2024-03-29T14:06:43Z
https://hiq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=1774
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 3 - پاییز - مسلسل 55
دست یابی به تاریخ یقینی؛ بررسی مقایسه ای روش شناسی تاریخی سه متکلم تاریخی گرا (شیخ مفید، قاضی عبدالجبار معتزلی، ابن حزم اندلسی)
محمد رضا
هدایت پناه
متکلمان مسلمان کوشیدهاند باورهای مذهبی خود را بر یقینیات استوار سازند. از سوی دیگر ظنی بودن بیشتر گزارههای تاریخی ما را به این پرسش روبرو میسازد که آیا متکلمان نمیتوانستهاند هیچ یک از رویدادهای تاریخی را مبنای باورهای خود قرار دهند؟ در حالی که تأثیر پارهای رویدادهای تاریخی بر شکلگیری یک باور مذهبی بر کسی پوشیده نیست. این مقاله میکوشد با یک رویکرد مقایسهای روش سه تن از متلکمان جهان اسلامی یعنی شیخ مفید (م413 ق) قاضی عبدالجبار (م415 ق) و ابن حزم اندلسی (م456 ق) را برای دست یافنن به آن دسته از گزارههای یقینی تاریخی که بخشی از باورهای فکری آنها را تشکیل میدهد مورد بررسی قرار دهد. چنین به نظر میرسد که آنان از جهت روش شناسی تاریخی برای دستیابی به تاریخ یقینی به هم نزدیک شدهاند اما بر خلاف انتظار، اشکالاتی متوجه هر یک است که راه حل آنان را ناکارآمد میگذارد و این موضوع همچنان برای گفت وگوی بیشتر و عمیقتر پیش روی تاریخ پژوهان است.
روش شناسی تاریخی
تواتر
تاریخ یقینی
یقینیات و ظنیات
شیخ مفید
قاضی عبدالجبار
ابن حزم
2014
11
22
7
44
https://hiq.bou.ac.ir/article_10604_6f326b3e30ac86c820fdaa230ff3a910.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 3 - پاییز - مسلسل 55
بررسی منابع سیره نبوی؛ بازخوانی آرای رژی بلاشر
هادی
عالم زاده
زیبا
شفیعی خوزانی
در دهههای پایانی قرن نوزدهم میلادی، چند تحقیق درباره تاریخ زندگی حضرت محمد6 با رویکرد بررسی انتقادی منابع انجام گرفت که حاصل آن تشکیک در روایتهای سیره و بی اعتمادی به همه منابع روایی و تاریخی اسلام بود. در چنین فضایی، رژی بلاشر در اثر خود، «مسئله محمد» ضمن تشریح مشکلات موجود برای استفاده از قرآن و دادههای کتابهای سیره به عنوان منابع شرح حال نویسی ادعا دارد که هر چند مستنداتی که امکان نگارش تاریخ زندگی پیامبراسلام6 را با جزئیاتی دقیق و منسجم فراهم سازد در دست نیست، با این وجود میتوان به کمک قرآن، تنها منبع معاصر پیامبر6، شرایط و فضایی را که رسالت پیامبراسلام6 در آن تکوین و تکامل یافت، باز آفرینی کرد. بلاشر در «مسئله محمد» که تحقیقی انتقادی درباره زندگی نامه پیامبراسلام6 است، شرح حال پیامبر6 را فقط بر اساس شواهد قرآنی تدوین میکند، و از اخبار و اطلاعات سیره، تنها به منظور تأیید داده های قرآنی بهره میگیرد.
سیره پژوهی
قرآن
کتابهای سیره
شرق شناسی
رژی بلاشر
«مسئله محمد»
2014
11
22
45
73
https://hiq.bou.ac.ir/article_10606_bd2ec7f4d2f045d7287df5fd9fa13d9f.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 3 - پاییز - مسلسل 55
زمینه ها و عوامل فراز و فرود گرایش مردم مدینه به اهل بیت: در دوره امویان
مهدی
نور محمدی
اهلبیت: حدود دو قرن و نیم در مدینه حضور داشتند. این زمان را میتوان به چهار دوره نبوی، چهار خلیفة نخست، امویان و عصر اول عباسی تقسیم کرد. مدینه وطن ائمه اهلبیت: بود و مردمانش شاهد فضل و کمال ایشان بودند و سفارشهای پیامبر6 درباره ایشان را به یاد داشتند. از اینرو انتظار میرود گرایش مردم مدینه به اهل بیت: در مقایسه با دیگر شهرها بیشتر باشد. اما این گرایش یکنواخت نیست و در دوران مختلف، فراز و فرود دارد. این مقاله بر آن است که با استفاده از گزارشهای تاریخی به بررسی گرایش مدنیان به اهل بیت: در دوره اموی بپردازد و نشان دهد در دوران اموی به دلایل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این گرایش رو به افول بوده است.
