ORIGINAL_ARTICLE
تصحیف در نام صحابۀ رسول الله (ص)
تصحیف به معنای دگرگونی و جابهجائی در نقطهها و حروف یک کلمه با حفظ ساختار کلی ان، یکی از آفات منابع مکتوب است که در منابع تاریخ اسلام هم به چشم میخورد. منابع صحابه نگاری و کتابهای تراجم در بردارندۀ نمونههای زیادی از تصحیف در نام صحابۀ پیامبر اعظم (ص) است که بیتوجهی به آن گاه پژوهشگران را در مسیر فهم گزاره های تاریخی مربوط به سیرۀ نبوی با دشواریهایی روبرو میسازد. این نوشتار با واکاوی منابع تراجم نگاری کوشیده است ضمن بررسی علل وقوع تصحیف و انواع آن در نام صحابه، مصادیق تصحیف را مشخص سازد و پس از بررسی پیامدهای تصحیف در فهم سیرۀ نبوی، راههای تشخیص تصحیف را به پژوهشگران پیشنهاد نماید.
https://hiq.bou.ac.ir/article_11184_b1cd393c6755aa3af3fe5405203edc6a.pdf
2014-02-20
7
37
رسول الله (ص)
سیرۀ نبوی
صحابه
تصحیف
تحریف
رمضان
محمدی
rmohammadi@rihu.ac.ir
1
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تأثیر خاندان محمد بن حنفیه در شکوفایی علوم نقلی و عقلی از قرن اول هجری تا پایان عصر عباسی(656ه.ق)
خاندان ابنحنفیه در روند شکلگیری، رشد و توسعۀ افکار و اندیشههای علمی گسترۀ تاریخ اسلامنقش مهمی داشته است. به گونهای که نوع فعالیت علمی و نحوه عملکرد آنان، یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در گسترش علوم مختلف نقلی و عقلی و انتقال آنها به نسلهای بعدبوده است. در این پژوهش که با تکیه بر روشهای کمی انجام گرفته است، پس از بررسی عملکرد علمی شخصیتهای شاخص خاندان ابن حنفیه، اطلاعات و دادههای به دست آمده از منابع معتبر رجالی، تاریخی، روایی، انساب و طبقات به صورت کمی ارائه میشود. دستآورد حاصل از این پژوهش در بردارنده این واقعیت است که به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه مسلمانان، رویکردعلمی این خاندان تا پایان عصر عباسی(656هـ . ق) به علوم نقلی بیش از علوم عقلی بوده است و ایشان با ترویج و تکامل علوم در سرزمینهای مختلف و پایهریزی نظامهای علمی و آموزشی مورد نیاز جامعه مسلمانان در رشد و شکوفایی علم و دانش، تأثیر بسزایی داشتند.
https://hiq.bou.ac.ir/article_11096_0e6d53d54afcb49c177776f2f8ae4b51.pdf
2014-02-20
39
74
خاندان محمد بن حنفیه
علوم نقلی
علوم عقلی
عصر عباسی
تاریخ تمدن اسلامی
علیمحمد
ولوی
1
استاد دانشگاه الزهرا،گروه تاریخ
LEAD_AUTHOR
هدی
شعبان پور
2
کارشناس ارشد تاریخ اسلام، دانشگاه الزهرا
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
عجایب نگاری ابن فقیه در کتاب البلدان
ابن خرداذبه (ح. 272 هـ . ق) و ابن رسته (290 هـ . ق) پیش از ابن فقیه به عجایبنگاری به عنوان یکی از گونههای جغرافیانگاری وصفی در جهان اسلام توجه کردند اما ابنفقیه در البلدان،علاوه بر توجه به اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، برای اولین بار در سطحی وسیع به عجایبنگاری پرداخت. پژوهش حاضر میکوشد با روشن ساختن مواد گوناگون عجایب نگاری، تقسیمبندی انواع عجایب، شیوه معرفی عجایب در البلدانو بررسی منابع ابن فقیه و افرادی که از مطالب وی استفاده کردهاند به تبیین جایگاه البلدان در سیر تاریخی عجایب نگاری در تمدن اسلامی بپردازد. بررسیها نشان میدهد ابن فقیه از طرفی سنت نگارش عجایبِ سرزمینها را ادامه داد و از طرف دیگر با تکیه بر منابع پیشین و جمعآوری اطلاعات از مناطق مختلف بهویژه ایران بر رونق عجایب نگاری افزود. به همین دلیل البلدان پیشدرآمدی بر عجایبنگاریهای قرون بعدی است.
https://hiq.bou.ac.ir/article_11097_841feee20ae18b4511ec76897bc66429.pdf
2014-02-20
75
100
البلدان
ابن فقیه
عجایبنگاری
عجایب البلدان
جغرافیا
محمد جعفر
اشکواری
1
استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه زنجان.
