیش از ظهور اسلام است. باوجود پیدایش دانشهای جدید و آوردههای ارزشمند ایشان در ارتباط با دوران باستان، به نظر میرسد که فهم ما از بسیاری از دلالتهای تاریخی آیات قرآن، دارای کاستی و ابهام است. مقاله حاضر، با هدف نشان دادن نمونهای از پژوهشهای ضروری در این زمینه، بر آن است به موضوع خدابانوان عربی با تکیه بر سه الهه: منات، لات و عزی بپردازد و با کمک منابع پیشاقرآنی و شواهد عینی باقیمانده از جزیرةالعرب در پیش از ظهور اسلام، به پرسشهایی در این زمینه، مانند: چیستی این الههها، مهمترین کارکردها، صفات و القاب آنها، پیشینه تقدیس و مناطق اصلی پرستش آنها پاسخ دهد. مجموعه واکاویهای باستانی و تاریخی نشان میدهند این خدابانوان، الهههای واردشده از سرزمینهای مجاور شبهجزیزه بودند که فراتر از ماهیت سنگی یا چوبیشان، کارکردهای مختلفی داشتند و در سطحی گسترده سرتاسر جزیرةالعرب تقدیس و تنزیه میشدند.
خدابانوان عربی
لات
منات
عزی
کتیبهشناسی
منابع باستانی
2021
02
19
35
68
https://hiq.bou.ac.ir/article_68782_af065d6e118610825622458b5790c301.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1399
20
شماره 4 - زمستان 98 _ مسلسل 80
پرسشهای چیستی در تاریخ و راهکارهای پاسخ به آن
محمود
مهمان نواز
کشواد
سیاهپور
نعمت الله
زکی پور
پرسشهای چیستی یکی از پنج پرسش اصلی پژوهشهای تاریخی با محوریت کشف چیستی رویدادهای تاریخی است. مفهوم پرسشهای چیستی، پرسشهای فرعی که در کنار پرسش چیستی قرار میگیرند و راهکارهای پاسخ به پرسشهای چیستی در شمار مهمترین محورهای شایسته درنگ در این زمینه هستند.
این مقاله میکوشد با روش تاریخی ـ تحلیلی و به استناد اطلاعات گردآوری شده به روش کتابخانهای به این مسائل بپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهند که در پاسخ به پرسشهای چیستی، مورخ باید چرخشهای زبانی و تحولات معانی را در نظر بگیرد و استفاده از منابع معتبر و به کارگیری دانش هرمنوتیک را به عنوان ابزارهایی مهم در نظر داشته باشد.
پرسش از چیستی
چرخش زبانی
معنا
هرمنوتیک
2021
02
19
69
88
https://hiq.bou.ac.ir/article_68783_684b7c8c3af6b92e37fd02c97a40a41f.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1399
20
شماره 4 - زمستان 98 _ مسلسل 80
جایگاه توجه به رویکرد نویسنده در ارزیابی گزارههای تاریخنگاری روایی؛ مطالعه موردی نقش رویکرد حدیثی کلامی شیخ صدوق در طرح اخبار ولایتعهدی امام رضا(ع)
روح الله
توحیدی نیا
محمدعلی
توحیدی نیا
بیشتر منابع مربوط به تاریخ زندگانی معصومان(ع)در مجموعه تاریخنگاری روایی با ویژگیهایی منحصر به خود، جای میگیرند. با این حال، این پرسش کمتر مورد توجه قرار گرفته است که توجه به تفاوت رویکرد نویسندگان در این گونه از تاریخنگاری، چه رهآوردی برای ارزیابی گزارههای تاریخی به همراه دارد؟
نوشته حاضر برای پاسخ به این پرسش، به مطالعه موردی رویکرد حدیثی و کلامی شیخ صدوق در نقل اخبار مربوط به ولایتعهدی امام رضا(ع) (د. 203ق) میپردازد تا فرضیه گریزناپذیر بودن توجه به دو رویکرد حدیثی و کلامی در ارزیابی گزاره های تاریخی مجموعه تاریخنگاری روایی را به آزمون گذارد و بر اساس یافتههای خود، بر این رهیافت تأکید میکند که پیش از بهرهگیری از اخبار تمامی منابع تاریخنگاری روایی، لازم است به بینش و روش نویسندگان و راویان توجهی جدی شود.
