2024-03-29T19:23:59Z
https://hiq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=1231
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1384
6
شماره 3 - پاییز - مسلسل 23
دانشگاه جندىشاپور
سید اصغر
محمود آبادی
دانشگاه فراموش شده جندى شاپور، نقش بسیار مهم و ارزندهاى در ایران پیش از اسلام، به ویژه در دوران ساسانیان، ایفا کرده است. مدارک فراوانى درخشش بزرگ آن مرکز پیشرفته عصر ساسانى در زمینههاى علمى، فلسفى، نجوم و طب را گواهى مىدهد. آنگاه که مسلمانان به ایران آمدند براى دورهاى نسبتاً طولانى، فعالیت آن مرکز علمى دچار رکود شد. پس از به قدرت رسیدن عباسیان، رونق گرفتن دوباره تیسفون (مداین) و انتخاب بغداد به پایتختى اسلام، جندى شاپور در سایه توجه وزیران ایرانى عصر اول عباسى، اهمیت پیدا کرد. از آن دوران تا نیمه قرن سوم هجرى، خاندانهاى بزرگ در کنار دانشمندان ایرانى، آن مرکز علمى را اداره نمودند و علم طب به ویژه، پس از توجه مسلمانان به آن، در دانشگاه جندى شاپور رونقى جدید یافت. از این رو، در دورههاى طولانى آن مرکز، به عنوان یکى از مراکز مهم علمى به یاد مانده از عصر ساسانى، به شمار مىآمد و جز مرکز علمى اسکندریه، رقیبى براى خود نمىشناخت.
ساسانیان
علم طب
جندى شاپور
عباسیان
بختیشوع
2005
09
23
5
23
https://hiq.bou.ac.ir/article_6595_0a44b1bf4438f1142488d96961e9b6c5.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1384
6
شماره 3 - پاییز - مسلسل 23
کوفه و تحولات سیاسى صدر اسلام
سیمین
قربانپور دشتکی
نقش کوفه در جریانهاى سیاسى جهان اسلام و فراز و فرودهایى که در طىّ آن، براى آن شهر ایجاد شد، حائز اهمیت زیادى است. شناخت چگونگى شکلگیرى شهر کوفه و اوضاع اجتماعى آن در یک دوره پر هیجان از تاریخ اسلام (از سال 17ه تا پایان خلافت حسن بن علىعلیه السلام) تأثیر فراوانى در فهم شرایط سیاسى، اجتماعى حاکم بر کوفه در دوره انتقال خلافت از حسن بن علىعلیه السلام به معاویه دارد. در این مقاله تحولات تاریخ صدر اسلام در کوفه با تأکید بر دوره خلافت امام حسن بن علىعلیه السلام مورد بررسى قرار خواهد گرفت.
عمر
کوفه
امام على علیه السلام
خوارج
معاویه
امام حسن علیه السلام
2005
09
23
25
48
https://hiq.bou.ac.ir/article_6596_fdc72c6c6b8ec40c168ac322d80df6c9.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1384
6
شماره 3 - پاییز - مسلسل 23
واقفیه
حسن
حسین زاده شانه چی
پیدایش فرقههاى مختلف در بین مسلمانان و شکلگیرى عقاید آنها، تحت تأثیر عوامل مختلف مذهبى و غیر مذهبى بوده است. یکى از آموزههاى دینى که در شکلگیرى عقایدِ شمار قابل توجهى از فرق اسلامى و به خصوص شیعى تأثیر داشته است، عقیده مهدویت است. اندیشه مهدویت در قالب شیعى آن با مسأله غیبت و رجعت کاملاً به هم پیوسته است و همین دستمایهاى شد براى برخى پیشوایان و پیروان فرق اسلامى تا عقاید خود را بر پایه آن بنا نهند که یکى از این فرقهها واقفیه است. واقفىگرى که یکى از ارکان اساسى آن اعتقاد به غیبت و رجعت مهدى است، در معناى عام آن، سابقهاى دیرین در تاریخ اسلام دارد و شمار قابل توجهى از فرق اسلامى با تمسک به عقیده مهدویت قایل به وقف شدهاند. واقفیه در معناى خاصّ به وقف کنندگان بر امام هفتم اطلاق مىگردد که عقیده به مهدى موعود و غیبت و رجعت او را، بر امام هفتم تطبیق دادند. در مقاله حاضر ضمن معرفى واقفیه و عقایدشان علل و عوامل پیدایش این جریان را مورد بررسى قرار مىدهیم.
