2024-03-29T05:51:42Z
https://hiq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=1086
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1390
12
شماره 1 و 2 - بهار و تابستان 90 - مسلسل 46 - 45
وضعیت سیاسی تشیع از اضمحلال صفویه تا کریم خان زند
حسین
ایزدی
فاطمه
پهلوان پور
مذهب تشیع که از ابتدای ورود اسلام به ایران در اشکال و فرق مختلف در این سرزمین رواج یافت تا زمان صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع دوازده امامی، رسمیت پیدا نکرد. با ظهور صفویه، زمینه برای انتخاب تشیع به عنوان مذهبی رسمی و مورد حمایت حکومت فراهم شد و به دنبال آن، علمای شیعه از جایگاهی بسیار مؤثر و نفوذ سیاسی ـ اجتماعی برخوردار شدند. پس از زوال صفویه به دست افاغنه که پیرو مذهب اهل سنت و جماعت بودند، جایگاه تشیع و علمای شیعه بسیار تضعیف گردید. همچنین، بعد از نابودی افغانها، نادر شاه برای پیشبرد مقاصد سیاسی خود، محدودیتهایی را برای مذهب تشیع و علمای آن ایجاد کرد، اما در زمان کریم خان زند تا حدود زیادی اوضاع تشیع و علمای شیعه بهبود یافت. در واقع، تشیع در این دوران دچار فراز و نشیب شدیدی شد. چگونگی برخورد حکومتها در این فاصله زمانی با شیعیان و علمای شیعه و وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تشیع در این دوران، موضوع مورد بحث این مقاله است.
تشیع
علمای شیعه
افاغنه
نادرشاه افشار
کریم خان زند
عثمانیان
2011
03
21
7
35
https://hiq.bou.ac.ir/article_5240_a9cb246372fe0abf2ede14dc0c7948ea.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1390
12
شماره 1 و 2 - بهار و تابستان 90 - مسلسل 46 - 45
چالش سنت با دین در بعد اقتصادی در عصر نبوی
هدیه
تقوی
پیش از ظهور اسلام، شیوههای اقتصادی شبه جزیره عربستان منطبق با سنتهای اجتماعی رایج در این سرزمین بود و بر مبنای اشرافیت طلبی، نابرابری و استثمار فقرا قرار داشت. ظهور اسلام در شبه جزیره، ارزشهای جدیدی را در عرصه اقتصاد ارائه کرد که در موارد بسیاری با سنتهای پیشین متفاوت بود. این ارزشها، بر مبنای عدالت اقتصادی پایه ریزی شد و مهمترین اصول آن عبارت بود از: انفاق، اعطای صدقه و دادن ارث به زنان. قوانین اقتصادی اسلام با واکنشهایی منفی از سوی مسلمانان سنت مدار یعنی کسانی که متمایل به سنتهای اجتماعی اعراب در بعد اقتصادی بودند، مواجه شد، اما با مجاهدت آرمان گرایان یعنی افرادی که برای اجرای ارزشهای دینی تلاش میکردند، فرامین خداوند و حمایت پیامبر 6 از قوانین اقتصادی، آموزههای اقتصادی دین در عصر نبوی اجرایی شد. در این مقاله تلاش میشود علل واکنش مسلمانان سنت مدار نسبت به قوانین اقتصادی اسلام در عصر نبوی بررسی گردد.
