دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
21
شماره 4 - زمستان99 _ مسلسل 84
2021
03
05
ژئوپولتیک قبیلهگرایی و مواجهه اسلام با آن؛ ظهور اسلام به مثابه دینی ابراهیمی در ساختار ژئوپولتیکال عربستان
7
24
FA
عبدالمجید
مبلغی
استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
a.mobaleghi@ihcs.ac.ir
10.22081/hiq.2021.69663
این پژوهش بر اساس توضیحی از ساختار ژئوپولتیک شبه جزیره عربستان در پیش و پس از ظهور اسلام به ارائه درکی از سرشت قدرت و منطق سیاست در گفتمان سیاسی قریش میپردازد که در فهم تحولات منجر به ظهور و گسترش اسلام به مثابه دینی ابراهیمی مؤثر واقع میشود. چنین توضیحی راهی به فهم مجموعهای از مناسبات سیاسی میگشاید که تأمل در آنها می تواند تمهیدگر آگاهی پیشینی کمابیش قابل توجهی برای شناخت ساختار قدرت حاکم بر نظام قبیلهگرایی در عهد ظهور اسلام گردد. رویکرد روششناختی این پژوهش برگرفته از گفتمان است. بر این اساس تلاش شده است که تفاوتهای زنجیرههای دلالت در دو گفتمان اسلام به مثابه دینی ابراهیمی و قریش به مثابه ساختاری متکی بر قبیله گرایی بررسی و تحلیل گردد و نحوه انتقال از قبیلهگرایی سنتی عربی با محوریت قریش به عهد اسلامی به بحث گذاشته شود
اسلام نخستین,ژئوپوللتیک,شبه جزیره عربستان,قبیلهگرایی,قریش
https://hiq.bou.ac.ir/article_69663.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_69663_8f6241290dc80d0911a430f9e9306659.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
21
شماره 4 - زمستان99 _ مسلسل 84
2021
02
19
اعتبارسنجی تاریخی گزارشهای شیعی در مقایسه با گزارشهای تاریخی اهل سنت؛ مطالعه موردی گزارشهای مرتبط با تعاملات امام سجاد(ع)و عبدالملک بن مروان
25
50
FA
عباس
میرزایی نوکابادی
استادیار دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی
a_mirzaei@sbu.ac.ir
10.22081/hiq.2021.69709
تفاوت روششناختی اهل سنت و شیعه در نقل گزارش های تاریخی از موضوعات حوزه روش نقد متن است که نشان میدهد تغییر سنتهای اندیشهای چگونه بر نقل گزارشها اثر میگذارد. این پژوهش به بررسی گزارشهای مرتبط با تعاملات امام سجاد(ع) و عبدالملک مروان که از منابع اهل سنت به منابع شیعی راه یافته است، میپردازد و با روشی مقایسهای میان دو گروه از منابع اهل سنت و شیعی بر آن است که به دور از ارزشگذاری درباره درستی یا نادرستی اصل روایتها نشان دهد گزارشهای مرتبط با تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پیوسته در جریان های مختلف مذهبی، تغییراتی را به خود دیده است و انتقال روایات مربوط به روابط امام سجاد(ع) و عبدالملک بن مروان به منابع امامی نیز همراه با پرداختهایی بوده است که به احتمال با اهداف مذهبی و ارتقای جایگاه ائمه(ع) صورت پذیرفته است و سنتهای فکری غالیان و یا متهمان به غلو در پارهای از این تغییرات بی تأثیر نبوده است.
