دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
3
شماره 3 - پاییز - مسلسل 11
2002
09
23
سیره نبوى(ص) در کتاب بحارالانوار
5
24
FA
حسن
حسین زاده شانه چی
دانشجوى دکترى تاریخ و تمدن ملل اسلامى ـ دانشگاه تهران
سیره نبوى(ص) به لحاظ اهمیت نظرى و عملى از دیرباز مورد توجه نویسندگان مسلمان بوده است. بى شک تحقیق صحیح و موفق در این باب مى طلبد که کلیه منابع و روایات موجود مورد نظر و نقد و بررسى قرار گیرند. منابع شیعى در این زمینه به سبب عوامل مختلف سیاسى و مذهبى و اجتماعى یا از بین رفته یا شرایط بروز و ظهور نیافته اند, با این حال بخش عمده اى از روایات سیره در منابع شیعى متإخر یافت مى شوند که براى پالایش و جرح و تعدیل روایات متداول در منابع مشهور و متعارف سیره بسیار ارزشمند مى باشند. کتاب بحارالانوار گرچه از منابع متإخر به شمار مى رود, ولى به جهت گردآورى روایات پراکنده منابع متعدد شیعى از اهمیت بیشترى برخوردار است.
سیره نگارى,تشیع,روایات و منابع,بحارالانوار,مجلسى
https://hiq.bou.ac.ir/article_6136.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_6136_dbe07c05743cd22a39c30fb013681082.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
3
شماره 3 - پاییز - مسلسل 11
2002
09
23
تشیع بصره در قرون نخستین
25
70
FA
مصطفی
سلطانی
پژوهشگر مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
منابع تاریخى بصره را شهرى سنى و طرفدار عثمان معرفى کرده اند, در حالى که بصره قدیم فى الجمله شیعه عثمان بوده نه بالجمله. استعمال واژه شیعه على(ع) در مقابل شیعه عثمان در محاورات مردم بصره و... گویاى این مدعا است که شیعیان از آغاز در حیات سیاسى ـ مذهبى شهر تإثیر گذار بوده اند; از این رو باید پیشینه تشیع بصره را همگام با تولد شهر دانست, هر چند این گروه از جمله اقلیت هاى مذهبى شهر به شمار مىآمدند. در قرن پنجم, تفکر شیعى در این شهر بسط و گسترش یافت و مذهب غالب شهر شد. مقاله حاضر به ارائه شواهدى در اثبات وجود تشیع در بصره در قرون نخستین مى پردازد.
بصره,تشیع,شیعه على(ع),شیعه عثمان,قیام
https://hiq.bou.ac.ir/article_6137.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_6137_1af2dbde09b2db7463ae70eb3321067b.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
3
شماره 3 - پاییز - مسلسل 11
2002
09
23
«شخصیت» و «تاریخ» خلیفه بن خیاط
71
88
FA
معصومعلی
پنجه
کارشناس ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامى.
رشد و تکامل تاریخ نگارى در گستره فرهنگ و تمدن اسلامى مرهون کوشش مورخان بسیارى است; یکى از این مورخان خلیفه بن خیاط عصفرى صاحب دو کتاب تاریخ و طبقات است که در میان پژوهشگران و دانشجویان تاریخ اسلام چندان شناخته شده نیست. وى در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم قمرى در بصره مى زیسته و یکى از پیشگامان تاریخ نگارى به شیوه سالشمار و نیز طبقات نگارى مى باشد. در نوشتار حاضر زندگى و کتاب تاریخ وى به اختصار بررسى شده است.
خلیفه بن خیاط,تاریخ نگارى در اسلام,تاریخ خلیفه بن خیاط,شیوه سال شمار,شیوه حدیثى ـ خبرى
https://hiq.bou.ac.ir/article_6138.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_6138_692c9372023d646632c0300b783d5ba2.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
3
شماره 3 - پاییز - مسلسل 11
2002
09
23
کتب جغرافیاى عمومى و سفرنامه ها در جهان اسلام
89
106
FA
حسین
قرچانلو
استاد تاریخ و تمدن ملل اسلامى ـ دانشگاه تهران.