تشیع
مهدویت
واقفیه
امام موسى بن جعفرعلیه السلام
غیبت
2005
09
23
49
78
https://hiq.bou.ac.ir/article_6597_65514ef96431f1388d6b01cb174d5320.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1384
6
شماره 3 - پاییز - مسلسل 23
شکلگیرى دولتهاى خارجى مذهب در شمال افریقا
رضا
کردی
در دوران اوجگیرى نهضتهاى فکرى و سیاسى در تاریخ صدر اسلام و به خصوص دوران انتقال قدرت از بنىامیه به بنىعباس یکى از فرقههاى تأثیرگذار در تاریخ این دوره - که معمولاً با نام «خوارج» شناخته مىشود - توانست در برخى از نقاط حاشیهاى یا دور دست جهان اسلام گوشهایى شنوا و دلهایى پذیرا براى اندیشههاى خود به دست آورد. یکى از این سرزمینها افریقاى شمالى بود که در آن، خوارج عرب و موالى خارجى مذهب توانستند بخشى از بربرها را با خود همراه سازند و پس از گذار از سه مرحله: دعوتگرى، انجام شورشهاى مقطعى و گستراندن دامنه شورشها حکومتهایى براى خود به وجود آورند.
شمال افریقا
خوارج
اِباضیه
صُفریه
اهل الدعوة
بربرها
بنى مِدرار
بنى رستم
2005
09
23
79
100
https://hiq.bou.ac.ir/article_6598_d3962a345654d0220b2cef5e21a9418a.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1384
6
شماره 3 - پاییز - مسلسل 23
زندگى و زمانه احمد بن حنبل
زهرا
روح اللهی امیری
احمد بن حنبل رئیس و پیشواى مذهب حنابله و اصحاب حدیث است که در دوران اوج اقتدار عباسیان و علماى معتزله، با دفاع از اندیشه قدمت قرآن و پایدارى در واقعه محنت مطرح گشت. اهمیت زندگى احمد بن حنبل از آنجاست که او علىرغم همه پایدارىاش در برابر عباسیان به دفاع از حاکمان جائر معروف است. در مقاله حاضر ضمن مرورى بر زندگى احمد بن حنبل، اوضاع سیاسى، مذهبى روزگار وى مورد اشاره قرار گرفته و کارنامه سیاسى، فکرى احمد بن حنبل در مواجهه با اوضاع زمانه بررسى شده است.
عباسیان
معتزله
مأمون
اصحاب حدیث
احمد بن حنبل
متوکل
2005
09
23
101
124
https://hiq.bou.ac.ir/article_6599_eefb9c2410c380ee040f5281c367675a.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1384
6
شماره 3 - پاییز - مسلسل 23
اصلاحات در امپراتورى عثمانى (از عصر لاله تا عهد تنظیمات)
حسن
حضرتی
نویسنده، در این نوشتار بر آن است تا رویکرد دولتمردان عثمانى به مقوله اصلاحات و ضرورتهاى آن را بررسى کند. پرسشهایى مانند این که امپراتورى عثمانى در چه شرایطى اصلاحات را به مثابه یک راهحل برگزید؟ اندیشهها و تحولات تأثیرگذار بر اصلاحات کدامند؟ برداشت سلاطین عثمانى از راه اصلاحات (در زمان طرح آن) چه بوده است؟ در این میان نقش عوامل خارجى به ویژه غربىها در اصلاحات نیز از مسائل مهمى است که نگارنده این مقاله در پى یافتن پاسخهاى مناسبى براى آنهاست. دوره زمانى این نوشتار از آغاز عصر لاله (1718 - 1730م) تا ابتداى عهد تنظیمات (1839م) را دربر مىگیرد.
عثمانى
اصلاحات
عصر لاله
نظام جدید
احمد سوّم
سلیم سوم و محمود دوّم
2005
09
23
125
159
https://hiq.bou.ac.ir/article_6600_1108ea3db4a5858b3f3c1ea5e3eb73bc.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1384
6
شماره 3 - پاییز - مسلسل 23
وضع اقتصادى مدینه در عهد نبوى
عبد الله
عبدالعزیز بن ادریس
شهلا
بختیاری
حضور پیامبرصلى الله علیه وآله و مسلمانان در مدینه چهره متحولى به اقتصاد این شهر داد. مدینه که از دیرباز به سبب برخوردار بودن از کشاورزى و واقع بودن بر سر راه بازرگانى شمال به جنوب جزیرة العرب، اقتصادى متمایز از دیگر نقاط داشت با ورود مهاجران، توجه و توصیههاى پیامبرصلى الله علیه وآله و دین اسلام با تحولى عظیم روبرو شد. شکوفایى زراعى مدینه ناشى از شرایط جغرافیایى، وجود سفرههاى زیر زمینى آب، و عوامل تازهاى از جمله واگذارى برخى زمینهاى رها شده به مهاجران بود. با این حال در امر آبیارى نیز مقرراتى وجود داشت و بسته به آب و هوا، محصولات متنوعى به دست مىآمد. تجارت نیز به دلیل وجود بازارهاى محلى و اهتمام کسانى از مهاجران به امر تجارت، بر رونق اقتصادى شهر افزود. همچنین صنایع و حرف در کنار کشاورزى و تجارت از رونق خوبى برخوردار بود و انواع سکهها از قبیل دینار و درهم، سکههاى ضرب شده در ایران و روم، و وزنها و اکیال مختلف به کار مىرفت.
مدینه
اقتصاد
زراعت
تجارت
حرفه ها
صنایع
2005
09
23
161
196
https://hiq.bou.ac.ir/article_6601_355f427357499420e4ea2931b22192d4.pdf