ORIGINAL_ARTICLE
نقش حاملان قرآن در گسترش و نهادینهسازی اهداف پیامبر اسلام(ص)
پیامبر گرامی اسلام(ص) با تدبیری سنجیده و با محوریت فراگیری حفظ و آموزش قرآن کریم، گروهی زبده از قاریان و حافظان را تربیت کرد که جامعه قرآنی صدر اسلام را تشکیل میدادند. آن حضرت با بهرهگیری از همین نیروهای قرآنی توانست با نشر آیات قرآن در میان مردم از طریق بیان که تنها ابزار ارتباطی آن روزگار بود، اندیشه توحیدی را در جامعه شرکآلود جزیرةالعرب گسترش دهد.
سپس بر اساس این نظام فکری و در پرتو مجاهدتهای همان جامعه قرآنی در دوران جنگ و جهاد و پایهگذاری حکومت نبوی، امت واحده اسلامی را تحقق بخشید. این گروه از یاران به سبب جایگاه ویژهای که در جامعه اسلامی و نزد پیامبر(ص) کسب کردند در جهت ترویج رسالت آن حضرت به ایفای نقش پرداختند.
در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، نقش حاملان قرآن از اصحاب رسول خدا(ص) در روند رویدادهای ایام رسالت و ترویج و تبلیغ آموزههای قرآنی در جزیرة العرب و بیرون از آن، بررسی شده است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که این حاملان قرآن، نیروی کارآمد عملکننده در اجرای برنامههای پیامبر اسلام(ص) و نشر معارف قرآنی در جامعه و میان مردم بودند.
https://hiq.bou.ac.ir/article_69373_e2972a4668a978d1d5a27bb810de1df2.pdf
2020-11-21
7
42
10.22081/hiq.2020.69373
قرآن کریم
رسولالله(ص)
حاملان قرآن
حکومت نبوی
تاریخ اسلام
جهانبخش
ثواقب
jahan_savagheb@yahoo.com
1
استاد تاریخ دانشگاه لرستان
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
حِمی؛ قانون محیط زیستی دولت نبوی و سیر تحول آن تا پایان خلافت عثمان
روند فزاینده نابودی محیط زیست سبب شد جوامع انسانی به ویژه دولتها در پژوهشها و مطالعات نظری و میدانی خود به آن بپردازند و مطالعات حفظ محیط زیست افزایش یابند. مقاله حاضر در تلاش است با تمرکز بر سیاستگذاری محیط زیستی نخستین دولتهای اسلامی به این پرسش پاسخ دهد که آنها چه قوانینی را در ارتباط با محیط زیست به وجود آوردند؟
این پژوهش با رویکردی توصیفی و تکیه بر منابع دست اول تاریخی سعی میکند با روش بررسی تاریخی دادهها، تحلیلهایی نو در این زمینه ارائه کند و بر این مدعا است که دولتهای صدر اسلام از دولت نبوی تا پایان خلافت عثمان با تمرکز بر قانون قرق و حِمی، گامهایی در راستای حفظ محیط زیست برداشتند، اما این قانون در گفتمان حفاظت و حمایت از طبیعت، عملکردی مداوم نداشته است.
بر این اساس، پیامبر(ص)با دگرگون ساختن تعریف حمی که در دوران جاهلیت به وسیله شیوخ قبایل برای بهره برداری شخصی استفاده میشد، قانونی وضع کردند که برای حفظ محیط زیست کاربرد داشت. اجرای این قانون از سوی دولتهای بعدی پیگیری شد، اما تفاوت نوع نگاه خلفا با نگاه پیامبر(ص)به پدیدههای مختلف و به طور خاص محیط زیست و قوانین مرتبط با آن، تحولی در قانون حمی پدید آورد که دیگر در راستای حفظ محیط زیست کاربردی نداشت.
