بازتاب اخبار زنان در دوره شکوفایی فرهنگ اسلامی در متون جغرافیایی با تأکید بر أحسن التقاسیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ اسلام، دانشگاه مذاهب اسلامی تهران

2 استاد تاریخ اسلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

3 دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی تهران

10.22081/hiq.2023.74160

چکیده

جایگاه زنان و شیوة حضور و ایفای نقش این قشر در جامعه، از موضوعاتی است که در بررسی و تحلیل هویت تاریخی ملت‌ها و ارزیابی سطح فرهنگی و تمدنی جوامع گوناگون، و از جمله جوامع اسلامی، همواره مورد نظر پژوهشگران بوده است؛ اما با توجه به انعکاس کم اخبار اجتماعی زنان در منابع تاریخی اوّلیه اسلامی، باید منابع دیگر را برای آگاهی از نقش زنان کاوید. یکی از مناسب‌ترین منابع دوره اسلامی در این زمینه، متون جغرافیایی است که تصویری از حیات اجتماعی زنان در شهرهای مختلف را می‌توان در برخی از آنها یافت. کتاب احسن التقاسیم نوشته محمدبن‌احمد شمس‌الدین مَقدِسی (380 ق)، از جمله منابع جغرافیایی است که نگاهی ویژه به مردم و آداب‌ورسوم آنها دارد. این نوشتار، بر آن است به این پرسش پاسخ دهد که مَقدِسی به چه بخشی از اخبار زنان بیشتر توجه داشته و از چه زاویه‌ای به آنان نگریسته است؟ شواهد گردآوری‌شده از این کتاب، نشان می‌دهد که ساحت اجتماعی فعالیت زنان، ازدواج و فساد اخلاقی، مهم‌ترین موضوعات مورد تو جه در این کتاب در باب زنان است. همچنین، مَقدِسی از نگاه دینی به زندگی اجتماعی مردم پرداخته و از این زاویه، کوشیده است در باره رفتار زنان داوری کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflecting the News of Women in the Flourishing Period of Islamic Culture in Geographical Texts with an Emphasis on Ahsan al-Taqasim

نویسندگان [English]

  • sadrollah esmaeilzadeh 1
  • Mohammad Sepehri 2
  • Syed Abolfazl Razavi 3
1 Ph.D. in Islamic History, Tehran University of Islamic Religions
2 Professor of Islamic History, Islamic Azad University, Central Tehran
3 Ph.D. in History of Iran after Islam, Associate Professor of Department of History, Kharazmi University, Tehran
چکیده [English]

The position of women and the manner of their presence and role in the society is one of the topics that has always been considered by researchers in the study and analysis of the historical identity of nations and the evaluation of the cultural and civilization level of various societies, including the Islamic ones. Nonetheless, due to the low reflection of women's social news in early Islamic historical sources, other sources should be explored to recognize the role of women. One of the most appropriate sources of the Islamic period in this field are geographical texts, in some of which an image of the social life of women in different cities can be found. The book Ahsan al-Taqasim written by Mohammad bin Ahmad Shamsuddin Maqdesi (380 A. H.) is one of the geographical sources that has a special view on people and their customs. This article aims to answer the question, which part of women's news did Maqdesi pay more attention to and from what aspect did he look at them. The evidence collected from this book shows that the social sphere of women's activities, marriage and moral corruption are the most important issues to be considered in this book about women. Also, Maqdesi looked at the social life of the people from a religious point of view and tried to judge the behavior of women from this aspect

کلیدواژه‌ها [English]

  • geographical texts
  • women's history
  • Ahsan al-Taqasim
  • Shamsuddin Mohammad Maqdesi

عنوان مقاله [العربیة]

انعکاس أخبار المرأة فی فترة ازدهار الثقافة الإسلامیّة فی النصوص الجغرافیّة مع الترکیز على کتاب أحسن التقاسیم

چکیده [العربیة]

إنّ مکانة المرأة وکیفیّة حضورها وما تلعبه هذه الطبقة من دورٍ فی المجتمع هی من الموضوعات التی طالما یأخذها المحقّقون بنظر الاعتبار فی بحوثهم وتحلیلهم للهویّة التاریخیّة للشعوب وتقییم المستویات الثقافیّة والحضاریّة للمجتمعات المختلفة ومن ضمنها المجتمعات الإسلامیّة.إلاّ أنّه وبسبب قلّة انعکاس أخبار المرأة الاجتماعیّة فی المصادر التاریخیّة الإسلامیّة الأوّلیّة تفرض علینا البحث عن ذلک فی المصادر الأُخرى کی ننقّب فیها للعثور على دور المرأة. ومن أفضل المصادر عن الفترة الإسلامیّة فی هذا المجال هی النصوص الجغرافیّة التی یمکن الحصول من بعضها على صورةٍ عن الحیاة الاجتماعیّة للنساء فی المدن المختلفة. وکتاب أحسن التقاسیم الذی ألّفه محمّد بن أحمد شمس الدین المقدسی (ت 380 هـ ) هو أحد هذه المصادر الجغرافیّة والذی یمتاز باشتماله على نظرةٍ خاصّة إلى الناس وآدابهم ورسومهم. وهذه المقالة تهدف إلى الإجابة على تساؤلٍ عن ماهیّة ذلک الجانب من أخبار النساء الذی حظی باهتمام أکبر من المقدسی، وما هی الزاویة التی ینظر منها إلیهنّ؟ وتدلّ الشواهد التی جمعناها من هذا الکتاب إلى أنّ الساحة الاجتماعیّة لنشاطات النساء والزواج والفساد الأخلاقی کانت هی أهمّ المواضیع التی حظیت بالاهتمام فی باب المرأة من هذا الکتاب. کما أنّ المقدسی بحث عن الحیاة الاجتماعیّة للناس من المنظار الدینی، وسعى من خلال هذه الزاویة إلى تقییم سلوک النساء.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • النصوص الجغرافیّة
  • تاریخ المرأة
  • أحسن التقاسیم
  • شمس الدین محمّد المقدسی