ائمه
اهل بیت
آل محمد
امویان
تشیع
مردم مدینه
2014
11
22
75
102
https://hiq.bou.ac.ir/article_10635_e38e12695c5d2a114794a4cd977089bd.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 3 - پاییز - مسلسل 55
عثمانیه و شیعه در دو قرن نخست هجری
سید علی
خیرخواه علوی
جریانهای سیاسی عثمانیه و شیعه که پس از مرگ عثمان در سال 35 ﻫ شکل گرفتند در قرون نخستین اسلامی به عنوان افکار غالب و تأثیرگذار در جامعه اسلامی، ادامه حیات دادند. تقابل این دو جریان سیاسی که به تدریج به دو جریان اعتقادی تبدیل شدند، سبب شد تا این جریانها از تغییرات یکدیگر متأثر شوند. از سوی دیگر ظهور نظریه "تربیع" در قرن دوم هجری و اوج گیری آن در قرن سوم هجری موجب گردید تا تفکر عثمانیه رو به افول رود و در برابر آن پیروان سیاسی تفکر شیعی رشد یافتند. این مقاله کوشیده است با استناد به منابع نزدیک به دو قرن نخست هجری، این تحول را با رویکردی تاریخی مورد بررسی قرار دهد.
شیعه
عثمانیه
بنی هاشم
بنی امیه
علی(ع)
عثمان
2014
11
22
103
128
https://hiq.bou.ac.ir/article_10632_5e7295f58b1bc024e4a37b318ff82fbe.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 3 - پاییز - مسلسل 55
فاطمیان از منظر مورخان شرق جهان اسلام با تأکید بر عراق از قرن چهارم تا هفتم هجری قمری
زهرا
روح اللهی امیری
مرضیه
باباخان
در تاریخ سدههای میانه، سرزمینهای خلافت عباسی با جنبشی دینی، اجتماعی، فلسفی و سیاسی روبهرو شدند که از نظر قدرت سیاسی رقیب دستگاه خلافت بغداد گردید. اسماعیلیان؛ یعنی معتقدان به امامت اسماعیل بن جعفرu، پس از مبارزهای طولانی در نقاط مختلف جهان اسلام، با تشکیل حکومت فاطمیان در شمال آفریقا به سلطه سیاسی دست یافتند و در سال 297 هجری به طور رسمی خلافت خود را آغاز کردند. این مقاله با تکیه بر درکی از مفهوم عینیت تاریخی و با نقد درونی و بیرونیِ گزارشهای مورخان ساکن سرزمینهای شرقی خلافت عباسی را که تحت سیطره سیاسی و عقیدتی عباسیان بودند نشان داده است گرایشهای سیاسی و عقیدتی، مکان رشد و نمو و هویت فردی و خانوادگی مورخان بر گزارشهای آنان از حکومت فاطمیان تأثیر گذاشته و باعث بدبینی عمومی نسبت به فاطمیان شده است.
فاطمیان
عباسیان
تاریخ نگاری
عینیت تاریخی
نقد بیرونی
نقد درونی
2014
11
22
129
150
https://hiq.bou.ac.ir/article_10633_6633d6bbac72cee351007c0bf3cde0f0.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 3 - پاییز - مسلسل 55
تأثیر سلجوقیان بر اوضاع تجاری – بازرگانی نیشابور
محسن
رحمتی
مظفر
علی دادی گراوند
هادی
حق نظری
نجمیه
گراوند
با ورود سلجوقیان به نیشابور، تحولات اجتماعی و اقتصادی فراوانی در این شهر پدید آمد. نیشابور در این دوره از بعد اقتصادی پیشرفت فراوانی کرد و به مرکزی برای بازرگانانی که از این شهر به طرف جنوب ایران تا خلیج فارس و هند میرفتند، تبدیل شد. این مقاله در جستوجوی یافتن پاسخی مناسب برای این پرسش است که ورود سلجوقیان به نیشابور چه اثری بر اوضاع اقتصادی، تجاری و بازرگانی این شهر داشته است؟ یافتههای این مقاله نشان میدهد که با وجود آسیب پذیر شدن کشاورزی در نیشابور به دلیل رها شدن گلههای سلجوقیان در زمینهای کشاورزی، عوامل زیر در رونق اقتصادی مؤثر بوده است. وجود معادن مهم در نیشابور، رواج سکههای ضرب نیشابور در معاملات، امنیت و سفرهای تجاری بازرگانان نیشابور.
نیشابور
سلجوقیان
اوضاع اقتصادی
بازرگانی
سکه
2014
11
22
151
174
https://hiq.bou.ac.ir/article_10634_cbc888d9f1dfff15e56e586a45421a1b.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1392
14
شماره 3 - پاییز - مسلسل 55
زمینه ها و علل پیدایش رویکرد اعتدالی در میان خوارج و برآمدن اباضیان
مصطفی
پیرمرادیان
فرشته
بوسعیدی
زهرا
حسین هاشمی
حضور و زندگی گروهی از خوارج پس از جنگ نهروان در بصره و تحت تأثیر قرار گرفتن ایشان از بافت جمعیتی بصره، مانند صحابه صاحب نام حاضر در این شهر همچون عبدالله بن عباس، ایرانیان و موالی ایرانی، فقها و تابعان و حضور برخی از بزرگان خوارج مانند مرداس بن ادیة و برادرش عروة که با در پیش گرفتن روش اعتدالی مورد توجه سایرین بودند سبب شد اباضیان تحت تأثیر آنان، به مرور راه اعتدال در پیش گیرند. این پژوهش با استفاده از روش وصفی- تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانهای به بررسی و تبیین زمینهها و علل گرایش خوارج به خصوص اباضیان به اعتدال میپردازد
خوارج
اباضیه
جابربن زید
ابوبلال مرداس
مسلم بن ابی کریمه
بصره
2014
11
22
175
193
https://hiq.bou.ac.ir/article_10636_c13f68fae744626a6d6e744bbb20e16f.pdf