در فاصله قرن هاى دوم تا چهارم هجرى, سیر و سفر در میان مسلمانان, رواج بسیارى یافت. فریضه حج و کنجکاوى علمى, از جمله انگیزه هاى آنان براى جهانگردى و سیر در آفاق بود. در این نوشتار سعى شده است تا با کندوکاو در نخستین منابع جغرافیایى اسلامى, توصیفى اجمالى از مهم ترین سفرهاى جغرافیادانان و سفیران مسلمان, به دست داده شود.
جغرافیاى تاریخى,سفرنامه ها,جغرافیادانان مسلمان,سیر و سفر
https://hiq.bou.ac.ir/article_6139.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_6139_8da5673e9100809fad70b3bfab1edc36.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
3
شماره 3 - پاییز - مسلسل 11
2002
09
23
«زرنگ» در قرون نخستین اسلامى
107
142
FA
رضا
مهر آفرین
عضو هیإت علمى دانشگاه سیستان و بلوچستان.
در این مقاله تلاش گردیده با استفاده از مدارک و نوشته هاى جغرافى دانان و مورخان اسلامى, جغرافیاى تاریخى زرنگ (مرکز حکومتى سیستان) که هم اکنون یک شهر مدفون شده ایرانى ـ اسلامى است روشن گردد, به نحوى که باستان شناسان قبل از حفارى بتوانند نقشه شهر و هر یک از تإسیسات مهم و حدود آنها را به خوبى تشخیص دهند.<br />سوابق تاریخى شهر و سیماى آن چون تعداد حصار و دروازه, مسجد, آتشگاه, مدارس علمیه, قصرها, ضرابخانه, خزائن, زندان, بازار, کاروانسرا, کوىها و سراها شناسایى و توصیف شده اند. روستاهاى پیرامون شهر و سیستم آب رسانى آن و انهار و باغ ها مورد توجه قرار گرفته اند. در بخشى از مقاله به علل تباهى زرنگ چون عوامل طبیعى و انسانى پرداخته شده و در پایان به موقعیت جغرافیایى آن بر اساس نقشه هاى جغرافیا نگاران اشاره شده است.
زرنگ = زرنج,سیستان,جغرافیاى تاریخى,دوره اسلامى
https://hiq.bou.ac.ir/article_6140.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_6140_358a33a83a45f2bc7af037b85e36133e.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
3
شماره 3 - پاییز - مسلسل 11
2002
09
23
دور قیامت در نظر اسماعیلیان نزارى
143
166
FA
على رضا
روحى میرآبادى
دانشجوى دکترى تاریخ و تمدن ملل اسلامى ـ دانشگاه آزاد اسلامى مشهد.
نزاریان ایران از سال 487 قمرى که المستنصر بالله فوت کرد تا سال 557 قمرى از امام مستور پیروى مى کردند. از این تاریخ به بعد پیرو امامت حسن بن محمد بن کیابزرگ که پدرش حجت و داعى امام مستور بود گردیدند. حسن دوم در سال 559 قمرى با اعلام دور قیامت تغییر اساسى در نگرش نزاریان به مذهب و عقاید مذهبى به ویژه بهشت و دوزخ به وجود آورد و عبادات ظاهرى را ملغى اعلام کرد.<br />جایگاه و اهمیت امام در بین نزاریان و همچنین باطنى گرا بودن آنها در پذیرش این اعتقاد تإثیر بسزائى داشت. با اعلام دور قیامت, نزاریان وارد دور جدید تاریخ خود شدند که تا سال 607 قمرى ادامه داشت. در این سال جلال الدین حسن نومسلمان قیامت را باطل اعلام کرد و نزاریان را به پیروى از شریعت فرا خواند, اما این اعتقاد هم دیرى نپایید که با به قدرت رسیدن فرزندش علإالدین محمد سوم بار دیگر رویکرد محدودى به عقیده قیامت به وجود آمد و عقیده ستر بین آنها نضج گرفت.