https://hiq.bou.ac.ir/article_69374_415e761f923b1531375f25193c2758b3.pdf
2020-11-21
43
76
10.22081/hiq.2020.69374
: پیامبر(ص)
حفظ محیط زیست
حمی
عصر جاهلیت
دولتهای نخستین اسلامی
حسن
حضرتی
hazrati@ut.ac.ir
1
دانشیارگروه تاریخ دانشگاه تهران
AUTHOR
فاطمه
بختیاری
bakhtiyari.fateme@ut.ac.ir
2
دانشجوی دکترای تاریخ اسلام دانشگاه تهران
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
رفتارشناسی صحابه در توزیع غنایم غزوات پیامبر(ص)
هجرت به مدینه و نزول آیات جهاد سبب تغییراتی اساسی در مفهوم غنیمت و ایجاد رفتارهایی ناهمگون در بین صحابه شد. مقاله پیشرو با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع کهن تاریخی و تفاسیر قرآنی و با بهرهگیری از مطالعات رفتاری در پی آن است که ضمن طبقهبندی جنگهای عصر نبوی و رفتارشناسی صحابه در مواجهه با غنایم، علل ناهمگونی رفتار آنان را تحلیل نماید و به چرایی آن پاسخ دهد.
یافتههای این پژوهش نشان میدهد که در غزوه بدر، اختلاف صحابه در توزیع غنایم، ریشه در باورهای جاهلیت آنها داشت و در غزوه احد، طمعورزی آنها به غنیمت به شکست در این جنگ انجامید. همچنین در غزوات تنبیهی با ناکثین، غنیمتخواهی در بین انصار و مهاجر وجود نداشت ولی در جنگهای ممانعتکننده، انصار بر پایه منافع آینده خود، لب به اعتراض جمعی در هنگام توزیع غنایم گشودند. این اعتراضها از سوی منافقان به دلیل عدم اعتقاد قلبی به ارزشهای دینی و آزمندی به دنیا و در نومسلمانان به دلیل درونی نشدن اعتقادات اسلامی به چشم میخورد
https://hiq.bou.ac.ir/article_69375_262b124789ea1f252f8855f64bb22f78.pdf
2020-11-21
77
110
10.22081/hiq.2020.69375
غزوات پیامبر(ص)
غنیمت
اصحاب پیامبر(ص)
مهاجران
انصار
شکرالله
خاکرند
khakrand@shirazu.ac.ir
1
دکترای تاریخ اسلام، دانشیار دانشکده علوم انسانی، بخش تاریخ، دانشگاه شیراز
AUTHOR
سیداحیا
سیدی
sseidahia@yahoo.com
2
دانشجوی دکترای تاریخ اسلام، دانشگاه شیراز
AUTHOR
معصومه
دهقان
ma.dehghan@shirazu.ac.ir
3
دکترای تاریخ اسلام، استادیار دانشکده علوم انسانی، بخش تاریخ، دانشگاه شیراز
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
جستاری در چگونگی و مکان دفن حضرت فاطمه زهرا(س)در منابع نخستین
حضرت فاطمه زهرا(س) که مقامی ویژه نزد پیامبر(ص) داشت، تنها دختر ماندگار پس از رحلت آن حضرت بود که زندگی کوتاه ایشان با رویدادهای بزرگ و سرنوشتساز همراه شد. کوتاه بودن مدت زندگانی آن بانوی بزرگوار و وجود جریانهای معارض با اهلبیت(ع) سبب شده است، بسیاری از رخدادهای زندگی ایشان، مانند چگونگی و مکان دفن آن حضرت به درستی آشکار نباشد. با وجود اختلاف علمای اهل سنت درباره چگونگی دفن حضرت زهرا(س)، بیشتر آنها بر این باورند که مدفن آن حضرت(س)در قبرستان بقیع، مکانی مشخص دارد، اما شیعیان آن قبر را متعلق به فاطمه بنت اسد میدانند و بر این باورند که مکان قبر آن بانو آشکار نیست. هر دو گروه در این باره، مستندات قابل توجهی ارائه کردهاند. این مقاله با روش تحلیلی توصیفی، این دو دیدگاه را بررسی میکند و به سنجش و اثبات این فرضیه میپردازد که قبر منسوب به ایشان در بقیع متعلق به فاطمه بنت اسد است و محدوده مدفن حضرت زهرا(س)در کنار روضه نبی اکرم(ص)در بیت ایشان واقع شده است، اما محل دقیق قبر مخفی است.