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
دلایل و زمینههای قتلهای سیاسی ـ مذهبی در جهان اسلام در قرون پنجم و ششم هجری با تأکید بر ایران
قتل غافلگیرانه یا ترور به مفهوم امروزی؛ یکی از محورهای مهم تاریخ تحولات سیاسی جهان اسلام و ایران در قرون پنجم و ششم هجری قمری است. منابع تاریخی این دوره، تعداد زیادی از این نوع قتلها را با انگیزههای مذهبی، سیاسی و اقتصادی ثبت کردهاند. شرایط سیاسی جهان اس÷لام و پیدایش نهضت اسماعیلیه نزاری و در پی آن تأسیس حکومت به دست حسن صباح موجب گردید تا یکی از بی نظیرترین و در عین حال شدیدترین دورههای قتلهای سیاسی ـ مذهبی در تاریخ ایران و اسلام، با پیآمدها و نتایج بسیار و در ابعاد و زمینههای مختلف شکل بگیرد. قتل گروههای مختلفی از صاحبان قدرت مانند خلیفه، سلطان، وزیر، امیر و فقها یکی از مشخصههای این نوع قتلها در این دوره است. پژوهش حاضر با بهرهگیری از منابع متقدم، همراه با روایتی دقیق و صحیح از قتلها به دلایل و زمینههای وقوع آنها توجه میکند و در نهایت آمار و فراوانی آن را در جدولها و نمودارهایی به تصویر میکشد.
https://hiq.bou.ac.ir/article_11098_b690d7bc5855971293e1e2ab4b494f49.pdf
2014-02-20
101
125
ترور
جهان اسلام
ایران
اسماعیلیۀ نزاری
حسن صباح
امامعلی
شعبانی
shabani.2009@gmail.com
1
استادیار گروه تاریخ دانشگاه اراک
LEAD_AUTHOR
علی
زارعی
2
کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اراک
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در آندُلُس
در واپسین سالهای سده نخست هجری، مقارن با دهه اول سده هشتم میلادی، دروازههای اندلس بهوسیله فاتحان مسلمان گشوده شد و این سرزمین در مدت هشت قرن حکومت مسلمانان به مکانی برای شکوفایی تمدناسلامی تبدیل شد. تمدن اسلامی که با مهیا کردن شرایط لازم برای همزیستی مسالمتآمیز ملتهای مختلف و تساهل و تسامح فکری، ظرف تجمیع تمدنهای ایرانی، هندی و رومی گردیده بود، اکنون به سرزمینی جدید با مختصات خاصی وارده شده بود. جاذبههای فرهنگ و تمدن اسلامی سبب شد مسیحیان اندلس با وجود حفظ آیین خویش، به آداب و رسوم مسلمانان گرایش پیدا کنند. مسلمانان نیز با ایجاد فضای زندگی مسالمتآمیز، شرایط مناسبی را برای تعامل در زمینههای مختلف مذهبی، فرهنگی و اجتماعی فراهم کردند. این پژوهش میکوشد پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در اندلس را در محورهای زیر مورد بررسی قرار دهد: نظام خانوادگی، پوشش، تغذیه و شیوۀ پذیرایی، بهداشت و اجرای آداب و رسوم مذهبی.
