ORIGINAL_ARTICLE
نقش امام علیبنمحمد(ع)در مهندسی فرهنگی امت اسلامی
امام علیبنمحمد(ع)، رهبری و پیشوایی فکری و فرهنگی شیعیان را در عصری پُرتلاطم و سرشار از فتنه و آشوب سیاسی در فاصله سالهای 220 تا 254هجری بر عهده داشت. آن حضرت، علاوه بر دارابودن مقام امامت الهی، از یک تربیت متعالی، بصیرت و آگاهی و هوش و دانش فرهنگی گسترده و رفتار فرهنگی والا برخوردار بود. امام هادی (ع) به همین سبب، برای مهندسی و راهبری فرهنگی، دارای استراتژی و انگیزه قوی فرهنگی بود. ازاینرو، دارای راهبرد برای رهبری و هدایت فرهنگ جامعه و نظامسازی فرهنگی، توسعه علمی و تربیتی بود. آن امام همام، با تأکید بر پیشرفت علم و دانش، توصیه به تعلیم و تولید علم و اندیشه، ایجاد کانون ارتباطات سرّی وکالت، کادرسازی و تربیت نفوس، تدوین منشور سبک زندگی، وضع قانون و ترسیم حقوق شهروندی، تبیین قواعد همزیستی مسلمانان با اهل کتاب و مبارزه فرهنگی با رفتار جاهلی خلفای عباسی همچون متوکل، موفق به تغییرات فرهنگی در میان امت اسلامی گردید و مسیر را برای تحصیل سلامت و سعادت جامعه اسلامی هموار ساخت. این مقاله، به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مهندسی فرهنگیِ امت اسلامی توسط امام هادی(ع) خواهد پرداخت و این فرضیه را به آزمون خواهد گذاشت که: «امام هادی(ع) به عنوان یک رهبر الهی، با شناخت جریانهای فکری و فرهنگی زمانه خود با محوریت هدایت جامعه، مسیر مدیریت فرهنگی را با بهرهگیری از راهبردهای متنوع در بستر فرهنگی هموار نمود و موفق به ایجاد تغییرات هوشمندانه و هدایت جامعه گردید.»
https://hiq.bou.ac.ir/article_65461_073c1320809e728748dc085e92e60a21.pdf
2018-03-21
7
38
10.22081/hiq.2018.65461
امام علیبنمحمد(ع)
مهندسی فرهنگی
امت اسلامی
راهبرد فرهنگی
اصغر
منتظرالقائم
montazer5337@yahoo.com
1
استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان
AUTHOR
بهمن
زینلی
bahman.zeinali@gmail.com
2
هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
سیاست امام هادی(ع) در برخورد با مسئله خلق قرآن
مسئله خلق قرآن، از جمله رویدادهای پُرآوازه دوران مأمون و جانشینان او، یک نزاع کلامی صرف نبود که مخالفان و موافقان آن، با استدلال و احتجاج به بیان دیدگاه خود بپردازند؛ بلکه با عنوان «محنت» به یک موضوع سیاسی و اجتماعی تبدیل شد و با تقسیم مسلمانان به دو دسته «باورمندان» و «غیرباورمندان» به آن، منازعات و مجادلات فراوانی را دامن زد و تا آنجا پیش رفت که انسجام فکری جامعه اسلامی را هم تهدید کرد. خلفای عباسی نیز در پی بهرهبرداریهای خود از این ماجرا بودند. این مقاله، با رویکردی تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، کوشیده است مفهوم خلق قرآن و عوامل مطرحشدن این موضوع از سوی معتزله و عباسیان، و سرانجام سیاست امام هادی(ع) را در برخورد با این مسئله بررسی کند. یافتههای پژوهش نمایانگر آن است که امام هادی(ع) همچون امامان پیش از خود، در برخورد با این مسئله، سیاستی متفاوت با دو جریان فکری حاکم، یعنی معتزله و اهل حدیث و نیز دستگاه خلافت پیش گرفتند. امام هادی(ع) موضوع خلق قرآن را یک فتنه میدانستند و بر همین اساس و با تدبیر ایشان، شیعیان از ورود به این بحث بیحاصل خودداری کردند.