قوانین اقتصادی اسلام
اقتصاد عصر جاهلی
عدالت اقتصادی
عصر نبوی
مسلمانان سنت گرا
مسلمانان آرمان گرا
2011
03
21
37
56
https://hiq.bou.ac.ir/article_5241_ee2c34f2fb367b1d02989b694f657c27.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1390
12
شماره 1 و 2 - بهار و تابستان 90 - مسلسل 46 - 45
کارکردهای نظام تیمار و علل فروپاشی آن در امپراتوری عثمانی
سید مسعود
شاهمرادی
کیومرث
عظیمی
نظام تیمار پایه و اساس دستگاه اداری، نظامی و مالی امپراتوری عثمانی را تشکیل می داد. گسترش و اهمیت اقطاع در دولت عثمانى از آن جا پیداست که بیشتر متصرفات آنان در سرزمینهای اروپایى و عربى در اقطاع امرا و سرداران قرار میگرفت. در واقع بخش بزرگى از قلمرو امپراتوری عثمانی از اقطاعهای جنگى تشکیل میگردید که اغلب آنها را به عنوان اقطاع به سردارانِ فاتح آن ولایتها و ایالتها میدادند. اصطلاحهای «تیمار»، «زعامت» و برخى واژههای دیگر در سرزمینهای امپراتوری عثمانى به معنای« اقطاع» یا انواعى از آن به کار برده میشد. سیستم تیمارعثمانی که از سیستم اقطاع سلجوقی گرفته شده بود، مانند تشکیلاتی اداری از بیگلربیگی گرفته تا سپاهی، نماینده اختیارات اجرایی سلطان در ایالتها بود. نظام تیمار و زعامت به سبب برخىتحولات در شیوة تیمارداری ولایتهای امپراتوری در دوران متأخر، به تدریج رو به ضعف نهاد تا این که در سال 1839م از طرف محمود دوم، هم زمان با خط شریف گلخانه به کلی کنار زده شد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی و از طریق مطالعة کتابخانه ای درصدد بررسی تحول نظام تیمار، کارکردهای آن، وظایف صاحبان تیمار در برابر حکومت مرکزی عثمانی و دلایل فروپاشی نظام تیمار در امپراتوری عثمانی است.
اقطاع
تیمار
خلافت عثمانی
زعامت
نظام اداری مسلمانان
2011
03
21
57
87
https://hiq.bou.ac.ir/article_5242_9d18944d710b63a11ef36d8d08203030.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1390
12
شماره 1 و 2 - بهار و تابستان 90 - مسلسل 46 - 45
درآمدی بر روش و بینش تاریخی اسکندربیگ منشی ترکمان در عالم آرای عباسی
فاطمه
سرخیل
مجموعه کتابهای تاریخی دوره صفویه، حلقه ارتباط میان اندیشه تاریخنگاری دورههای قبل از عصرصفوی و پس از آن است. عالم آرای عباسی تألیف اسکندربیگ منشی ترکمان یکی از مهمترین این آثار و اوج تکامل تاریخنگاری عصر صفوی محسوب میشود که به تاریخ سلسله صفوی از آغاز تا مرگ شاه عباس اول پرداخته است. در این پژوهش، مهمترین مؤلفههایی که اسکندربیگ منشی در روشنگارش تاریخ به کاربرده است و هم چنین بینش تاریخی او که در نحوه تحلیل و تبیین رخدادها توسط وی نقشی مؤثر داشت، بررسی میگردد.
اسکندربیگ منشی ترکمان
عالم آرای عباسی
روش تاریخی
بینش تاریخی
صفویه
2011
08
23
89
115
https://hiq.bou.ac.ir/article_5417_65386767044bbf58fe2f12525d39d999.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1390
12
شماره 1 و 2 - بهار و تابستان 90 - مسلسل 46 - 45
فتوحات مسلمانان در قفقاز
سید سجاد
حسینی
جعفر
آقازاده
پس از شکست ایرانیان در نبرد نهاوند (21 ﻫ. ق)، برای اینکه امکان دفاع منسجم و یکپارچه از ایرانیان گرفته شود، به فرمان عمر ایالتهای ایرانی یکی پس از دیگری، مورد حمله مسلمانان قرار گرفت. در راستای این سیاست، اعراب مسلمان پس از فتح آذربایجان به سمت قفقاز حرکت کردند و آنجا را فتح نمودند. نخستین فتوحات اسلامی در قفقاز از زمان خلافت عمر تا پایان حکومت معاویه در چهار مرحلة منقطع صورت گرفته و در عصر هریک از خلفا با روش و رویکردی خاص و مبتنی بر سیاستهای کلی خلیفه وقت پیگیری شده است. مسلمانان در این دوره توانستند بر مناطقی از قفقاز دست یابند که در گذشته زیر نظر حکومت ساسانی بود، ولی فراتر از مرزهای ساسانی، با مقاوت شدید خزرها مواجه شدند و فتوحات متوقف گردید. در این پژوهش، نخستین فتوحات مسلمانان در منطقة قفقاز از زمان خلافت عمر تا پایان خلافت معاویه مورد بررسی قرار گرفته و به مسائلی چون نوع فتوحات، چگونگی فرماندهی و سازماندهی آن، تأثیر جغرافیای منطقه بر روند فتوحات، واکنش حکام و اهالی منطقه در برابر سپاهیان اسلام پرداخته شده است.
