2024-03-29T16:41:13Z
https://hiq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4514
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1397
19
شماره 2 - تابستان 97 - مسلسل 74
تحلیل روایی ـ تاریخیِ پرچمداری امیرمؤمنان علی(ع) در غزوات پیامبر اکرم(ص)
کاوس
روحی برندق
علی
احمدی
پرچم، یکی از نمادهای اصلی اقوام، قبایل، ملتها، دولتها و لشکرهای نظامی است که همواره در تاریخ، اهمیت قابل توجهی داشته است. سپاه پیامبر(ص) ، همچون قبایل عرب پیش از اسلام، دارای پرچمهای لواء و رایت بود. لواء، به عنوان نشانه اصلی سپاه نسبت به رایت که نشانگر گروههای فرعی و قومیتها بود، اهمیت بیشتری داشت. این مقاله، نقش پرچمداریِ امیر مؤمنان، علی(ع) و میزان حضور ایشان به این عنوان در غزوات پیامبر(ص) را مورد پژوهش قرار داده است.
نوشتار حاضر با بررسی و تجزیه و تحلیل انتقادی مجموعهای از مستندات روایی و تاریخی، به این نتیجه دست یافته که بنا بر منابع اهلسنّت، امیر مؤمنان، علی(ع) در 11 غزوه از 29 غزوه، پرچمدار بوده است و از بین 9 غزوه مهمی که به جنگ ختم شده نیز در 6 نبرد این مسئولیت را عهدهدار بوده است.
امام علی(ع)
لواء
رایت
پرچمداری
غزوه
2018
08
23
7
40
https://hiq.bou.ac.ir/article_66103_e143f41f9f4308f7998a7ee09c55bafe.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1397
19
شماره 2 - تابستان 97 - مسلسل 74
راهبردهای اجتماعی امام صادق(ع) برای ایجاد همگرایی اسلامی
حمید رضا
مطهری
مصطفی
نادری
توصیه به اتحاد و انسجام اسلامی که ریشه در آموزههای قرآن و سنّت معصومان(ع) دارد، از جمله موضوعهایی است که بررسی تاریخی آن در ادوار مختلف، از اهمیت بسیاری برخوردار است. این نوشتار، با بهرهگیری از منابع روایی و تاریخی، اقدامات امام صادق(ع) و اهتمام ویژه آن حضرت را برای برقراری وحدت و انسجام در جامعه بررسی کرده و کوشیده است به روش تاریخی، راهبردهای اجتماعی ایشان را برای همگرایی اسلامی با توجه به شرایط اجتماعی آن روزگار نشان دهد.
شواهد تاریخی، حکایتگر آن است که عینیتبخشیدن به همسانی مسلمانان، تحکیم پیوندهای اجتماعی و اعتدال مذهبی، از مهمترین راهبردهای اجتماعی آن حضرت بود که برای تحقق این راهبردها، راهکارهایی چون: حضور و همگامی در شعائر و مناسک دینی، برقراری پیوندهای اجتماعی و عاطفی نیکو با مسلمانان، مدارا با مخالفان، احترام به باورها و مقدسات پیروان مذاهب، عدم تحمیل عقیده و پرهیز از تعصبات و تکفیر دیگران را در پیش گرفتند
امام صادق(ع)
سیره معصومان(ع)
همگرایی اسلامی
امت اسلامی
مدارای مذهبی
2018
08
23
41
68
https://hiq.bou.ac.ir/article_66104_306178e2b836ffbcc6764b402a6e4263.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1397
19
شماره 2 - تابستان 97 - مسلسل 74
شهر حله در قرن هفتم تا نهم هجری؛ یک سنجش تمدنی
علی
بیات
محمدعلی
کاظم بیگی
حبیب الله
بابایی
واکاوی تحولات تاریخی با بهرهگیری از شاخصهای جدید تمدنی، میتواند به داوری در باره فقدان یا وجود، و در صورت اخیر، سنجش سطح و میزان فرایند تمدنی در برشهای گوناگون تاریخی مدد رساند. این نوشتار، به بررسی تحلیلی ویژگیها و تحولات شهر حله در عصر مغولان با تکیه بر این شاخصها پرداخته است. مهمترین شاخصهای تمدنی در مطالعات نوین عبارتاند از: گستردگی، علم و دانش، رواداری و مهار خشونت، عمران و آبادانی، جایگاه زنان و فرودستان، و ادبیات. مجموعه شواهد گردآوریشده، نشانگر آن است که در این دوره بحرانی، شهر شیعهنشین حله، دارای یک فرایند تمدنی بوده است. این پژوهش با رویکرد تمدنی و با روش ترکیبی تاریخی و تمدنی و با تکیه بر منابع تاریخی مانند: تواریخ محلی حله، فهارس نسخ خطی، تواریخ عمومی، تراجم، دائرةالمعارفها و پارهای پژوهشهای نو انجام گرفته است.
