کنش‌گری فقیهان حله در نشر فرهنگ اسلامی پس از حمله مغول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)

10.22081/hiq.2021.71612

چکیده

غفلت از دیدگاه‌ها و عملکرد عالمان دینی و فقیهان در حوزه‌های مختلف اجتماعی سبب شده ‌است تدابیر، رویکردها و اقدامات آن‌ها کمتر، نقد و بررسی شود و این میراث سترگ، کمتر در اختیار نخبگان و نقش‌آفرینان اجتماعی در سده‌های بعد قرار گیرد. توجه به کنش‌گری فقیهان و عالمان دینی به ویژه در مقاطعی از تاریخ که جامعه اسلامی دچار بحران‌ها و چالش‌های فراگیر بوده ‌است، از اهمیت بیشتری برخوردار است. عدم توجه به این گونه، پژوهش‌های تاریخی ـ اجتماعی سبب شده است برخی مراکز و نهادهای دینی، متهم به بی‌توجهی به شرایط، بسترها و نتایج فرهنگی و اجتماعی کنش‌های اجتماعی گردند.
این مقاله با تکیه بر منابع کتاب‌خانه‌ای و استفاده از رویکرد توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ‌گویی به این مسئله است که فقیهان حله در سده‌های هفتم و هشتم هجری که جهان اسلام دچار پی‌آمدهای حمله مغول و سقوط خلافت عباسی بود از کدام بسترها، ابزارها و قالب‌ها در حوزه نشر فرهنگ دینی بهره برده‌اند؟ از نتایج این مقاله می‌توان به اهتمام فقیهان حله به تسهیل مراودات فرهنگی، سوق دادن مناقشات مذهبی به مذاکرات علمی، تأکید بر اخلاق به عنوان زیر بنای فرهنگ اسلامی، مسئولیت‌پذیری فرهنگی، پرهیز از قرائت‌های منفعلانه در حوزه فرهنگ دینی و استفاده از ابزارها و قالب‌های فرهنگی در حوزه نشر فرهنگ و آموزه‌های مذهبی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Actions of Jurisprudents in Helleh Related to the propagation of Islamic Culture after Mongol Attack

نویسنده [English]

  • mahdieh mahdavi kani
Ph.D. in history of Islam and faculty member of Imam Sadeq university
چکیده [English]

The ignorance of viewpoints and the reactions of religious scholars and jurisprudents in the diverse social domains has led to the less criticism and investigation of their measures, approaches and actions and this great inheritance is less accessible to the elites and social actors in the later centuries. Considering the actions of religious jurisprudents and scholars specially in some periods of the past when the Islamic society was suffering from the crises and challenges is of great significance. The ignorance of these historical-social researches made the religious centers and institutions be unconcerned towards the conditions and the cultural-social consequences of social actions. Taking advantage of the library sources and descriptive-analytical approach, this article is to answer the problem on the grounds applied in the domain of religious culture by the jurisprudents of Helleh in the 7th and 8th centuries, when the world of Islam was seriously affected by Mongolian attack and the collapse of Abbasid caliphate. The results of research clarify that the endeavors of jurisprudents have been toward facilitating the cultural relations, changing the religious conflicts into the scientific negotiations, putting emphasis on ethics as the foundation of Islamic culture, taking cultural responsibility, avoiding from passive readings in the domain of religious culture and taking advantage of the cultural templates in the domain of propagating the culture and religious instructions

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudents
  • religious culture
  • Helleh
  • social action
  • Shi’ism

عنوان مقاله [العربیة]

نشاط فقهاء الحلّة فی نشر الثقافة الإسلامیّة بعد الغزو المغولی

چکیده [العربیة]

أدى إهمال نظریّات و ممارسات علماء الدین و الفقهاء فی المجالات الاجتماعیّة المختلفة، إلى جعل آرائهم و أفکارهم غیر متاحةً و متوفرة للنخب العلمیّة و الاجتماعیّة فی القرون اللاحقة. فالالتفات إلى نشاط الفقهاء و علماء الدین، مهماً و ضروریّاً، خاصة فی الحقبات التاریخیّة التی عانى فیها المجتمع الإسلامی من أزماتٍ و تحدّیّاتٍ کبیرةٍ.
إنّ عدم الاهتمام بهذا النوع من البحوث التاریخیّة و الاجتماعیّة کان سبباً فی اتهام بعض المراکز و المؤسسات الدینیّة بإهمالها للشروط، و النتائج الثقافیّة للأنشطة الاجتماعیّة.
تسعى هذه المقالة و بالاستناد إلى الکتب و المنابع التاریخیّة، و من خلال منهجٍ توصیفیّ تحلیلی، إلى الإجابة على السؤال التالی: کیف استطاع فقهاء الحلّة نشر الثقافة الإسلامیّة فی القرنین السابع و الثامن الهجری، فی فترة زمنیّة کان یعانی منها العالم الإسلامی من تداعیات الحملات المغولیّة و سقوط الخلافة العباسیّة؟ و ما هی الأدوات، الوسائل، و الطرق التی اتبعوها فی ذلک؟
بناءًا علیه یمکن الإشارة إلى جهود فقهاء الحلّة فی تسهیل التبادل الثقافی، توجیه النزاع المذهبی نحو نقاشٍ علمیٍّ، التأکید على الأخلاق بعنوان الأساس فی الثقافة الإسلامیّة، قبول المسؤولیّة الثقافیّة، الابتعاد عن الخطاب المنفعل فی المجال الثقافی الدینی، بالإضافة إلى استخدام وسائل و طرق مختلفة فی میادین نشر الثقافة و التعالیم الدینیّة

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفقهاء
  • الثقافة الدینیّة
  • الحلّة
  • النشاط الاجتماعی
  • التشیّع