تاریخنگاری روایی امامیه
عیون الاخبار عن الرضا7
شیخ صدوق
رویکرد حدیثی
رویکرد کلامی
2021
02
19
89
118
https://hiq.bou.ac.ir/article_68784_53ae68450edd47adb3988ce383ef7166.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1399
20
شماره 4 - زمستان 98 _ مسلسل 80
واکاوی دلالتهای تاریخی خطبه ام الخیر در دفاع از ولایت امیرمؤمنان(ع)
نفیسه
فقیهی مقدس
ناهید
طیبی
بررسی نقشآفرینیهای بانوان در عرصههای مختلف سیاسی و اجتماعی صدر اسلام، یکی از ضرورتهای پژوهش برای فهم زوایای پنهان رویدادهای این مقطع مهم تاریخی است. مقاله حاضر که ویژه بررسی یکی از بانوان باورمند علوی به نام ام الخیر بنت الحریش بن سراقه است با روش وصفی ـ تحلیلی میکوشد، خطبه این بانو را در جنگ صفین از نظر روش و مضمون مورد توجه و تأمل قرار دهد.
بر اساس یافتههای این پژوهش، ام الخیر با بهره گیری از آیات قرآن به وصف معاویه و جبهه مقابل امیرالمؤمنین علی(ع) پرداخته است و ضمن نکوهش دنیامداری و غفلت، آنها را از مخالفت با فرامین الهی و پیروی از هوای نفس بر حذر داشته است. دیگر محورهای سخنان او به آیات دال بر ابتلا و آزمون الهی، صبرمداری، توحیدمداری، برجسته ساختن ابعاد هدایت الهی و سرانجام استناد به دلایل نقلی و عقلی برتری امیرمؤمنان حضرت علی(ع) اختصاص یافته است
ام الخیر بنت الحریش
جنگ صفین
معاویه
تاریخ زنان
خطابه
2021
02
19
119
138
https://hiq.bou.ac.ir/article_68785_3bc96dfadd524cd9a17aab39ab431bcc.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1399
20
شماره 4 - زمستان 98 _ مسلسل 80
تقدیرگرایی و رواداری؛ دو شبکه اعتقادی باورساز در عصر تکوین دولت عثمانی (804-716 ق)
احمد
فلاح زاده
منحنی قدرت در دولت عثمانی با بیش از شش سده حکومت در فرآیندی زمانبر و چند لایه، این سلسله را از امارتی ترکی به دولتی اسلامی تبدیل کرد. گسترش فتوحات عثمانی از آغاز کار عثمان (716 ق) تا پایان کار بایزید (804 ق) موضوع اصلی این پژوهش است. پرسش این مقاله، بررسی شبکه اعتقادی ـ رفتاری یاری کننده عثمانی در عصر این فتوحات است که با بهرهگیری از روش مطالعات نگرههای اعتقادی و رفتار شناسی سیاسی به سامان میرسد. یافتهها نشان میدهند در مسیر فرآیند تبدیلی، ویژگی تقدیرگرایی و رواداری، مانند دو شبکه باورساز سیاسی- اجتماعی، جایگاه ممتازی در فتوحات سریع عثمانی داشتند. همچنین، سیاست تسامح دینی به ضمیمه اندیشه تقدیر گرایی مسیحیان شرقی، مقدمهای بر فتح قلمروی بیزانس بود و رواداری عثمانی به عنوان گفتمان رفتاری این دولت سبب سرعت گسترش حکومت عثمانی شد.
