ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل خطبه عیادت حضرت زهرا(س) بر پایه نظریه کنش گفتاری
خطبه حضرت زهرا(س)(11 ق) به هنگام عیادت زنان مهاجر و انصار از ایشان، متنی است که به دلیل اهمیت تاریخی، شایسته تحلیل در چارچوب نظریه کنش گفتاری است. بر اساس این نظریه، گوینده ضمن بیان کلمات، کنشهایی را در قالب محتوای گزارهها انجام میدهد که آنها را به پنج دسته بیانی، انشایی، تعهدی، اعلامی و عاطفی تقسیم میکنند. این مقاله پس از بازخوانی خطبه حضرت زهرا(س) در جمع زنان مهاجر و انصار، به این نتیجه میرسد که از میان انواع کنشهای گفتاری به ترتیب کنش اظهاری، کنش عاطفی و کنش ترغیبی، بیشترین سهم را در سخنان آن حضرت به خود اختصاص دهند. با توجه به رابطه معنادار بافت موقعیتی و فضای اجتماعی ایراد سخن و کنشهای گفتاری گوینده، میتوان گفت که حضرت زهرا(س)، این کنشهای گفتاری را با توجه به شناختی که از تحولات جامعه نوپای اسلامی داشتند، برگزیدند و به همین سبب با شناخت و تحلیل این کنشها میتوان راهی به سوی شناخت بیشتر شرایط تاریخی آن روزگار گشود.
https://hiq.bou.ac.ir/article_68781_fdeb5208ececfe0c66a1121bb4116486.pdf
2021-02-19
7
34
10.22081/hiq.2020.68781
حضرت زهرا(س)
تحلیل گفتمان
کنشهای گفتاری
تاریخ صدر اسلام
جانشینی پیامبر(ص)
محبوبه
خزاعی
khazaee931@gmail.com
1
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث
AUTHOR
حسین
خاکپور
dr.khakpour@theo.usb.ac
2
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه سیستان و بلوچستان
AUTHOR
ولی الله
حسومی
dr.hasoomi@theo.usb.ac.ir
3
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه سیستان و بلوچستان
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
خدابانوان عربی در منابع پیشاقرآنی: ماهیت، کارکرد و خاستگاه
یکی از مهمترین ضرورتهای فهم تاریخ صدر اسلام، بهخصوص برای شناخت دلالت بسیاری از آیات قرآن کریم، آگاهی از باورهای فرهنگی و تاریخی اعراب در دوران پیش از ظهور اسلام است. باوجود پیدایش دانشهای جدید و آوردههای ارزشمند ایشان در ارتباط با دوران باستان، به نظر میرسد که فهم ما از بسیاری از دلالتهای تاریخی آیات قرآن، دارای کاستی و ابهام است. مقاله حاضر، با هدف نشان دادن نمونهای از پژوهشهای ضروری در این زمینه، بر آن است به موضوع خدابانوان عربی با تکیه بر سه الهه: منات، لات و عزی بپردازد و با کمک منابع پیشاقرآنی و شواهد عینی باقیمانده از جزیرةالعرب در پیش از ظهور اسلام، به پرسشهایی در این زمینه، مانند: چیستی این الههها، مهمترین کارکردها، صفات و القاب آنها، پیشینه تقدیس و مناطق اصلی پرستش آنها پاسخ دهد. مجموعه واکاویهای باستانی و تاریخی نشان میدهند این خدابانوان، الهههای واردشده از سرزمینهای مجاور شبهجزیزه بودند که فراتر از ماهیت سنگی یا چوبیشان، کارکردهای مختلفی داشتند و در سطحی گسترده سرتاسر جزیرةالعرب تقدیس و تنزیه میشدند.
https://hiq.bou.ac.ir/article_68782_af065d6e118610825622458b5790c301.pdf
2021-02-19
35
68
10.22081/hiq.2020.68782
خدابانوان عربی
لات
منات
عزی
کتیبهشناسی
منابع باستانی
زهرا
محققیان
z.mohaghegh@gmail.com
1
استادیار پژوهشکده مطالعات قرآنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
پرسشهای چیستی در تاریخ و راهکارهای پاسخ به آن
پرسشهای چیستی یکی از پنج پرسش اصلی پژوهشهای تاریخی با محوریت کشف چیستی رویدادهای تاریخی است. مفهوم پرسشهای چیستی، پرسشهای فرعی که در کنار پرسش چیستی قرار میگیرند و راهکارهای پاسخ به پرسشهای چیستی در شمار مهمترین محورهای شایسته درنگ در این زمینه هستند.