حله
عصر مغولان
تاریخ تشیع
تمدنسنجی
تمدن اسلامی
2018
08
23
69
100
https://hiq.bou.ac.ir/article_66105_1587a3a000c89709e95f668f2a06ea08.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1397
19
شماره 2 - تابستان 97 - مسلسل 74
واکاوی تاریخنگاری بدلیسی؛ با تأکید بر دفتر چهارم هشتبهشت
سید ابوالفضل
رضوی
حسین
ملکی منفرد
در دوره حکومت بایزید دوم (حک: 918ـ886ق)، سنّت تاریخنگاری دودمانی جامعی در قلمرو آلعثمان پایهگذاری شد. حکیمالدین ادریسبنحسامالدین علی بدلیسی حنفی (م926ق) با نگارش هشت بهشت، یکی از نخستین آثار را در این سبک پدید آورد. وی تلاش کرد با ثبت تاریخ زندگانی سلاطین عثمانی از ابتدا تا محمد فاتح، شکوه این خاندان را به نمایش گذارد. این پرسش در باره این بازنمایی شایسته طرح است که بدلیسی متأثر از کدام طرحوارهها و الگوهای تاریخنگارانه، تاریخ آلعثمان را به رشته تحریر درآورد؟ و در زمانه ثبات حکومت عثمانی، چگونه نخستین جنگهای این خاندان با امیرنشینهای مسلمان آناتولی، و مهمتر از آن، شکست مخدومان خود را از تیمور، در اوراق هشت بهشت روایت و تحلیل کرد؟ این پژوهش قصد دارد با تأکید بر دفتر چهارمِ این کتاب و از طریق فهم روش و بینش مسلط بر تاریخنگاری بدلیسی و الگوهای تاریخنگارانه او، به این دسته از پرسشها پاسخ دهد.
یافتههای پژوهش، نشانگر آن است که هشت بهشت با هدف نمایشی از شوکت حکومت عثمانی، با الگوبرداری از متون تاریخنگاری عصر چنگیزی و تیموری، یک تاریخ دودمانی مفصل از خاندان عثمانی را با نثری منشیانه تولید کرده است. بینش بدلیسی در این کتاب، متأثر از طرحوارههای دینیِ او، به دنبال ایجاد مشروعیتسازی دینیِ مبتنی بر سنّت غازیگری سلاطین عثمانی در برابر دشمنان آنان، بهویژه امیرنشینهای آناتولی و تیمور است. ازاینرو، وی با هدف حاشیهرانی ننگ شکست از چهره مخدومانش، عامل اجتنابناپذیر تقدیر الهی را به عنوان دلیل اصلیِ پیروزی تیمور برجسته کرده است
بدلیسی
هشت بهشت
تاریخنگاری
خلافت عثمانی
سلطان بایزید اوّل
2018
08
23
101
136
https://hiq.bou.ac.ir/article_66106_7f85b6e2054ac37e45a0447370a16ab0.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1397
19
شماره 2 - تابستان 97 - مسلسل 74
تاریخ انگاره تحریف بایبل در مجادلات مسیحی ـ اسلامی
محمدعلی
طباطبایی
محمدعلی
مهدوی راد
تاریخ انگارهها، یکی از شاخههای نوپدید تاریخنگاری است که رویدادهای تاریخی را در پرتو اندیشهها و آموزهها برمیرسد. این نوشتار، تاریخ شکلگیری آموزه اسلامی محرّفبودن بایبل (شامل تَنَخ و عهد جدید) را به مثابه یک انگاره مورد بررسی قرار داده است. منابع این پژوهش، بیشتر منابع مسیحی و گاه اسلامی ـ مسیحی سه قرن نخست اسلامی است که در آنها اِشکالهای مختلف مسلمانان بر مسیحیت مطرح و پاسخ داده شده است.
بر اساس برخی اسناد، انگاره معیار در بین مسلمانان در باره بایبل تا دوران هارون الرشید، انگاره وثاقت بایبل و نه محرّفبودن آن بوده است؛ اما بر پایه منابعی دیگر، کهنترین زمانی که مسلمانان اتهام تحریف را متوجه بایبل کردهاند، به اوایل دوران عباسی برمیگردد و انگاره تحریف، به شکلی بسیار ابتدایی و مبهم، در دوران مهدی عباسی مطرح بوده است و بههرحال، تنها از دوران خلافت مأمون به بعد است که میتوان ظهور این انگاره را بهروشنی مشاهده کرد
بایبل
مجادلات مسیحی ـ اسلامی
تحریف تورات
تحریف انجیل
خلافت عباسی
2018
08
23
137
180
https://hiq.bou.ac.ir/article_66107_134925e1a8908093a1e27567648a50fa.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1397
19
شماره 2 - تابستان 97 - مسلسل 74
تحلیلی بر عملکرد ابوایوب موریانی در عصر منصور عباسی (136ـ154ﻫ.ق)
آرمان
فروهی
امید
مجنونی ورانلو
مصطفی
لعل شاطری
در دوره اوّل خلفای عباسی (132ـ232ق)، با توجه به سیاست بهکارگیری ایرانیان در امور مملکتداری، زمینه حضور افراد و خاندانهای ایرانی در دستگاه خلافت فراهم شد. عملکرد مطلوب و توانایی ایرانیان در مناصب اداری، سبب شد که برخی از آنان حتی تا منصب وزارت نیز پیش بروند. یکی از وزرای ایرانی این دوره، ابوایوب موریانی (154ق) است. او طی هفده سال حضور در دربار منصور، در سیاستگذاریها و دیگر امور مربوط به خلافت، به ایفای نقش پرداخت.
