نقش حکومت‌های ایرانی در فروپاشی دولت شهر قم طی سده‌های سوم و چهارم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه یزد

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه یزد

3 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دانشگاه یزد

10.22081/hiq.2022.54627.1932

چکیده

قم، پناهگاه مهاجرانِ مخالف حکومت اموی بود و تا اواسط خلافت عباسیان از راه دادن والیان به داخل شهر امتناع ورزید. طی این مدت، علاوه بر قدرت سیاسی، از منظر اقتصادی نیز پیشرفت چشمگیری نمود. به نظر می‌رسد که شکل‌گیری جنبش‌های ایرانی مانند خرمدینان و حکومت‌های نیمه مستقل ایرانی، پایان این استقلال بود. این حرکت‌ها و حکومت‌ها چه تاثیری بر تحولات سیاسی این شهر تاریخی – مذهبی داشته‌اند؟ از آنجایی که قم، محل تلاقی راههای ایران مرکزی، منزلگاه استراحت کاروان‌ها و با کویر هم مرز بود، موفق شد طی سده‌های اول و دوم هجری و علی‌رغم تهدید راهزنان، استقلال سیاسی، اقتصادی و فکری خود را در برابر خلافت و والیان آن حفظ کند اما از سوی دیگر، مجاورت با شهرهای ایران مرکزی به مانند ری، که عرصه عبور و مرور لشکریان زیاری، ال بویه و سامانی بود، به این شهر زیان‌های اقتصادی بسیاری وارد نمود چنانکه هر یک از این قدرت‌های رو به رشد، سعی داشتند، کنترل خراج قم را جهت تامین هزینه لشکرکشی‌ها، به دست گیرند و از این منظر، کشاورزی، باغات و منابع آب آن آسیب فراوان دید. به دنبال این خرابی‌ها، بسیاری از علمای قم، ترجیح دادند به شهر مجاور خود یعنی ری و سپس از آنجا به بغداد مهاجرت کنند زیرا هم بستر بحث‌های کلامی و معتزلی در آنها فراهم بود و هم به عنوان پایتخت‌های حکومت شیعی آل بویه، در شرایط مطلوبی به سر می‌بردند. از اینرو قم در این مقطع زمانی یعنی عصر حکومت‌های ایرانی، از منظر اقتصادی و فکری، به حاشیه رانده شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of Iranian governments in the collapse of the city of Qom (Dolat shahr( During the third and fourth centuries AH

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Rahmati 1
  • maryam khosrowabadi 2
  • Um Al Bunin Majlesi 3
1 Associate Professor, Department of History, Yazd University
2 Assistant Professor of History, Yazd University
3 Graduated from the Master of History of Islamic Culture and Civilization of Yazd University
چکیده [English]

Qom from the Shiite influential cities was the Zoroastrian base in the past. After the migration of the Ash'arite Arabs, Qom began its uprising, Qum was the seat of the Umayyad opposition And Qom, with the support of the Abbasids, benefited from their privileges and peaked its economic, political and intellectual power for years. The role of the geographical factor in the rise and decline of Qom has been very prominent. Qom was the location of the crossroads of the central Iran and the resting place of the »Karavans«. The proximity to the desert and the threat of bandits contributed to the growth and independence of Qom during the first and second centuries of the Hijra, Against the Caliphate and its governors. So that Qum was a resurrection from Isfahan, did not pay the tribute to this city and not the caliphate, until it was said that the payment of the tribute to this city was paid from Isfahan. The formation of Iranian movements, such as »Khorramdinan« and semi-independent Iranian governments, was the end of this independence. How did these movements and governments affect the political transformations of this historic-religious city? The proximity to the central cities of Iran, such as Ray, which was the battleground of the Ziyaran, Al Boya and Samanids, damaged Qum. Ray as one of the capitals Buwayhid, many scholars of Qom attracts and then also the scientific base of Shiite Iran, was transferred to Baghdad.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Ashayari"
  • "Al Boyah"
  • "Ray"
  • "Desert" and "Qom"