این مقاله میکوشد با روش تاریخی ـ تحلیلی و به استناد اطلاعات گردآوری شده به روش کتابخانهای به این مسائل بپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهند که در پاسخ به پرسشهای چیستی، مورخ باید چرخشهای زبانی و تحولات معانی را در نظر بگیرد و استفاده از منابع معتبر و به کارگیری دانش هرمنوتیک را به عنوان ابزارهایی مهم در نظر داشته باشد.
https://hiq.bou.ac.ir/article_68783_684b7c8c3af6b92e37fd02c97a40a41f.pdf
2021-02-19
69
88
10.22081/hiq.2020.68783
پرسش از چیستی
چرخش زبانی
معنا
هرمنوتیک
محمود
مهمان نواز
mahmoud.mehmannavaz@yahoo.com
1
دکتری تاریخ، گرایش ایران دوره اسلامی، استادیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه یاسوج
AUTHOR
کشواد
سیاهپور
ksiahpour@yahoo.com
2
دکتری تاریخ، گرایش اسلام، استادیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه یاسوج
AUTHOR
نعمت الله
زکی پور
nematzakipoor@yahoo.com
3
دکتری تاریخ، گرایش ایران دوره اسلامی، استادیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه یاسوج
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
جایگاه توجه به رویکرد نویسنده در ارزیابی گزارههای تاریخنگاری روایی؛ مطالعه موردی نقش رویکرد حدیثی کلامی شیخ صدوق در طرح اخبار ولایتعهدی امام رضا(ع)
بیشتر منابع مربوط به تاریخ زندگانی معصومان(ع)در مجموعه تاریخنگاری روایی با ویژگیهایی منحصر به خود، جای میگیرند. با این حال، این پرسش کمتر مورد توجه قرار گرفته است که توجه به تفاوت رویکرد نویسندگان در این گونه از تاریخنگاری، چه رهآوردی برای ارزیابی گزارههای تاریخی به همراه دارد؟
نوشته حاضر برای پاسخ به این پرسش، به مطالعه موردی رویکرد حدیثی و کلامی شیخ صدوق در نقل اخبار مربوط به ولایتعهدی امام رضا(ع) (د. 203ق) میپردازد تا فرضیه گریزناپذیر بودن توجه به دو رویکرد حدیثی و کلامی در ارزیابی گزاره های تاریخی مجموعه تاریخنگاری روایی را به آزمون گذارد و بر اساس یافتههای خود، بر این رهیافت تأکید میکند که پیش از بهرهگیری از اخبار تمامی منابع تاریخنگاری روایی، لازم است به بینش و روش نویسندگان و راویان توجهی جدی شود.
https://hiq.bou.ac.ir/article_68784_53ae68450edd47adb3988ce383ef7166.pdf
2021-02-19
89
118
10.22081/hiq.2020.68784
تاریخنگاری روایی امامیه
عیون الاخبار عن الرضا7
شیخ صدوق
رویکرد حدیثی
رویکرد کلامی
روح الله
توحیدی نیا
roholahtohidi@yahoo.com
1
دانش آموخته حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری رشته تاریخ اسلام دانشگاه تهران
AUTHOR
محمدعلی
توحیدی نیا
ma.tohidinia@gmail.com
2
دانش آموخته حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری رشته تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم(ع)
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی دلالتهای تاریخی خطبه ام الخیر در دفاع از ولایت امیرمؤمنان(ع)
بررسی نقشآفرینیهای بانوان در عرصههای مختلف سیاسی و اجتماعی صدر اسلام، یکی از ضرورتهای پژوهش برای فهم زوایای پنهان رویدادهای این مقطع مهم تاریخی است. مقاله حاضر که ویژه بررسی یکی از بانوان باورمند علوی به نام ام الخیر بنت الحریش بن سراقه است با روش وصفی ـ تحلیلی میکوشد، خطبه این بانو را در جنگ صفین از نظر روش و مضمون مورد توجه و تأمل قرار دهد.
بر اساس یافتههای این پژوهش، ام الخیر با بهره گیری از آیات قرآن به وصف معاویه و جبهه مقابل امیرالمؤمنین علی(ع) پرداخته است و ضمن نکوهش دنیامداری و غفلت، آنها را از مخالفت با فرامین الهی و پیروی از هوای نفس بر حذر داشته است. دیگر محورهای سخنان او به آیات دال بر ابتلا و آزمون الهی، صبرمداری، توحیدمداری، برجسته ساختن ابعاد هدایت الهی و سرانجام استناد به دلایل نقلی و عقلی برتری امیرمؤمنان حضرت علی(ع) اختصاص یافته است
https://hiq.bou.ac.ir/article_68785_3bc96dfadd524cd9a17aab39ab431bcc.pdf
2021-02-19
119
138
10.22081/hiq.2020.68785
ام الخیر بنت الحریش
جنگ صفین
معاویه
تاریخ زنان
خطابه
نفیسه
فقیهی مقدس
n_faqihi@yahoo.com
1
استادیار،گروه معارف اهل البیت(ع)، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان
AUTHOR
ناهید
طیبی
tayyebi110@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری تاریخ، جامعة المصطفی العالمیه
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تقدیرگرایی و رواداری؛ دو شبکه اعتقادی باورساز در عصر تکوین دولت عثمانی (804-716 ق)
منحنی قدرت در دولت عثمانی با بیش از شش سده حکومت در فرآیندی زمانبر و چند لایه، این سلسله را از امارتی ترکی به دولتی اسلامی تبدیل کرد. گسترش فتوحات عثمانی از آغاز کار عثمان (716 ق) تا پایان کار بایزید (804 ق) موضوع اصلی این پژوهش است. پرسش این مقاله، بررسی شبکه اعتقادی ـ رفتاری یاری کننده عثمانی در عصر این فتوحات است که با بهرهگیری از روش مطالعات نگرههای اعتقادی و رفتار شناسی سیاسی به سامان میرسد. یافتهها نشان میدهند در مسیر فرآیند تبدیلی، ویژگی تقدیرگرایی و رواداری، مانند دو شبکه باورساز سیاسی- اجتماعی، جایگاه ممتازی در فتوحات سریع عثمانی داشتند. همچنین، سیاست تسامح دینی به ضمیمه اندیشه تقدیر گرایی مسیحیان شرقی، مقدمهای بر فتح قلمروی بیزانس بود و رواداری عثمانی به عنوان گفتمان رفتاری این دولت سبب سرعت گسترش حکومت عثمانی شد.