https://hiq.bou.ac.ir/article_65462_a7c7824a64dfafc583d4357b80a292d2.pdf
2018-03-21
39
60
10.22081/hiq.2018.65462
امام هادی(ع)
خلق قرآن
محنت
مأمون
احمدبنحنبل
محمد علی
چلونگر
m.chelongar@yahoo.com
1
استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
کرامت امام هادی(ع)درباره زندهکردن تصویر شیر «بررسی موردی کرامت حضرت امام هادی(ع) در مورد خوردن شعبدهباز هندی توسط شیر»
در تشیع امامی، وجود کرامات برای امامان شیعه(ع)، اعتقادی مسلّم بوده و درباره آن کتابها نوشته شده است. منابع، کرامات متعددی از امام هادی(ع) گزارش کردهاند که تعدادشان بسیار است. کرامت امام هادی(ع) و شعبدهباز هندی، یکی از این کرامات است. این کرامت، اوّلینبار در کتاب هدایة الکبری خصیبی (م 334ق) که متهم به ارتباط با نصیریه (غلات) است، نقل شده است. بررسی روایات منسوب به اهلبیت(ع)، خصوصاً روایاتی که مربوط به سیره ائمه(ع) است، موجب ارزیابی و برداشت عالمانهتر از سیره معصومین(ع) و دفع حمله مخالفان میگردد. این نوشتار، ابتدا به نقل این گزارش در کتابهای هدایة الکبری خصیبی و الخرائج راوندی (م 573ق) پرداخته و سپس با بررسی سلسلهسند، به نقد سندی و سیر تطور آن در منابع مختلف مبادرت نموده است و در نهایت، به نقد و ارزیابی محتوایی این روایت میپردازد.
https://hiq.bou.ac.ir/article_65463_0240c30acde3194dd37f61aaa33b64a1.pdf
2018-03-21
61
82
10.22081/hiq.2018.65463
امام هادی(ع)
کرامت
متوکل عباسی
شعبدهباز هندی
وحیده
حیران
v.heyran@gmail.com
1
دانشآموختۀ سطح سه تخصصی تاریخ اسلام حوزۀ علمیه خواهران
AUTHOR
مهدی
یکهخانی
mahdyqo@gmail.com
2
دانشآموختۀ حوزۀ علمیه قم و دانشجوی دکتری تاریخ اسلام
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی سیر تطور گزارش شعرسرایی امام هادی(ع) نزد متوکل
بر اساس گزارشهای موجود در برخی از منابع، امام هادی(ع) (م 254ق) در یکی از مجالس متوکل عباسی (ح 232ـ247ق) اشعاری در فنا و بیاعتباری دنیا خوانده و متوکل را تحت تأثیر قرار داده است. منابع موجود درباره پیشینه این شعر، سراینده آن، تعداد ابیات و برخی جزئیات دیگر آن، با هم تفاوت دارند. این پژوهش، درصدد است با رویکردی تاریخی و با مطالعه منابع تاریخی، حدیثی، تفسیر و ادبی، این رویداد را بررسی کند و سیر تطور گزارش آن را نشان دهد. یافتههای پژوهش حکایت از آن دارد که شعر یادشده، از جمله اشعار عمومی است که پیشینهای قبل از امام هادی(ع) دارد و در موقعیتهای مربوط به یادکرد مرگ بر زبان آورده میشده و آن حضرت، تنها بدان تمثل کرده است. همچنین، انتساب این اشعار به امیر مؤمنان، علی(ع) و نیز اصالت ابیاتی که در منابع عصر صفوی ذکر شده، به استناد این منابع، قابل اثبات نیست