https://hiq.bou.ac.ir/article_69376_222df75afda0ce96163c89fb6aecdb69.pdf
2020-11-21
111
138
10.22081/hiq.2020.69376
فاطمه(س)
قبرستان بقیع
فاطمه بنت اسد
مسجد نبوی
مدینه
حمزه
ترابی
hamzehtorab@gmail.com
1
پژوهشگرمرکز تخصصی مهدویت، سطح 3 حوزه علمیه قم
AUTHOR
مجید
احمدی کچایی
ahmadi.m@isca.ir
2
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
اعتبار سنجی تاریخی رجال شیخ طوسی در ضبط اصحاب امام حسین(ع)
رجال شیخ طوسی از مهمترین کتابهای رجالی شیعه به شمار میرود که در میان متأخران و معاصران جایگاهی والا دارد. برخی افراد، این کتاب را برای برداشتهای رجالی و گاه تاریخی کافی میدانند، اما به نظر میرسد اعتماد ویژه به رجال شیخ، آن هم بدون در نظر گرفتن دیگر گزارشهای تاریخی نادرست است. این مقاله با چنین پیشفرضی برای مشخص شدن میزان اعتبار این کتاب، آنچه را که شیخ طوسی درباره اصحاب امام حسین(ع)بیان کرده است، مورد بررسی و واکاوی قرار میدهد. در این پژوهش با تکیه بر دیگر گزارشها و تحلیلهای تاریخی و تطبیق نسخ خطی و چاپی متعدد از رجال شیخ طوسی، قابل تأمل بودن برخی گزارشهای شیخ طوسی درباره اصحاب امام حسین(ع)به اثبات میرسد.
https://hiq.bou.ac.ir/article_69377_f5ee7bc500f5923fc29670031258197e.pdf
2020-11-21
139
166
10.22081/hiq.2020.69377
اعتبارسنجی گزارههای تاریخی
نقد تاریخی
علم رجال
شیخ طوسی
اصحاب امام حسین(ع)
ابراهیم
صالحی حاجی آبادی
salehi.ebrahim114@gmail.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه باقر العلوم(ع)
AUTHOR
رضا
رمضانی
ramazanireza@yahoo.com
2
استادیار دانشگاه آیت الله بروجردی(ره)
AUTHOR
رشید
رکابیان
ra.recabian@gmail.com
3
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آیت الله بروجردی (ره)
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل کنشهای متظاهرانه مأمون در مواجهه با امام رضا(ع)
بررسی کنشهای رخ داده در برخی دورههای تاریخی به دلیل حساسیت آن دوره و جایگاه ویژه کنشگران دارای اهمیت است؛ زیرا میتواند الگوی مفیدی برای فهم رویدادها و ژرفا یافتن درک عمومی باشد. در این مقاله، کنشهای متظاهرانه مأمون در مواجهه با امام رضا(ع) در دوران خلافت با استفاده از ظرفیتهای تحلیل گفتمان لاکلا و موفه با تأکید بر دو مفهوم اصلی زنجیره همارزی و حاشیهرانی تبیین میشود. نتایج تحقیق نشان میدهد، مأمون در دورههای مختلف به تناسب موقعیت از راهکارهای همارزی مانند تظاهر به تشیع، دعوت امام(ع) به مرو، پیشنهاد ولایتعهدی، باورداشت آخرالزمانی، بهکارگیری نمادهای شیعی و تطمیع استفاده کرده است. همچنین، راهکارهای حاشیهرانی مانند مهندسی روابط اجتماعی، کتمان فضایل، تضعیف جایگاه اجتماعی، تضعیف جایگاه علمی، ترور شخصیت، حصر ارتباطی، زندان، حصر خانگی، حذف فیزیکی و شهادت بهره گرفته است. روش مواجهه مأمون با امام(ع) را میتوان به سه دوران بحرانی ابتدای حکومت، تثبیت حکومت و حصر فرهنگی- ارتباطی امام(ع) تقسیم کرد. با این حال، بهصورت دقیق نمیتوان هرکدام از راهکارها را به یک دوره خاص نسبت داد، اما مأمون در دورههای اول و دوم بیشتر از زنجیره همارزی استفاده کرده است و هرچه به دوره سوم نزدیک میشویم، استفاده از مکانیسم حاشیهرانی بیشتر گردیده است. همچنین، گاهی بهصورت توأمان از سازوکارهای برجستهسازی و حاشیهرانی استفاده شده است.