امام سجاد(ع),عبدالملک بن مروان,منابع تاریخی اهل سنت,منابع حدیثی شیعه,اعتبارسنجی گزارشهای تاریخی
https://hiq.bou.ac.ir/article_69709.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_69709_9337d889a4a38ff9293eb4a9a930cb89.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
21
شماره 4 - زمستان99 _ مسلسل 84
2021
02
19
تحلیلی بر شبکه سازی قدرت سیاسی ـ دینی در عصر ابناء الرضا(ع) بر اساس نظریه بسیج سیاسی چارلز تیلی
51
78
FA
رحمت
عباس تبار مقری
استادیار علوم سیاسی و عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران
r.abbastabar@umz.ac.ir
عادله
آزرم نژاد
کارشناسی ارشد تاریخ اسلام، دانشگاه تقریب مذاهب اسلامی
adele.azarm@yahoo.com
10.22081/hiq.2021.69710
شرایط سیاسی جامعه و پیآمدهای آن برای ائمه اطهار(ع) زمینهساز بهرهگیری از نهادهایی بود که ایشان را در رویارویی با شرایط موجود به بهترین شکل یاری میکردند. وکالت نهادی است که در دوره ابناء الرضا(ع) در گستره بیشتری نقشآفرین بود. مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که نهاد وکالت چگونه در دوره ابنالرضا توانست موجب حفظ و گسترش نهضت سیاسی – دینی ائمه اطهار(ع) و شیعیان شود؟ یافتههای پژوهش حاضر با تکیه بر متغیرهای اصلی مدل بسیج سیاسی چارلز تیلی و با روش وصفی ـ تحلیلی بر اساس دادهها و منابع کتابخانهای نشان میدهد که ائمه اطهار(ع) با بهینه سازی قابلیتهای این سازمان توانستند در شرایط بحرانی، حافظ جان و امنیت خود و شیعیان باشند. ائمه ابناء الرضا(ع) توانستند با بهرهمندی از هوش سیاسی و موقعیت سنجی دقیق خود و مدد جستن از سازمان وکالت، مانع به نتیجه رسیدن کوششهای همه جانبه حکومت عباسی برای مخدوش سازی چهره ائمه(ع) و شیعیان ایشان شوند.
ائمه ابناء الرضا(ع),سازمان وکالت,خلافت عباسی,شبکه قدرت,بسیج سیاسی
https://hiq.bou.ac.ir/article_69710.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_69710_1ae189730b41475cc7e09ecc5f159de8.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
21
شماره 4 - زمستان99 _ مسلسل 84
2021
02
19
چرخش ماهیت شیعی جنبش عباسیان از آغاز تا آستانه خلافت
79
112
FA
محمدرضا
بارانی
استادیار و عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا و نویسنده مسئول
m.barani@alzahra.ac.ir
یونس
غفاری پور
دکتری مدرسی معارف اسلامی، گرایش تاریخ و تمدن از دانشگاه باقرالعلوم(ع)
ghafaripur@gmail.com
10.22081/hiq.2021.69711
خویشاوندی نسبی عباسیان با خاندان رسالت، پیروی از امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در برابر امویان، پیگیری خونخواهی شهیدان عاشورا، شعارهایی مانند الرضا من آل محمد و یا منصور و گزارشهایی درباره منصور و مهدی بودن فرزندان آنان، زمینهای فراهم آورده بود که عباسیان در دوره پیش از خلافت دارای گرایش شیعی و مانند کیسانیه و زیدیه از گروههای شیعی شمرده شود. همسانی و همسویی ماهیت جنبش عباسیان با این نمادهای شیعی از موضوعات شایسته پژوهش است.
این مقاله با روش گردآوری دادهها و تتبع کتابخانهای و با رویکرد وصفی و تحلیلی به بررسی انتقادی ماهیت جنبش شیعی عباسیان میپردازد. این ارزیابی نیازمند سنجههایی در زمینه جایگاه اجتماعی جنبش، جایگاه دینی رهبران جنبش، رفتار رهبران عباسی، انگیزه و اهداف جنبش و دستآورد جنبش برای شیعیان است تا میزان باور و همراهی عباسیان با اندیشههای شیعی در فرآیند جنبش تا دستیابی به خلافت روشن گردد. یافتههای این پژوهش نشاندهنده آن است که همگرایی جنبش عباسیان با باورهای شیعی در یک فرآیند پنهان چرخش داشته است و گامبهگام به اندیشههای گروههای رقیب شیعه گرایش پیدا کرده است.