https://hiq.bou.ac.ir/article_65464_38729ebd845e33cc3431571bbe7e1725.pdf
2018-03-21
83
102
10.22081/hiq.2018.65464
امام هادی(ع)
شعرسرایی
متوکل
ادبی
منصور
داداش نژاد
m.dadash@yahoo.com
1
دانشیار گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، گرایش تاریخ اسلام
AUTHOR
لیلا
شریفی
l.sharifi.1395@gmail.com
2
کارشناس ارشد تاریخ اسلام، مدرسه علمیه معصومیه
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
درآمدی بر سیره امام هادی(ع)در زمینه روابط خویشاوندی
رابطه خویشاوندی، اهمیت ویژهای در زندگی انسان و پیامدهای مهمی در زندگی اجتماعی افراد دارد. پیشرفت مادی، معنوی و اخلاقی یک جامعه، از خانواده و خویشاوندان شکل میگیرد. از همین رو، تحکیم این نهاد و روابط میان اعضای آن، از جایگاهی ویژه در روایات و سیره معصومان(ع)، از جمله امام هادی(ع) برخوردار است. امام هادی(ع)، از راهکارهای متعددی برای تحقق این مهم استفاده نمودهاند. دستاورد این نوشتار که با رویکرد تاریخی و روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، ما را به این نکته رهنمون میشود که امام هادی(ع) در خصوص ارتباط با خویشاوندان و برقراری رابطه استوار و صمیمانه با آنان، از مؤلفههایی همچون: تعریف و تمجید، بخشش و کمک مالی، گفتوگوی علمی، روشنگری، حمایت، راهنمایی اعتقادی، و نیز تنّبه و آگاهیبخشی استفاده میکردند
https://hiq.bou.ac.ir/article_65465_7871b699f56fa81497052facb146a4a3.pdf
2018-03-21
103
124
10.22081/hiq.2018.65465
امام هادی(ع)
روایات معصومان(ع)
سیره معصومان(ع)
خانواده
رابطه خویشاوندی
حمید رضا
مطهری
motahari50@gmail.com
1
استادیار پژوهشکده تاریخ و سیره اهلبیت(ع)پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
زهرا
یوسفیان
zh.yosefian@gmail.com
2
دانشپژوه سطح چهار جامعة الزهرا (س)
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بازشناخت نقشهای سیاسی ـ اجتماعی بانو حُدَیث، همسر امام هادی(ع)
نقش همسران اهلبیت(ع) به دلیل جایگاه اجتماعی و پیوستگی آنان با امامان(ع)، یکی از نقشهای کلیدی در تاریخ اهلبیت(ع) است. نقش سیاسی اجتماعی بانو حُدَیث، همسر امام هادی(ع)، به سبب شرایط ویژه عصر امامت امام هادی(ع)، امام عسکری(ع) و امام زمان(ع) (عج)، از جمله موضوعات مهمی است که بازشناخت آن، افزون بر گشودن صفحههایی نو در تاریخ اسلام، موجب شناساندن بانوان ناشناخته، ولی تأثیرگذار خواهد بود.
تحقیق حاضر، با رویکرد تاریخی در صدد تبیین نقشهای سیاسی و اجتماعی همسر امام هادی(ع) با توجه به شرایط تاریخی زمانه حیات اوست که با استفاده از منابع تاریخ عمومی و تاریخ اهلبیت(ع) و بخشهای مغفولمانده در منابع، سامان یافته است.
