2024-03-29T17:46:49Z
https://hiq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=1901
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 4 - زمستان - مسلسل 56
تصحیف در نام صحابۀ رسول الله (ص)
رمضان
محمدی
تصحیف به معنای دگرگونی و جابهجائی در نقطهها و حروف یک کلمه با حفظ ساختار کلی ان، یکی از آفات منابع مکتوب است که در منابع تاریخ اسلام هم به چشم میخورد. منابع صحابه نگاری و کتابهای تراجم در بردارندۀ نمونههای زیادی از تصحیف در نام صحابۀ پیامبر اعظم (ص) است که بیتوجهی به آن گاه پژوهشگران را در مسیر فهم گزاره های تاریخی مربوط به سیرۀ نبوی با دشواریهایی روبرو میسازد. این نوشتار با واکاوی منابع تراجم نگاری کوشیده است ضمن بررسی علل وقوع تصحیف و انواع آن در نام صحابه، مصادیق تصحیف را مشخص سازد و پس از بررسی پیامدهای تصحیف در فهم سیرۀ نبوی، راههای تشخیص تصحیف را به پژوهشگران پیشنهاد نماید.
رسول الله (ص)
سیرۀ نبوی
صحابه
تصحیف
تحریف
2014
02
20
7
37
https://hiq.bou.ac.ir/article_11184_b1cd393c6755aa3af3fe5405203edc6a.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 4 - زمستان - مسلسل 56
تأثیر خاندان محمد بن حنفیه در شکوفایی علوم نقلی و عقلی از قرن اول هجری تا پایان عصر عباسی(656ه.ق)
علیمحمد
ولوی
هدی
شعبان پور
خاندان ابنحنفیه در روند شکلگیری، رشد و توسعۀ افکار و اندیشههای علمی گسترۀ تاریخ اسلامنقش مهمی داشته است. به گونهای که نوع فعالیت علمی و نحوه عملکرد آنان، یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در گسترش علوم مختلف نقلی و عقلی و انتقال آنها به نسلهای بعدبوده است. در این پژوهش که با تکیه بر روشهای کمی انجام گرفته است، پس از بررسی عملکرد علمی شخصیتهای شاخص خاندان ابن حنفیه، اطلاعات و دادههای به دست آمده از منابع معتبر رجالی، تاریخی، روایی، انساب و طبقات به صورت کمی ارائه میشود. دستآورد حاصل از این پژوهش در بردارنده این واقعیت است که به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه مسلمانان، رویکردعلمی این خاندان تا پایان عصر عباسی(656هـ . ق) به علوم نقلی بیش از علوم عقلی بوده است و ایشان با ترویج و تکامل علوم در سرزمینهای مختلف و پایهریزی نظامهای علمی و آموزشی مورد نیاز جامعه مسلمانان در رشد و شکوفایی علم و دانش، تأثیر بسزایی داشتند.
خاندان محمد بن حنفیه
علوم نقلی
علوم عقلی
عصر عباسی
تاریخ تمدن اسلامی
2014
02
20
39
74
https://hiq.bou.ac.ir/article_11096_0e6d53d54afcb49c177776f2f8ae4b51.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 4 - زمستان - مسلسل 56
عجایب نگاری ابن فقیه در کتاب البلدان
محمد جعفر
اشکواری
ابن خرداذبه (ح. 272 هـ . ق) و ابن رسته (290 هـ . ق) پیش از ابن فقیه به عجایبنگاری به عنوان یکی از گونههای جغرافیانگاری وصفی در جهان اسلام توجه کردند اما ابنفقیه در البلدان،علاوه بر توجه به اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، برای اولین بار در سطحی وسیع به عجایبنگاری پرداخت. پژوهش حاضر میکوشد با روشن ساختن مواد گوناگون عجایب نگاری، تقسیمبندی انواع عجایب، شیوه معرفی عجایب در البلدانو بررسی منابع ابن فقیه و افرادی که از مطالب وی استفاده کردهاند به تبیین جایگاه البلدان در سیر تاریخی عجایب نگاری در تمدن اسلامی بپردازد. بررسیها نشان میدهد ابن فقیه از طرفی سنت نگارش عجایبِ سرزمینها را ادامه داد و از طرف دیگر با تکیه بر منابع پیشین و جمعآوری اطلاعات از مناطق مختلف بهویژه ایران بر رونق عجایب نگاری افزود. به همین دلیل البلدان پیشدرآمدی بر عجایبنگاریهای قرون بعدی است.