عباسیان,شیعیان,چرخش اندیشه,باورهای شیعی,علویان
https://hiq.bou.ac.ir/article_69711.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_69711_82280fdfa89d61a0559f30fb915d416e.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
21
شماره 4 - زمستان99 _ مسلسل 84
2021
02
19
بررسی مقایسهای روایتهای متفاوت تاریخنگاران قرنهای سوم و چهارم هجری از رویدادهای قفقاز در دو قرن نخست هجری
113
134
FA
محمدرضا
کیوانی
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان
mreza114@yahoo.com
فریدون
اله یاری
عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان (نویسنده مسئول)
f.allahyari@ltr.ui.ac.ir
مصطفی
پیرمرادیان
دانشیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان
mostafapirmoradian@yahoo.com
10.22081/hiq.2021.69712
بررسی منابع تاریخی حوزه قفقاز در قرنهای سوم و چهارم هجری نشان میدهد در پارهای روایتهای مربوط به این منطقه مانند فتح قفقاز، رویداد بلنجر، فتح البیضاء و دامادی خاقان خزر آشفتگیهایی وجود دارد. این پژوهش میکوشد با روش وصفی ـ تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانهای و با هدف روشنتر ساختن تاریخنگاری قفقاز در حوزه خلافت شرقی با بررسی مقایسهای منابع مختلف و آرای پژوهشگران حوزه قفقاز با نگاهی تازه به واقعیت این رویدادها و زمان دقیق آن بنگرد. این پژوهش نشان میدهد که در موارد اختلافی، تردیدی در اصل رویداد در منابع وجود ندارد ولی گاه، خطاهایی در انتساب برخی رویدادها به اشخاص و یا زمان وقوع رویدادها به چشم میخورد که با بررسیهای دقیق تاریخی میتوان آنها را برطرف ساخت
قفقاز,تاریخنگاری اسلامی,فتوحات اسلامی,رویداد بلنجر,خاقان خزر
https://hiq.bou.ac.ir/article_69712.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_69712_d1099fb4bb898d730e33ca828ad00789.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
21
شماره 4 - زمستان99 _ مسلسل 84
2021
02
19
بررسی علل تحول مراسم آیینی و سوگواری شهر مشهد در دوره قاجار
135
170
FA
علی
روحانی قوچانی
دانشجوی دکتری ،گروه تاریخ ایران بعد از اسلام ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر
aseman_84r89@yahoo.com
شهرزاد
ساسان پور
استادیار گروه معارف اسلامی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی (نویسنده مسئول)
sh-sasanpour@yahoo.com
حسین
آبادیان
استاد گروه تاریخ ، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) ، واحد قزوین
hoabadian@yahoo.com
منیره
کاظمی راشد
استادیارگروه تاریخ ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر
kazemirashed@yahoo.com
10.22081/hiq.2021.69713
مؤلفه دین و مذهب، همواره نقش عمدهای در زیر ساخت فکری جامعه ایرانی داشته است و تأثیر مستقیم آن در بیشتر تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه چشمگیر است. ازاینرو در طول تاریخ، حکومتها توجه خاصی به مذهب و مراسم آیینی داشتهاند. در دوره قاجار در کنار تداوم شکل برگزاری مراسم مذهبی و آیینی، یک نوع تحول هم در آنها صورت گرفت. ایالت خراسان و به ویژه شهر مشهد به سبب موقعیت خاص خود، یکی از مراکز اصلی این تحول بود. مقاله پیش رو با روش وصفی - تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که مراسم آیینی وسوگواری در مشهد به عنوان مهمترین شهر مذهبی ایران به چه میزان تحت تأثیر عوامل مختلف، به ویژه رویکرد سیاسی حاکمان قاجار و عوامل اجرایی آن دچار تحول شد؟
مراسم آیینی,مراسم سوگواری,عصر قاجار,خراسان,مشهد
https://hiq.bou.ac.ir/article_69713.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_69713_98d48032df61ef3db7e73599ab9663bb.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
21
شماره 4 - زمستان99 _ مسلسل 84
2021
02
19
نقش عالمان در مناسبات مذهبی منطقه شام در عصر ممالیک (923-648ه.ق.)