فتوحات
قفقاز
خلافت عمر
خلافت عثمان
خلافت امیرالمؤمنین علی
خلافت معاویه
2011
08
23
117
139
https://hiq.bou.ac.ir/article_5418_dfcc211de82b45ad74b888f97529b096.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1390
12
شماره 1 و 2 - بهار و تابستان 90 - مسلسل 46 - 45
ثوریها و حنبلیهای اصفهان
ساسان
طهماسبی
زینب
فرخی
مذهب ثوری و حنبلی از مذاهب اهل حدیث هستند که در قرون نخستین اسلامی، تحت تأثیر فضای فکری اصفهان که ویژگی اصلی آن، غلبه محدثان بود پیروان زیادی در این شهر یافتند. ابتدا ثوریها بر شهر غلبه داشتند، ولی به تدریج جای خود را به حنبلیها دادند. حنبلیها که در بسیاری از موارد، ادامه دهنده راه ثوریها بودند تا زمان روی کارآمدن سلجوقیان بر فضای فکری اصفهان حاکمیت بلامنازعی داشتند و سیاستهای مذهبی سلجوقیان و خواجه نظام الملک، زمینه تضعیف تدریجی این فرقه را فراهم کرد. مهمترین ویژگی دوران تسلط حنابله بر اصفهان، سختگیری نسبت به سایر فرقههای سنی و شیعه و مقابله با جریانهای عقلگرا بود.
سفیان ثوری
احمد بن حنبل
مذهب ثوری
مذهب حنبلی
2011
08
23
141
159
https://hiq.bou.ac.ir/article_5419_878acd390384aa37685537bd1aa0ed76.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1390
12
شماره 1 و 2 - بهار و تابستان 90 - مسلسل 46 - 45
تاریخ اجتماعی
حسن
زندیه
تاریخ اجتماعی یکی از گرایشهای تاریخ است که حوزة وسیعی از جلوههای مختلف زندگی و فرهنگ انسان گذشته را بررسی میکند و به مطالعه ساختار، فرآیند و برآیند کنش آدمی میپردازد. این بخش از مطالعات تاریخی پس از توجه بیش از حد به تاریخ سیاسی که در برگیرنده تاریخ فرادستان و حکومتگران است، به تاریخ فرودستان و نقش اجتماعی آنها توجه نموده است. تاریخ اجتماعی تعریف و تحدید مشخصی ندارد و اختلاف آرای فراوانی بر دایرة شمول، ماهیّت، مبانی و خاستگاه آن وجود دارد. هم چنین، پرسشهای فراوانی درباره ابعاد مختلف تاریخ اجتماعی مطرح شدهاند که عبارتند از: ارتباط تاریخ اجتماعی با سایر حوزههای تاریخ چگونه است؟ مثلاً ارتباط تاریخ اجتماعی با تاریخ سیاسی و اقتصادی چگونه است؟ تاریخ اجتماعی چه تعامل، تمایز و تفاوتی با تاریخ فرهنگی دارد؟ ارتباط و تعامل آن با جامعه شناسی و مفاهیم آن چگونه است؟ تاریخ اجتماعی در میان حوزههای مطالعات تاریخی، از چه جایگاهی برخوردار است؟ ومنابع مطالعاتی تاریخ اجتماعی کدامند و چه وجوه اشتراک و افتراقی با منابع گرایشهای دیگر تاریخی دارد؟ این مقاله میکوشد موارد مذکور را بررسی نماید.
تاریخ اجتماعی
تاریخ فرهنگی
تاریخ سیاسی
مارک بلوخ
لوسین فبور
مارکس
ولتر
2011
08
23
161
182
https://hiq.bou.ac.ir/article_5420_c8b128247fc24a5d38aaf084109c6e84.pdf