البلدان
ابن فقیه
عجایبنگاری
عجایب البلدان
جغرافیا
2014
02
20
75
100
https://hiq.bou.ac.ir/article_11097_841feee20ae18b4511ec76897bc66429.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 4 - زمستان - مسلسل 56
دلایل و زمینههای قتلهای سیاسی ـ مذهبی در جهان اسلام در قرون پنجم و ششم هجری با تأکید بر ایران
امامعلی
شعبانی
علی
زارعی
قتل غافلگیرانه یا ترور به مفهوم امروزی؛ یکی از محورهای مهم تاریخ تحولات سیاسی جهان اسلام و ایران در قرون پنجم و ششم هجری قمری است. منابع تاریخی این دوره، تعداد زیادی از این نوع قتلها را با انگیزههای مذهبی، سیاسی و اقتصادی ثبت کردهاند. شرایط سیاسی جهان اس÷لام و پیدایش نهضت اسماعیلیه نزاری و در پی آن تأسیس حکومت به دست حسن صباح موجب گردید تا یکی از بی نظیرترین و در عین حال شدیدترین دورههای قتلهای سیاسی ـ مذهبی در تاریخ ایران و اسلام، با پیآمدها و نتایج بسیار و در ابعاد و زمینههای مختلف شکل بگیرد. قتل گروههای مختلفی از صاحبان قدرت مانند خلیفه، سلطان، وزیر، امیر و فقها یکی از مشخصههای این نوع قتلها در این دوره است. پژوهش حاضر با بهرهگیری از منابع متقدم، همراه با روایتی دقیق و صحیح از قتلها به دلایل و زمینههای وقوع آنها توجه میکند و در نهایت آمار و فراوانی آن را در جدولها و نمودارهایی به تصویر میکشد.
ترور
جهان اسلام
ایران
اسماعیلیۀ نزاری
حسن صباح
2014
02
20
101
125
https://hiq.bou.ac.ir/article_11098_b690d7bc5855971293e1e2ab4b494f49.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 4 - زمستان - مسلسل 56
پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در آندُلُس
محمد علی
چلونگر
پروین
اصغری
در واپسین سالهای سده نخست هجری، مقارن با دهه اول سده هشتم میلادی، دروازههای اندلس بهوسیله فاتحان مسلمان گشوده شد و این سرزمین در مدت هشت قرن حکومت مسلمانان به مکانی برای شکوفایی تمدناسلامی تبدیل شد. تمدن اسلامی که با مهیا کردن شرایط لازم برای همزیستی مسالمتآمیز ملتهای مختلف و تساهل و تسامح فکری، ظرف تجمیع تمدنهای ایرانی، هندی و رومی گردیده بود، اکنون به سرزمینی جدید با مختصات خاصی وارده شده بود. جاذبههای فرهنگ و تمدن اسلامی سبب شد مسیحیان اندلس با وجود حفظ آیین خویش، به آداب و رسوم مسلمانان گرایش پیدا کنند. مسلمانان نیز با ایجاد فضای زندگی مسالمتآمیز، شرایط مناسبی را برای تعامل در زمینههای مختلف مذهبی، فرهنگی و اجتماعی فراهم کردند. این پژوهش میکوشد پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در اندلس را در محورهای زیر مورد بررسی قرار دهد: نظام خانوادگی، پوشش، تغذیه و شیوۀ پذیرایی، بهداشت و اجرای آداب و رسوم مذهبی.