https://hiq.bou.ac.ir/article_69378_3ee190aa0327d60a9fc5b14aa6572259.pdf
2020-11-21
167
204
10.22081/hiq.2020.69378
امام رضا(ع)
مأمون عباسی
کنش متظاهرانه
همارزی
حاشیهرانی
کریم
خان محمدی
khanmohammadi49@yahoo.com
1
دانشیار گروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع)(نویسنده مسئول)
LEAD_AUTHOR
محمد رضا
انواری
m_reza.anvari1358@yahoo.com
2
دانشجوی دکترای فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع)
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
مذاکرات سیاسی ایرانیان و مسلمانان در دوره فتوحات (11 تا 21 ه.ق)
سرزمین ایران در دوره ساسانیان به دست مسلمانان گشوده شد و پس از آن، تسلط تدریجی اعراب مسلمان بر جامعه ایران آغاز شد. بررسی منابع مربوط به این دوره نشان میدهد که در جریان فتوحات سالهای 11 الی 21 ه.ق. در محدوده مرزهای ایران و اعراب مسلمان، گفتوگوهای سیاسی متعددی میان رهبران سیاسی و فرماندهان نظامی ساسانیان و مسلمانان انجام شد، اما این مذاکرات به نتیجهای نرسید و نتوانست مانع از برخورد نظامی گردد. این پژوهش در پی آن است با تکیه بر روش تحلیل تاریخی مبتنی بر تحلیل متن و با استفاده از منابع کتابخانهای ضمن بررسی چگونگی مذاکرات، دلیل اصلی به نتیجه نرسیدن مذاکرات و وقوع جنگ را تبیین نماید. یافتههای این پژوهش نشان میدهند چندین مذاکره، بدون ایجاد ناآرامی در بین طرفین صورت گرفت، اما به دلیل باورهای دینی مسلمانان و گفتمان راهبردی مبتنی بر تحلیل مادی ایرانیان، گفتوگوهای بین طرفین بیشتر به سمت رجز خوانی سوق پیدا کرد. سرانجام این رویکرد متفاوتِ طرفین، همراه با خود بزرگبینی ایرانیان در جریان گفتوگوها بروز جنگ را گریزناپذیر کرد. با این حال به نظر میرسد در پی این مذاکرات، تزلزلی پنهان در اردوگاه ساسانی پدید آمده بود.
https://hiq.bou.ac.ir/article_69380_a6ec5b56147d516167411bd0dd36d2ff.pdf
2020-11-21
205
236
10.22081/hiq.2020.69380
ایرانیان
اعراب مسلمان
فتوحات
ساسانیان
مذاکرات سیاسی
پژمان
افخمی عمله قشقایی
pezhman.ghashghayi@gmail.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
AUTHOR
احمد
زنگنه آبادی
aza.zagros@gmail.com
2
دانشجوی دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
AUTHOR
حسن
الهیاری
hasanallahyari@pgu.ac.ir
3
دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، استادیار گروه تاریخ، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل انتقادی آرای شرقشناسان در باب امنیت در ایران مورد مطالعه: آثار سر جان مالکم
شرقشناسی بر شبکهای از بازنماییها، دانشها و باورهای اجتماعی ـ سیاسی خاص استوار شده است و گفتمانی متمایز را پدید آورده است. ایرانشناسی بهعنوان یکی از شاخههای شرقشناسی در بسیاری از اصول و مبانی با شرقشناسی همانند است. پژوهشهای شرقشناسی، منبع عمده تولید آرا و مفاهیم در باب ماهیت جوامع شرقی هستند و برای شناخت و تحلیل این جوامع به کار گرفته میشود. شرقشناسی مناسبات اجتماعی جوامع شرقی را با حاکمیت دولت مبتنی بر استبداد شرقی، نبود جامعه مدنی، نبود مالکیت خصوصی، ایستایی و رکود، تضاد دولت ـ ملت، نبود قانون مدون، تبعیت بردهوار رعایا از حاکم و عدم ثبات و امنیت سیاسی و اجتماعی تبیین میکند.