بر اساس یافتههای این تحقیق، تحمل دشواریهای ناشی از فشارهای روانی و سیاسی دستگاه خلافت عباسی و نیز مدیریت بحران درون خانوادگی برآمده از تزاحم و تنوع آرای فرزندان امام هادی(ع)، از جمله نقشهای بانو حُدَیث در عصر امام هادی(ع) بود. در عصر امام عسکری(ع) نیز با توجه به جدیترشدن مسئله امامت دوازده امام، افزایش فعالیتهای ضدّ شیعی خلفای عباسی و کارگزاران آنها، ایجاد محدویت برای اصحاب و سفیران امام و نیز تنگشدن دایره ارتباطات امام و شیعیان، نقش بانوان در این دوره برجسته میشود. بارزترین نقشهای سیاسی و اجتماعی بانو حُدَیث در این دوره را میتوان همکاری برای رفع تحیر از جامعه شیعی و برنامهریزی برای حفظ باورهای مکتب اهلبیت(ع) و حفظ جان امام زمان(ع) به شمار آورد
https://hiq.bou.ac.ir/article_65466_ea813368eb4325d4ebc6bc2b791086a4.pdf
2018-03-21
125
158
10.22081/hiq.2018.65466
امام هادی(ع)
امام عسکری(ع)
بانو حُدَیث
زنان اهلبیت(ع)
تاریخ تشیع
نقشهای زنان
عصر دوم عباسی
ناهید
طیبی
tayyebi110@yahoo.com
1
مدرس و پژوهشگر جامعة الزهرا(س) و دانشجوی دکترای تاریخ اهلبیت(ع)،
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تحلیلی وضعیت شیعیان امامی در دوران امام هادی(ع)
عصر امام هادی(ع)، از دورههای مهمّ گسترش و تثبیت تشیع است. مقاله حاضر، با بهرهگیری از روش مطالعات اسنادی و تحلیلی در منابع تاریخی، روایی و کلامی، کوشیده است به کشف و وصف چگونگی وضعیت شیعیان در آن دوره بپردازد. یافتههای پژوهش نشاندهنده آن است که از یک سو، امام با وجود تنگناهای سیاسی که با آن مواجهه بود، توانست مرزهای اندیشهای تشیع را برای شیعیانی که پس از شهادت امام جواد(ع) همگی به امامت امام هادی(ع) اتفاق نظر داشتند، حفظ نماید و از سوی دیگر، شیعیان نیز دست به تولید آثار فراوانی برای ترسیم اندیشههای شیعی زدند که به عنوان میراث شیعی همچنان باقی است. شیعیان در برخورد با مواضع محدودکننده خلفای عباسی نیز گاه به صورت ابتکاری و گاه به اشاره امام(ع)، راهبردها و سیاستهایی متناسب اتخاذ کردند.
https://hiq.bou.ac.ir/article_65467_10b35c0038cf679445d076060ec09dfc.pdf
2018-03-21
159
194
10.22081/hiq.2018.65467
امام هادی(ع)
تاریخ شیعیان
سازمان وکالت
خلافت عباسی
فرق اسلامی
رمضان
محمدی
rmohammadi@rihu.ac.ir
1
استادیار گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
AUTHOR
محمدعلی
توحیدی نیا
ma.tohidinia@gmail.com
2
دانشجوی ارشد تاریخ تشیع و کلام اسلامی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
اصحاب قمی امام هادی (ع) و نقش آنان در گسترش اندیشه شیعی
قم، یکی از پُرسابقهترین مراکز شیعهنشین در ایران است. مرکزیت قم برای شیعه، زمینهساز سفر علمای بزرگ شیعی به قصد فراگیری علوم اهلبیت(ع) و شنیدن احادیث آنان از طریق محدّثان قم شد. این شهر به علت قرارگرفتن در کانون تشیع، ارتباط با علویان و گروهها و مناطق مختلف شیعی، با داشتن مرقد منور حضرت معصومه(س) و تأسیس مکتب حدیثی، از شهرهای پیشتاز در بسط اندیشه امامیه بود.