https://hiq.bou.ac.ir/article_68786_593f51a9e0b7db30e7f0d12a635341b9.pdf
2021-02-19
139
172
10.22081/hiq.2020.68786
رواداری
تقدیرگرایی
فتوحات عثمانی
الاهیات ارتدکسی
تکوین دولت
احمد
فلاح زاده
ahram12772@yahoo.com
1
دانش آموخته حوزه علمیه قم و دکترای تاریخ اسلام دانشگاه مذاهب اسلامی تهران
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بازخوانی زیستنامه سید ابوطالب قاینی: قتل یا وفات؟
با وجود پژوهشهای سودمندی که درباره دانشمندان و اندیشمندان شیعی قرن سیزدهم هجری انجام گردیده است، پرسشهای بسیاری درباره زندگی و اندیشه آنان وجود دارند که نیازمند بررسیهای بیشتر و واکاویهای ژرفتر هستند. یکی از شخصیتهای این دوره تاریخی که زندگینامه او خالی از ابهام نیست، سید ابوطالب قاینی (1293 ق) است. او یکی از علمای برجسته خراسان و یکی از نخستین اندیشهورزان شیعی بود که رسالهای مستقل در زمینه ولایت نوشت.
مقاله حاضر در پی آن است که از راه بازنگری و بازخوانی منابع تاریخی در دسترس، ابهامات موجود در شرححال سید ابوطالب قاینی را به ویژه در زمینه سالشمار زندگی و چگونگی و چرایی وفات او بررسی کند. یکی از مهمترین یافتههای این پژوهش این است که دیدگاههای قائل به قتل قاینی، مستند نیستند و بر اساس شواهد معتبر به نظر میرسد او در مسیر حج در کراچی به مرگ طبیعی در گذشته است.
https://hiq.bou.ac.ir/article_68787_63cb42c8e87b74f6d1a1f987e16200f1.pdf
2021-02-19
173
202
10.22081/hiq.2020.68787
سید ابوطالب قاینی
خراسان
عالمان شیعه
زندگینامهها
تاریخ شیعیان
مریم
عزیزیان
maryam8azizian@gmail.com
1
استادیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
مسلمانان قفقاز: از تعامل با ایران تا تقابل با روسیه
منطقه قفقاز به عنوان سرزمینی با ویژگیهای ممتازی، مانند تنوع جمعیتی، اهمیت جغرافیای سیاسی و ارتباطات فرهنگی دارای دو گروه اثرگذار مذهبی؛ یعنی مسلمانان نیمه شرقی و مسیحیان نیمه غربی است. پیروان این دو مذهب در عصر استیلای حاکمان بومی، بدون هیچ تنشی در تعامل بودند و با آمدن عنصر بیگانه و ضد شرقی؛ یعنی روسیه غربگرا این تعامل به تقابل گرایید. این پژوهش میکوشد به این پرسش پاسخ دهد که کدام عامل سیاسی سبب شد تا همزیستی و تعامل بین ادیان و فرهنگها در قفقاز دوره اسلامی، به تقابل مذاهب و چالش قومیتها منجر شود؟
بررسی تاریخی روند تحولات مذهبی و اجتماعی این منطقه نشان میدهد که سیاست اسلامزدایی و روسیسازی اجباری با هدف قرار دادن مسلمانان در یک هویت ساختگی و فرمایشی در دوره سیطره سیصد ساله روسها بر قفقاز سبب شد، ضمن تبدیل تعامل اجتماعی آنها با مسیحیان به یک تقابل، پیوستگی دینی و فرهنگی آنها با جهان اسلام هم از دست برود. در حالی که پیشتر، ایران با رواداری مذهبی، مسلمانان و غیرمسلمانان قفقاز را در یک جامعه منسجم گرد آورده بود.
https://hiq.bou.ac.ir/article_68788_05686abd3da3cd9b4d9d3b0b4d0cc241.pdf
2021-02-19
203
238
10.22081/hiq.2020.68788
قفقاز
مسلمانان قفقاز
روسیه
ایران
جهان اسلام
قاسم
چراغچی
cheraghchighasem@yahoo.com
1
مربی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی گرگان
AUTHOR
علی اکبر
کجباف
kajbaf@lir.ui.ac.ir
2
استاد گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان
AUTHOR