آرای سر جان مالکم بهعنوان ایرانشناسی برجسته در ساخت نظریات مربوط به ماهیت دولت و جامعه و مناسبات مابین آنها بسیار تأثیرگذار بوده است. این پژوهش با روش تحلیل تاریخی و با واکاوی مبانی اساسی تشکیلدهنده آرای مالکم، مفهوم امنیت و سازوکارهای امنیتسازی در جامعه ایران از دیدگاه مالکم نقد و بررسی میکند. یافتههای این پژوهش بیانگر آن است که مالکم، امنیتسازی در ایران را از منظر حکومتی استبدادی تحلیل میکرد که با تکیه بر قدرت نظامی و ترس مردم از حکومت، موفق به برقراری امنیت میشد. از نظر او، دین اسلام و احکام آن از عوامل تولید استبداد، ناامنی و بیثباتی در جوامع اسلامی ازجمله ایران بود. در حالی که امنیتسازی در ایران، بیش از آنکه بر اساس عامل ترس از قدرت حاکمه باشد، بر فرهنگ و سنتهای اجتماعی و آموزههای دینی استوار بوده است.
https://hiq.bou.ac.ir/article_69379_df30609b18a3484b1529afd60715c8ee.pdf
2020-11-21
237
282
10.22081/hiq.2020.69379
ایران
شرقشناسی
ایرانشناسی
امنیت
سر جان مالکم
رضا
بیگدلو
bigdelor@gmail.com
1
استادیار تاریخ، گروه پژوهشی جغرافیای سیاسی، پژوهشکده جغرافیای انتظامی، پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی
AUTHOR
محمد
احمدآبادی
mahamadabadi1353@gmail.com
2
استادیار تاریخ، گروه پژوهشی جغرافیای سیاسی، پژوهشکده جغرافیای انتظامی، پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
مناسبات سیاسی ـ نظامی حکومت بنیهود و قشتاله
بنیهود یکی از سلسلههای مهم ملوک الطوایف اندلس (حک:422ـ898ق./ 031 ـ1493م.) بود که از 431 تا 503ق در شمال شرقی اندلس؛ یعنی ثغر اعلی به مرکزیت سَرقسطه حکومت میکردند. آنها در طول هفتاد سال حکومت برای حفظ قدرت منطقهای خود به ایجاد روابط سیاسی و نظامی با همسایه مسیحی خویش، حکومت قشتاله پرداختند. این پژوهش بر اساس منابع تاریخی و با رویکردی تحلیلی – توصیفی، مناسبات سیاسی و نظامی حکومتهای بنیهود و قشتاله و عوامل ایجاد دوستی و یا دشمنی میان آنها را بررسی میکند و نتیجه میگیرد که هدف برقراری روابط سیاسی و نظامی هودیان با قشتاله، دستیابی متحدی مورد اعتماد در منطقه بود تا از این راه به سلطه سیاسی خود در شرق اندلس ادامه دهند، اما پادشاهی قشتاله از این مناسبات، اهداف دیگری چون منافع اقتصادی، گسترش قلمرو حکومت خود و نفوذ به سرزمینهای اسلامی را جستوجو میکرد.
https://hiq.bou.ac.ir/article_69381_930dc35eb398b2d3f79c2127c966ec9d.pdf
2020-11-21
283
310
10.22081/hiq.2020.69381
بنی هود
قشتاله
سرقسطه
اِلسید
ملوک الطوایف
اندلس
رضوان
یزدانی
rezvanyazdani1@gmail.com
1
دانش آموخته دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
AUTHOR
یونس
فرهمند
farahmand@srbiau.ac.ir
2
دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
LEAD_AUTHOR
قنبر
علی رودگر
gh.roodgar@cfu.ac.ir
3
استادیار گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
AUTHOR