https://hiq.bou.ac.ir/article_11099_3aac1b78d29c86bc80e9ba164ee2007d.pdf
2014-02-20
127
152
اسپانیا
اندلس
مسیحیان
تاریخ اجتماعی
تمدن اسلامی
محمد علی
چلونگر
m.chelongar@yahoo.com
1
دانشیار تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
پروین
اصغری
parvinasghari66@yahoo.com
2
کارشناس ارشد تاریخ اسلام
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
مقایسه ساختار و برنامه های مراکز آموزشی جهان اسلام (تا پایان قرن هفتم هجری) و اروپای قرون وسطا
جدای از موارد قطعی تأثیرگذاری فرهنگ و تمدن اسلامی بر غرب، مشابهت ها و تفاوت هایی میان برخی ابعاد فرهنگی و تمدنی این دو تمدن وجود دارد. در تحقیقهای جدید و کتابهای تاریخ علم و تمدن به نکتههای فراوانی در این زمینه اشاره شده است ولی مسئله اصلی این نوشتار تبیین وجوه اشتراک و افتراق جهان اسلام و اروپا در نظام و برنامه های آموزشی، شیوه های تدوین، ضوابط حاکم بر امر آموزش و مواد درسی است. به نظر میرسد با توجه به وجوه اشتراک جهان اسلام و اروپا در این موارد و به دلیل تقدم زمانی تحولات جهان اسلام و راههای مختلف تعامل علمی و فرهنگی مسلمانان و اروپائیان، نظام و مراکز آموزشی مسلمانان تأثیر مثبت و عمیقی بر رشد آموزش در اروپا داشته است.
https://hiq.bou.ac.ir/article_11100_91b7e7a5ee8941ec9543c94bbd5c5efc.pdf
2014-02-20
153
182
جهان اسلام
اروپا
مراکز آموزشی
نظامِ آموزشی
قرون وسطی
غلامحسن
حسین زاده شانه چی
shanechi_1385@yahoo.com
1
استادیار معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
LEAD_AUTHOR
آزاده
طحانی
2
کارشناس ارشد تاریخ فرهنگ و تمدن دانشگاه آزاد واحد شهرضا
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
رباط های ماوراءالنهر
رباطها پادگانهایی مرزی بودند که غازیان و مجاهدان اسلام در پناه آنها در برابر حملات دشمنان و کفار ایستادگی میکردند. ماوراءالنهر، یکی از مهمترین ثغور شرقی جهان اسلام در برابر ترکان محسوب میشد و این امر سبب بنای رباطهای فراوانی در این منطقه گردید. از اواسط سده چهارم هجری با گرایش ترکان به دین اسلام، رباطهای منطقۀ ماوراءالنهر، کاربری نظامی خود را از دست دادند و به مکانی برای استراحت قافلههای تجاری تبدیل شدند. این نوشتار، پس از توضیحی کوتاه درباره رباط، به بررسی رباطهای ماوراءالنهر و چگونگی تغییر کاربری آنها میپردازد و نمونههایی از این رباطها را معرفی میکند.
https://hiq.bou.ac.ir/article_11101_a7acd6b5dc06819dde5366ba14d6ed9e.pdf
2014-02-20
183
204
رباط
ماوراءالنهر
کاروان تجاری
دارالاسلام
دارالکفر
حبیب
زمانی محجوب
1
دانش آموخته دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران و عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق علیه السلام.
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تاریخی گزارشهای شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید دربارۀ امام حسین علیه السلام
ابن ابی الحدید یکی از بزرگترین و مهمترین شروح نهج البلاغه را نگاشته است. این شرح که حاوی اطلاعات مهم تاریخی است از جمله دربارۀ امام حسین (ع) است شایستۀ بررسی و نقد از زوایای مختلف است. مقالۀ حاضر پس از مروری کوتاه بر روش تاریخی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید و ویژگیهای آن روایتهای تاریخی این کتاب دربارۀ امام حسین(ع) را در محورهای زیر مورد بررسی قرار داده و حسب نیاز به بررسی تطبیقی آن با دیگر منابع پرداخته است: رویدادهای پیش از امامت امام حسین(ع)، کینه ورزیها نسبت به خاندان امام حسین(ع)، پیش گوییهای مربوط به رویداد کربلا، اظهار نظر دربارۀ جایگاه امام حسین(ع) و جزئیات رویداد کربلا
https://hiq.bou.ac.ir/article_12408_ff3d2b7ad6dae7fc5dd35ebdcef8a338.pdf
2014-04-21
7
48
امام حسین (ع)
شرح نهج البلاغه
ابن ابی الحدید
روش تاریخی
کربلاء
عاشورا