اسپانیا
اندلس
مسیحیان
تاریخ اجتماعی
تمدن اسلامی
2014
02
20
127
152
https://hiq.bou.ac.ir/article_11099_3aac1b78d29c86bc80e9ba164ee2007d.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 4 - زمستان - مسلسل 56
مقایسه ساختار و برنامه های مراکز آموزشی جهان اسلام (تا پایان قرن هفتم هجری) و اروپای قرون وسطا
غلامحسن
حسین زاده شانه چی
آزاده
طحانی
جدای از موارد قطعی تأثیرگذاری فرهنگ و تمدن اسلامی بر غرب، مشابهت ها و تفاوت هایی میان برخی ابعاد فرهنگی و تمدنی این دو تمدن وجود دارد. در تحقیقهای جدید و کتابهای تاریخ علم و تمدن به نکتههای فراوانی در این زمینه اشاره شده است ولی مسئله اصلی این نوشتار تبیین وجوه اشتراک و افتراق جهان اسلام و اروپا در نظام و برنامه های آموزشی، شیوه های تدوین، ضوابط حاکم بر امر آموزش و مواد درسی است. به نظر میرسد با توجه به وجوه اشتراک جهان اسلام و اروپا در این موارد و به دلیل تقدم زمانی تحولات جهان اسلام و راههای مختلف تعامل علمی و فرهنگی مسلمانان و اروپائیان، نظام و مراکز آموزشی مسلمانان تأثیر مثبت و عمیقی بر رشد آموزش در اروپا داشته است.
جهان اسلام
اروپا
مراکز آموزشی
نظامِ آموزشی
قرون وسطی
2014
02
20
153
182
https://hiq.bou.ac.ir/article_11100_91b7e7a5ee8941ec9543c94bbd5c5efc.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 4 - زمستان - مسلسل 56
رباط های ماوراءالنهر
حبیب
زمانی محجوب
رباطها پادگانهایی مرزی بودند که غازیان و مجاهدان اسلام در پناه آنها در برابر حملات دشمنان و کفار ایستادگی میکردند. ماوراءالنهر، یکی از مهمترین ثغور شرقی جهان اسلام در برابر ترکان محسوب میشد و این امر سبب بنای رباطهای فراوانی در این منطقه گردید. از اواسط سده چهارم هجری با گرایش ترکان به دین اسلام، رباطهای منطقۀ ماوراءالنهر، کاربری نظامی خود را از دست دادند و به مکانی برای استراحت قافلههای تجاری تبدیل شدند. این نوشتار، پس از توضیحی کوتاه درباره رباط، به بررسی رباطهای ماوراءالنهر و چگونگی تغییر کاربری آنها میپردازد و نمونههایی از این رباطها را معرفی میکند.
رباط
ماوراءالنهر
کاروان تجاری
دارالاسلام
دارالکفر
2014
02
20
183
204
https://hiq.bou.ac.ir/article_11101_a7acd6b5dc06819dde5366ba14d6ed9e.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 4 - زمستان - مسلسل 56
بررسی تاریخی گزارشهای شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید دربارۀ امام حسین علیه السلام
ابن ابی الحدید یکی از بزرگترین و مهمترین شروح نهج البلاغه را نگاشته است. این شرح که حاوی اطلاعات مهم تاریخی است از جمله دربارۀ امام حسین (ع) است شایستۀ بررسی و نقد از زوایای مختلف است. مقالۀ حاضر پس از مروری کوتاه بر روش تاریخی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید و ویژگیهای آن روایتهای تاریخی این کتاب دربارۀ امام حسین(ع) را در محورهای زیر مورد بررسی قرار داده و حسب نیاز به بررسی تطبیقی آن با دیگر منابع پرداخته است: رویدادهای پیش از امامت امام حسین(ع)، کینه ورزیها نسبت به خاندان امام حسین(ع)، پیش گوییهای مربوط به رویداد کربلا، اظهار نظر دربارۀ جایگاه امام حسین(ع) و جزئیات رویداد کربلا
امام حسین (ع)
شرح نهج البلاغه
ابن ابی الحدید
روش تاریخی
کربلاء
عاشورا
2014
04
21
7
48
https://hiq.bou.ac.ir/article_12408_ff3d2b7ad6dae7fc5dd35ebdcef8a338.pdf