این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای، در پی آن است تا نقش ابوایوب موریانی و خط مشی او را بهعنوان یک دیوانسالار ایرانی در دستگاه خلافت عباسی مورد واکاوی قرار دهد. یافتههای پژوهش، نشاندهنده تمایز موریانی در منصب وزارت در مقایسه با دیگر وزرای ایرانی مانند ابوسلمه خلال و خالد برمکی است. وی در دوران وزارت خود، افزون بر مشورتدهی به خلیفه، پیگیر منافع شخصی خود هم بود و با دسیسهچینی علیه دیگر رجال فعالِ زمانه خویش، گونهای از قدرتطلبی و سلطهجویی انحصارگرایانه را در عملکرد خود باقی گذاشت
ابوایوب موریانی
منصور عباسی
منصب وزارت
دیوانسالاری
روابط ایرانیان و عباسیان
2018
08
23
181
210
https://hiq.bou.ac.ir/article_66108_bd59a5c2a76d1ec860bcff0af435b98b.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1397
19
شماره 2 - تابستان 97 - مسلسل 74
بررسی تطبیقی علل اقتصادی سقوط حکومتهای صفویه و مغولان کبیر هند
خسرو
کمالی سروستانی
مرم
جعفری سروجهانی
سقوط حکومتهای صفویه و مغولان کبیر هند، ریشه در عواملی پیچیده و چندجانبه داشت و نمیتوان یک یا حتی چند عامل خاص را برای آن برشمرد؛ اما به نظر میرسد مؤلفه «اقتصاد»، نقش تعیینکنندهای در آن ایفا کرده است. این نوشتار، با بهرهگیری از روش مقایسه، عوامل اقتصادی سقوط این دو دولت را واکاویده و کوشیده است موارد همسان و ناهمسان آن را به دست آورد.
مهمترین عوامل اقتصادی همسان در سقوط دو دولت را میتوان در این محورها بیان کرد: افزایش مالیاتهای کمرشکن، سقوط بازرگانی داخلی، عدم رسیدگی به وضع معیشتی مردم و نارضایتی دهقانان و روستاییان، هزینهکردهای مسرفانه و گزاف دربار و در نتیجه افول ارزش سکه و افزایش قیمت کالاها، بهویژه ارزاق عمومی. سنّت جاگیر در هند و تبدیل اراضی به خاصه در ایران. این عوامل، بهترتیب در زمره عوامل اختصاصی سقوط دو دولت مغولان هند و صفویه شایسته ذکر است
صفویان
مغولان هند
تاریخ اقتصادی
مالیات
بازرگانی
2018
08
23
211
240
https://hiq.bou.ac.ir/article_66109_55675e91e614edf0c3852dec3a6e5ab3.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1397
19
شماره 2 - تابستان 97 - مسلسل 74
اسماعیلیه نزاری محمدشاهی و قاسمشاهی ایران در دوران صفویه
سید مسعود
شاهمرادی
با ظهور صفویان و رسمیت تشیع اثنیعشری در ایران، اسماعیلیان نزاری با مشکلات و محدودیتهایی مواجه شدند. نزاریان محمدشاهی، به دنبال ناکامی در حفظ موقعیت خود در ایران، انتقال فعالیتها و حتی مرکز امامت خویش به هند را برگزیدند؛ ولی نزاریان قاسمشاهی، با اتخاذ سیاست تقیه و در پوشش تصوف، به حیات خود ادامه دادند و موفق شدند تا انتهای دوران صفویه، سازمان خویش را بازسازی و سازماندهی نموده، آن را به دوران بعدی منتقل نمایند.
مسئله پژوهش حاضر، بررسی اوضاع و احوال سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و مذهبی اسماعیلیان نزاری محمدشاهی و قاسمشاهی ایران در دوران صفویه با بهرهگیری از روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و تکیه بر اسناد و مدارک تاریخی است.
اسماعیلیان نزاری
فرقه محمدشاهی
فرقه قاسمشاهی
صفویه
انجدان
2018
08
23
241
280
https://hiq.bou.ac.ir/article_66110_24cfa6fe22ca8fd51579f599ba0d397e.pdf