2024-03-28T18:24:48Z
https://hiq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=2589
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1394
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
بررسی جامعه شناختی فرایندِ تغییراتِ ارزشیِ جامعه اسلامی در عصر معاویه
شمس الله
مریجی
جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم شاهد تغییرات اجتماعی گسترده ای به ویژه در زمینة ارزشها بود که در عصر معاویه (41 ـ 60 ق.) به نقطه اوج خود رسید. این رویداد را از منظرهای مختلفی میتوان مورد بررسی قرار داد. نوشتار حاضر کوشیده است از منظر جامعهشناختی و مستند به داده های تاریخی که با روش اسنادی ـ کتابخانه ای گردآوری شده است به بررسی این موضوع بپردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که معاویه به عنوان نخستین حاکم اموی با بهره گیری از غفلت توده مردم از یک سو و استفاده از استراتژی زور وتزویر از دیگر سو توانست ابتدا قداست ارزشهای الهی را خدشه دار نماید و سپس از طریق باورهای ابداعی فرقه هایی مانند مرجئه و جبریّه، ارزشهای جاهلی و نژادپرستانه پیش از اسلام را زنده و مسیر حاکمیت دو باره آنها را هموار سازد. مقاله با حفظ نگاه تاریخی و رویکرد جامعه شناختی خود با این جمع بندی به پایان می رسد که حادثة جانسوز عاشورای سال 61 ق. مهمترین پیامد این تغییرات اجتماعی بود.
عاشورا
معاویه
امویان
عصر جاهلی
تغییرات اجتماعی
2015
11
22
7
33
https://hiq.bou.ac.ir/article_15640_39ea9be1e53f5e1574435e7da8e1f08e.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1394
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
عزاداری محرم در عهد صفوی؛ یک بررسی آسیبشناختی
محمدعلی
پرغو
صدیقه
غلامزاده
آیین عزاداری ماه محرم یکی از مهمترین آیینهای مهم مذهبی ـ ملی دوره صفویان است. رسمیت یافتن مذهب تشیع اثنیعشری، شدت گرفتن تمایلات ملی ایرانیان در برابر همسایة قدرتمند عثمانی و بالا رفتن نقش جهانی ایرانزمین زمینهساز گذار از سنتهای کهن عزاداری محرم به سنتهایی نو در عصر صفوی شد. این تحول به نوبۀ خود آسیبهایی را در قالب و ساختار، محتوا، وجه احساسی، وجه اجتماعی و وجه روحی و روانی عزاداری محرم به دنبال داشت. این نوشتار ضمن برشمردن نمونههایی از آسیبهای هر یک از این محورها کوشیده است مستند به اطلاعات تاریخی موجود، علل و زمینههای پیدایش این آسیبها را هم جستجو و عرضه کند.
عزاداری عاشورا
آسیبشناسی عزاداری
محرم
صفویه
آیینهای مذهبی
2015
11
22
35
69
https://hiq.bou.ac.ir/article_15641_67afd1faa974eb2743a4933d1300c076.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1394
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
درآمدی بر سنت سازی امویان؛ مطالعه روندی- فرایندی روزه عاشورا
احمد
فلاح زاده
سنت های اسلامی به مثابه ی سفارشی الاهی نخستین بار بوسیله رسول خدا در جامعه ی مسلمانان مطرح شد، این در حالی بود که هنوز ساختار اجتماعی سرزمینهای اسلامی، شاکله ای بیشتر عربی بود تا اسلامی. همین دیدگاه سبب شد تا خلفای سه گانه و در ادامه ی آنها، امویان، با شخصی شماری سنن نبوی بکوشند تا سنتهای جدیدی را به نام خود ثبت نمایند. فضای فکری شام و فرمانروایی طولانی مدت امویان در این سامان از یک سو و شیوه عربی ـ رومی آن هم بر همان مبناهای پذیرفته شده در مکه از سوی دیگر به یاری جایگاه قریشی بودنشان زمینه و مقدمات لازم برای سنت سازی امویان را فراهم کرد. چشم انداز قریشی ـ عربی و انتساب جعلی به پیامبر و بعدها بهره گیری از صحابه ی حدیث ساز، شیوه ی نویی را در سنت سازی بر مبنای حذف دوامدار فضایل اهل بیت و شخصیت بخشی به امویان در تاریخ اسلام ثبت کرد. این نوشتار یکی از نمونه های جعل سنن، یعنی روزه داری در عاشورا را در یک بررسی روندی-فرایندی، بر مبنای «نظریه ی پخش» در منابع تاریخی به جستجو نشسته تا ساختگی بودن جریان روزه عاشورا را مستند نماید.
عاشورا
امویان
سنت سازی
روزه ی عاشورا
جعل حدیث
2015
11
22
71
108
https://hiq.bou.ac.ir/article_15642_3f14ad1efaf343508e8652037c49d2b6.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1394
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
قبیله کِنْدِه و نقش آن در مهم ترین رویدادهای عصر جاهلی و صدر اسلام
رمضان
محمدی
شناخت بخش مهمی از رویدادهای صدر اسلام در گروی شناخت قبایل عرب جاهلى و هنجارها و رویه های درونی و کشمکش های بین قبیله ای آنهاست. قبیله کنده یکی از قدرتمندترین قبایل یمنی قبل از اسلام است که به دلیل داشتن جنگاورانى نیرومند و جسور و سطح آگاهی رؤسای آن نقش آشکاری در تحولات سیاسی صدر داشت. نوشتار حاضر با واکاوی اطلاعات موجود در منابع اولیه چگونگی شکل گیرى، نسب، انشعابهای درون قبیلگی، دین، سرزمینهاى محل سکونت و مهمترین رویدادهای تاریخ این قبیله پیش و پس از ظهور اسلام را گزارش کرده است و سپس به چگونگی اسلام آوردن این قبیله و ریشه یابی ارتداد آنها پس از رحلت پیامبر(ص) پرداخته است. بخش پایانی مقاله نیز به بررسی نقش مثبت یا منفی برخی شخصیتهای نامدار این قبیله در تحولات سیاسی و اجتماعی نیمة نخست قرن اول هجری اختصاص یافته است.