اسماعیلیان,نزاریه,الموت,امامت حسن دوم,اعلام قیامت,جلال الدین حسن نومسلمان,عقیده ستر
https://hiq.bou.ac.ir/article_6141.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_6141_5960bf60d88405a105abe8382ef31204.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
3
شماره 3 - پاییز - مسلسل 11
2002
09
23
قرإء
167
172
FA
تى
ناگل
نویسنده
على
ناظمیان فرد
دانشجوى دکترى تاریخ اسلام ـ دانشگاه تهران
نوشتار حاضر مختصرا به ارائه تصویرى از قرا مى پردازد. مولف کوشیده با تفکیک میان قارى و اهل القرإ نشان دهد که اطلاق واژه قرإ در معناى قاریان قرآن به کسانى که بستر روش خوارج شدند و نیز حصر نظر در این جنبه, موجب ابهام و حتى گمراه کنندگى در تاریخ اسلام شده است, زیرا به عقیده مولف اگر قرا را قاریان قرآن بشماریم لاجرم این قاریان باید کسانى باشند که قرائت ویژه اى از قرآن را به کار مى برده اند یا در باب اعتبار دستورات قرآنى دیدگاه هاى غیر متعارفى داشته اند, حال آن که در رساله هاى مربوط به بدعت نگارى یا قرائت نامه هاى قرآن نشانى در جهت اثبات این نظر دیده نمى شود, لذا مولف بر این باور است که قرا همان اهل القرإ (روستاییان) هستند که پس از شرکت در نبردهاى اولیه علیه ساسانیان در عراق ساکن شدند و اراضى خالى از سکنه جنوب عراق را تصاحب کردند و چون منافعشان در عصر حکومت عثمان به مخاطره افتاد در ناآرامى هاى این دوره شرکت کردند و سرانجام این که گروهى از همین قاریان بودند که پدیده خوارج را آفریدند.
قرإ,قارى,اهل القرإ,اهل الایام,تازه واردین,صوافى,اراضى ذمه,حکمیت,خوارج
https://hiq.bou.ac.ir/article_6142.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_6142_07386e7a433196f89839b0f78aac9aaa.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
3
شماره 3 - پاییز - مسلسل 11
2002
09
23
تتبعى در راحه الصدور راوندى
173
204
FA
محمد
اقبال
نویسنده
محسن
محمدىفشارکى
استادیار دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان.
کتاب اعلام الملوک, مسمى به راحه الصدور و آیه السرور از کتب مهم اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم خواه از باب سلاست انشإ و خواه از جهت اشتمال بر اطلاعات فراوان تاریخى و اجتماعى در شمار معتبرترین و سودمندترین کتب فارسى پیش از حمله مغول به شمار مى رود. مولف آن نجم الدین از راوند کاشان مى باشد. وى در این کتاب پر ارزش پس از مقدمه وارد تحقیق و بحث در دولت سلجوقیان شده و کار آنان را از ابتدا تا پایان کار سنجر به تفصیل آورده است.<br />این کتاب در سال 1921 میلادى به سعى و اهتمام محمد اقبال تصحیح گردید و توسط انتشارات امیر کبیر (چ اول, 1333 و چ دوم, 1364ش) با حواشى مرحوم مجتبى مینوى به چاپ رسید. مصحح محترم مقدمه عالمانه اى به زبان انگلیسى درباره شیوه کار خود در تصحیح, نویسنده کتاب, محتوا و منابع آن, تإثیر راحه الصدور در کتب تاریخ پس از خود و نقد کتاب نوشته اند که براى مبتدیان و منتهیان فوق العاده سودمند است و به نکاتى اشاره کرده اند که پیش از آن کمتر کسى مطرح نموده است.<br />مقاله حاضر, ترجمه مقدمه انگلیسى محمد اقبال بر این کتاب گرانسنگ است.
سلجوقیان (آل سلجوق),راحه الصدور,محمد بن سلیمان راوندى,اعلام الملوک
https://hiq.bou.ac.ir/article_6143.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_6143_1d211ea15ca5084715a0908fb5185441.pdf