رواداری
تقدیرگرایی
فتوحات عثمانی
الاهیات ارتدکسی
تکوین دولت
2021
02
19
139
172
https://hiq.bou.ac.ir/article_68786_593f51a9e0b7db30e7f0d12a635341b9.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1399
20
شماره 4 - زمستان 98 _ مسلسل 80
بازخوانی زیستنامه سید ابوطالب قاینی: قتل یا وفات؟
مریم
عزیزیان
با وجود پژوهشهای سودمندی که درباره دانشمندان و اندیشمندان شیعی قرن سیزدهم هجری انجام گردیده است، پرسشهای بسیاری درباره زندگی و اندیشه آنان وجود دارند که نیازمند بررسیهای بیشتر و واکاویهای ژرفتر هستند. یکی از شخصیتهای این دوره تاریخی که زندگینامه او خالی از ابهام نیست، سید ابوطالب قاینی (1293 ق) است. او یکی از علمای برجسته خراسان و یکی از نخستین اندیشهورزان شیعی بود که رسالهای مستقل در زمینه ولایت نوشت.
مقاله حاضر در پی آن است که از راه بازنگری و بازخوانی منابع تاریخی در دسترس، ابهامات موجود در شرححال سید ابوطالب قاینی را به ویژه در زمینه سالشمار زندگی و چگونگی و چرایی وفات او بررسی کند. یکی از مهمترین یافتههای این پژوهش این است که دیدگاههای قائل به قتل قاینی، مستند نیستند و بر اساس شواهد معتبر به نظر میرسد او در مسیر حج در کراچی به مرگ طبیعی در گذشته است.
سید ابوطالب قاینی
خراسان
عالمان شیعه
زندگینامهها
تاریخ شیعیان
2021
02
19
173
202
https://hiq.bou.ac.ir/article_68787_63cb42c8e87b74f6d1a1f987e16200f1.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1399
20
شماره 4 - زمستان 98 _ مسلسل 80
مسلمانان قفقاز: از تعامل با ایران تا تقابل با روسیه
قاسم
چراغچی
علی اکبر
کجباف
منطقه قفقاز به عنوان سرزمینی با ویژگیهای ممتازی، مانند تنوع جمعیتی، اهمیت جغرافیای سیاسی و ارتباطات فرهنگی دارای دو گروه اثرگذار مذهبی؛ یعنی مسلمانان نیمه شرقی و مسیحیان نیمه غربی است. پیروان این دو مذهب در عصر استیلای حاکمان بومی، بدون هیچ تنشی در تعامل بودند و با آمدن عنصر بیگانه و ضد شرقی؛ یعنی روسیه غربگرا این تعامل به تقابل گرایید. این پژوهش میکوشد به این پرسش پاسخ دهد که کدام عامل سیاسی سبب شد تا همزیستی و تعامل بین ادیان و فرهنگها در قفقاز دوره اسلامی، به تقابل مذاهب و چالش قومیتها منجر شود؟
بررسی تاریخی روند تحولات مذهبی و اجتماعی این منطقه نشان میدهد که سیاست اسلامزدایی و روسیسازی اجباری با هدف قرار دادن مسلمانان در یک هویت ساختگی و فرمایشی در دوره سیطره سیصد ساله روسها بر قفقاز سبب شد، ضمن تبدیل تعامل اجتماعی آنها با مسیحیان به یک تقابل، پیوستگی دینی و فرهنگی آنها با جهان اسلام هم از دست برود. در حالی که پیشتر، ایران با رواداری مذهبی، مسلمانان و غیرمسلمانان قفقاز را در یک جامعه منسجم گرد آورده بود.
قفقاز
مسلمانان قفقاز
روسیه
ایران
جهان اسلام
2021
02
19
203
238
https://hiq.bou.ac.ir/article_68788_05686abd3da3cd9b4d9d3b0b4d0cc241.pdf