تاریخ صدر اسلام
نظام قبیلگی
قبائل یمنی
قبیلة کنده
کوفه
2015
11
22
109
153
https://hiq.bou.ac.ir/article_15643_05cecd1b5fd4d73c70df79baddda9690.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1394
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
جستاری درباره عبدالله بن سبا
علیرضا
زکیزاده رنانی
وجود تاریخی شخصیتی به نام عبدالله بن سبأ یکی از مسائل مورد اختلاف در متون تاریخی و فرقه شناختی جهان اسلام است که با توجه به اهمیت آن مستشرقان نیز در این زمینه به اظهار نظر پرداختهاند. دو دیدگاه متضاد در بارۀ عبدالله بن سبأ وجود دارد؛ دیدگاه نخست او را شخصیتی مؤثر در رویدادهای صدر اسلام میداند و دیدگاه دیگر وجود تاریخی او را زیر سؤال میبرد و او را شخصیتی ساختگی میشمرد. نوشتار حاضر پس از بررسی و نقد این دو دیدگاه، کوشیده است به استناد متون روایی و تاریخی از دیدگاهی جدید دفاع کند که به موجب آن ابن سبأ وجود تاریخی داشته و به عنوان یک شهروند معمولی دربارۀ حضرت علی(ع)غلو کرده است ولی نقش او در رویدادهای صدر اسلام شایستۀ ذکر نیست.
عبدالله بن سبا (/سبأ)
ابن سبا
سبائیه
ابن السوداء
سیف بن عمر
2015
11
22
155
194
https://hiq.bou.ac.ir/article_15647_38922d9158aad698e9265c090ad87bcd.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1394
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
تحلیل اجتماعی- دینی آنوسیان ایران دوره قاجار؛ بررسی موردی شهر مشهد
حسیـن
حیـدری
محبوبه
کریمیان طاهری
آنوسی یا آنوسیم،(אנוסים)، در لغت عبری جمع «آنوس» و به معنی «مجبور شدگان» است و در اصطلاح به فرد یهودی گفته میشود که به اجبار یا اختیار ظاهرا به دین دیگری از جمله مسیحیت و بویژه اسلام در میآید، ولی در باطن همچنان به دین مادری پایبند است. این گونه از حیات دینی از زمان خود حضرت موسی و همچنین در زمان خشایار شاه در میان یهودیان کشورهای مختلف جهان مانند اسپانیا، پرتغال، اروپای شرقی، خلافت عثمانی رواج داشته ولی مورد نکوهش جامعه یهود نبوده است. این سبک از زندگی دینی در شهرهای یهودی نشین ایران از جمله کاشان، اصفهان و شیراز هم رواج داشته است. این نوشتار پس از مروری بر زندگی آنوسی ها در عصر صفویه، قاجار و پهلوی و درنگ در پدیده هایی مانند رابطۀ آنوسی ها با گسترش اندیشه های بابی و بهایی کوشیده است با تکیه بر رخداد الله داد در مشهد، عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، دینی، و روانی چنین رویکردی در تاریخ یهودیان ایران را به دست دهد و ساز و کار چنین زندگی دشوار و دیرپایی را تحلیل کند.
یهودیان
یهودیان ایران
آنوسی
آنوسیم
جدید الاسلام
2015
11
22
195
228
https://hiq.bou.ac.ir/article_15651_4dc7c3638e177715db2823e5cc41c4c7.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1394
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
روابط سیاسی شیوخ برزنجی کردستان عراق با دولت عثمانی (1154 ـ 1335 هـ . ق)
حسن
حضرتی
صباح
قنبری
شیوخ برزنجی وابسته به فرقه قادریه ـ از مشهورترین طریقت های صوفیه ـ هستند که فعالیت خود را از نیمه اول سده دوازدهم هجری قمری آغاز کردند. بررسی منابع تاریخی نشان میدهد که این شیوخ به کمک تشکیلات منظم درویشی خود توانستند روابطی منسجم با دولت عثمانی برقرار کنند و با وجود فراز و نشیبهایی در این روابط به بالاترین مراتب سیاسی و اجتماعی در کردستان عراق دست یابند؛ هر چند رویکرد غالب قومگرایانه در تاریخ سیاسی معاصر کردستان موجب شده است نقش فعال آنها در تحولات کردستان به خوبی دیده نشود. این مقاله میکوشد ضمن ارائه گزارشی مستند از روابط سیاسی حاکمان محلی برزنجی با دولت مرکزی عثمانی، عوامل و زمینههای به وجود آمدن جایگاه و اعتبار سیاسی و اجتماعی این دولت محلی را در کردستان عراق تبیین نماید.
شیوخ برزنجی
کردستان عراق
دولت عثمانی
فرقة قادریه
دولتهای محلی
2015
11
22
229
252
https://hiq.bou.ac.ir/article_15653_a938fc2a1b4cb09fde92bab7e51d95bc.pdf