این پژوهش، با استفاده از روش تاریخی به شیوه توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی جایگاه قم در رشد و توسعه دستاوردهای حدیثی و مبانی اعتقادی شیعه، به تبیین زندگی، نقش و عملکرد اصحاب قمی امام هادی(ع) پرداخته است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که ابراهیمبنهاشم قمی، احمدبناسحاق قمی، احمدبنحمزه قمی، احمدبنمحمد اشعری، عبداللهبنجعفر حمیری قمی، حسنبنخُرّزاذ قمی و محمدبناحمد قمی، از مشهورترین اصحاب قمی امام هادی(ع) میباشند که با نگارش آثار علمی و اعتقادی و طرح مباحث حدیثی و کلامی، توانستند در انتقال فرهنگ و اندیشه شیعی به دیگر مناطق و جلوگیری از غلو و آرای واقفیه و نیز شکلگیری تشکیلات نقابت سادات، مساجد جدید و مکتب حدیثی قم، نقش مهمی ایفا کنند
https://hiq.bou.ac.ir/article_65468_8459739cd531ae1e934004f268753caf.pdf
2018-03-21
195
220
10.22081/hiq.2018.65468
امام هادی(ع)
حضرت معصومه(س)
اصحاب ایرانی ائمه(ع)
تاریخ تشیع
سید حسن
قریشی کرین
shquorishi@gmail.com
1
عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور
AUTHOR
خدیجه
پهلوانی
kh.p2850@gmail.com
2
کارشناس ارشد تاریخ تشیع دانشگاه پیام نور
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
مواجهه امام هادی(ع)با تنشهای سازمان وکالت در دوران امامت خود
سازمان وکالت، شبکهای از وکلای بههمپیوسته بود که در عصر حضور ائمه(ع)، وظیفه ساماندهی امور شیعیان را در امور مرتبط با امام بر عهده داشت. این سازمان در روزگار امام هادی(ع) با توجه به شرایط سیاسی پدیدآمده توسط دستگاه خلافت عباسی، دوران جدیدی از فعالیت خود را تجربه کرد که لازمه آن، انجام فعالیتها به صورت پنهانی و دوریجستن از هرگونه تنش و اختلاف درونی بود. این شرایط حساس، میطلبید تا امام هادی(ع) به عنوان رهبر عالی این سازمان، بسترها و عوامل تنشزایی در فعالیتهای کارگزارانش را رصد کند؛ تا در موقع لزوم، با ارائه راهکارهایی در پیشگیری یا برونرفت از تنش، سازمان را هدایت کند و بهسلامت، از خطرهای پیش رو گذر دهد. استقرای اطلاعات تاریخی مرتبط با وکلای امام هادی(ع) از منابع کتابخانهای و سپس بررسی و تحلیل آنها، مؤید این فرضیه است که امام هادی(ع) با آگاهی از بسترهای بروز تعارض و تنش در سازمان وکالت، در درجه نخست در صدد پیشگیری از بروز تعارض بوده و در مواجهه با تنشهای پدیدآمده نیز با بهرهگرفتن از راهکارهای مختلف که در متن مقاله بهتفصیل معرفی شده، سازمان را در برابر خطرات پیرامونی حفظ نمود
https://hiq.bou.ac.ir/article_65469_2ced6573354870ecdb4a28b16c5de9b5.pdf
2018-03-21
221
242
10.22081/hiq.2018.65469
امام هادی(ع)
مدیریت تعارض
سازمان وکالت
تاریخ امامان شیعه
تاریخ شیعیان
حسین
قاضی خانی
hu.ghazy@gmail.com
1
استادیار پژوهشکده تاریخ و سیره اهلبیت(ع)پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
سازواری قالب و مفاد زیارت جامعه کبیره و نیاز معرفتی امامیه در عصر امام هادی(ع)
زیارتنامه جامعه کبیره، برای نخستینبار به بیان تفصیلی ویژگیها و شئون ائمه اطهار: پرداخته است. عوامل مؤثر بر تدوین این متن، از مهمترین پرسشهایی است که پس از پذیرش اصالت آن، نیازمند یافتن پاسخ مناسب است. نوشتار حاضر، با نگرش زمانمند به این متن و بهرهگیری از شواهد تاریخی، کوشیده است به این پرسش پاسخ دهد که چه نسبتی میان مضامین زیارت جامعه و نیازهای شیعیان امامی در عصر امام هادی(ع) (212-254ق) برقرار بوده است؟ یافتههای این پژوهش، نشان میدهد که قالب و مفاد زیارتنامه جامعه کبیره، جوابگوی نیازهای خطیر معرفتی امامیمذهبان در زمانه امام هادی(ع) است و میتوان آن را یک نظامنامه جامع برای مدیریت افکار شیعیان امامی در آن دوره شمرد.
https://hiq.bou.ac.ir/article_65470_683356d63c2b2e68f803bd15df0ab512.pdf
2018-03-21
243
268
10.22081/hiq.2018.65470
امام هادی(ع)
زیارتنامه جامعه کبیره
ویژگیهای امامان شیعه
تاریخ شیعیان
غالیان
روح الله
توحیدی نیا
roholahtohidi@yahoo.com
1
دانشآموخته حوزه علمیه قم و دانشجوی دکترای تاریخ اسلام دانشگاه تهران
AUTHOR