197
224
FA
شهناز
کریم زاده سورشجانی
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم(ع)، عضو گروه تاریخ و استاد همکار مجتمع آموزش عالی بنت الهدی وابسته به جامعه المصطفی
sh.karimzadeh1391@gmail.com
زهراء
روح اللهی امیری
استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)
z.rooholahiamiri@yahoo.com
10.22081/hiq.2021.69715
مناسبات مذهبی در منطقه راهبردی شام، همواره تابعی از سیاستهای حاکم بر رویکردهای فکری این منطقه بوده است. پرداختن به چگونگی ایفای نقش عالمان در جهت دهی به این روابط در عصر حساس و مهم ممالیک (923-648ه.ق.) میتواند بخشی از منازعات فکری این منطقه را ریشهیابی کند. بر این اساس، پژوهش حاضر با روش وصفی ـ تحلیلی درصدد پاسخگویی به این سؤال است که نقش عالمان شیعی و سنی در مناسبات مذهبی عصر ممالیک چگونه بوده است؟ یافتههای این پژوهش نشان میدهد که عالمان سنی مذهب به واسطه حمایت حاکمان سنی و تراز اجتماعی بالاتر، اغلب با رویکردی تقابلی به ایفای نقش پرداختهاند و این امر زمینهساز تعارضات شدید اجتماعی شیعی ـ سنی و واگرایی هرچه بیشتر بین آنها بوده است. از سوی دیگر، کوشش عالمان شیعه برای حفظ هویت و موجودیت تشیع در راستای همگرایی با اهل سنت به دلیل موضع ضعف و انفعال آنها و استفاده از پوشش تقیه ماهیت همگرایانه نیافته است و زمینه رفع تعارضات اجتماعی را فراهم نکرده است.
عالمان شیعه,عالمان سنی,مناسبات مذهبی,ممالیک,منطقه شام
https://hiq.bou.ac.ir/article_69715.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_69715_a5845332a840a1e318d7d89c1755f98d.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
21
شماره 4 - زمستان99 _ مسلسل 84
2021
02
19
بررسی منازعات آفاقیها- دکنیها در حکومت بهمنیان و حکومتهای محلی شیعه دکن
225
260
FA
لیدا
مودت
استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز
lidamavadat@gmail.com
علی
سجادی
دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه شهید چمران اهواز
ali.sajadi.1371@gmail.com
10.22081/hiq.2021.69716
مسلمانان از زمان ورود به منطقه دکن به دو گروه اجتماعی آفاقی و دکنی تقسیم شدند. آفاقیها که از ایران و عراق به دکن رهسپار شده بودند به دلیل برخورداری از علم، ادب و رفاه کامل یا نسبی اقتصادی به سرعت در لایههای اجتماعی شهری دکن نفوذ کردند و حتی در دربار حکومتی، مناصب حساسی را در اختیار گرفتند. این امر، زمینهساز رقابت پیوسته با مسلمانان بومی و محلی شد که به دکنی معروف بودند. با تأسیس حکومت بهمنیان و حکومتهای شیعی پس از بهمنیان، منازعات آفاقیها و دکنیها رو به افزایش نهاد.
مقاله پیش رو بر آن است به روش وصفی ـ تحلیلی، عوامل مؤثر بر مناسبات آفاقیها و دکنیها در حکومت بهمنیان و حکومتهای محلی شیعه مانند قطبشاهیان، عادلشاهیان و نظامشاهیان را در قرنهای نهم تا یازدهم هجری در محدوده دکن هند بررسی کند. یافتههای پژوهش نشان میدهد که علاوه بر سیاست سلاطین نخستین بهمنی، پیشینه علمی و ادبی آفاقیها و به رسمیت شناخته شدن مذهب تشیع در حکومتهای محلی دکن موجب قدرتگیری آفاقیها و برانگیخته شدن دکنیها و در نهایت قتلعام و سرکوب آفاقیها شد.
قرآن کریم,شیعیان هند,آفاقیها,دکنیها,نظامشاهیان,قطبشاهیان,عادلشاهیان
https://hiq.bou.ac.ir/article_69716.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_69716_383492dcdb6d807b1a4d48d6afba000c.pdf