2024-03-28T12:35:59Z
https://hiq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=1228
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1383
5
شماره 4 - زمستان - مسلسل 20
رابطه ى اسلام و ایران؛ رویکرد تمدنى
محسن
الویری
نظریهپردازان تمدن، عوامل مختلفى را براى شکلگیرى یک تمدن برشمردهاند و گاه به تأثیر باورهاى دینى در فرایند توسعه و پیشرفت تمدن توجه داشتهاند؛ ولى عنصر دین به عنوان جوهرهى تمدن، هنوز جایگاهى شایسته در این نظریهها نیافته است. از سوى دیگر دربارهى نقش و رسالت دین اندیشمندان دینشناس و جامعهشناسان دین دیدگاههایى متفاوت ارائه کردهاند. اگر تمدنسازى را نیز در حیطهى هدایت که رسالت اصلى دین است، بدانیم؛ آن گاه مىتوانیم از توانمندى دین و آموزههاى دینى در حوزهى تمدنسازى و ساز و کار آن سخن به میان آوریم. آموزههاى دین در حوزهى تمدنسازى با هر قوّت و توانى که باشد، بسان بذرى است که اگر در محیطى مناسب افشانده نشود عینیت و تحقق بیرونى نخواهد یافت. بررسى وضعیت ایران قبل و پس از ظهور اسلام و نیز بررسى وضعیت جامعهى یکپارچهى اسلامى پیش و پس از گرویدن ایرانیان به این جامعه مىتواند ما را به سمت درکى کلىاز تعامل آنها رهنمون باشد. مطالعات تاریخى نشان مىدهد که یکى از سرزمینهایى که اسلام توانست توانمندى خود را براى تمدن سازى در آن به اثبات برساند، ایران زمین بود. در نگاهى کلى مىتوان گفت برترین خدمت ایران به اسلام فراهم ساختن زمینهاى براى تجلّى قدرت تمدنسازى دین بود و از جمله خدمتهاى اسلام به ایران نیز جهت دادن به توان تمدنى ساکنان این سرزمین کُهن بود.
اسلام
ایران
تمدن اسلامى
فرهنگ اسلامى
مستشرقان
2004
12
21
5
20
https://hiq.bou.ac.ir/article_8020_b36aaa52c33be11fa5752734b4381f56.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1383
5
شماره 4 - زمستان - مسلسل 20
هرمزان؛ کارنامه و حیات سیاسى
جاسم
ریحانی
یکى از عوامل انتقال فرهنگ و تمدن ایرانى به جهان اسلامى در قرون نخستین اسلامى نخبگان ایرانى بودند که چشمپوشى از مطالعه آنها خطایى بزرگ در شناخت تاریخ ایران و اسلام خواهد بود. هرمزان سردار بزرگ یزدگرد سوم یکى از این افراد بود که در تحولات سیاسى، نظامى و فرهنگى شامگاه عهد ساسانى و اوایل دوره اسلامى نقشآفرین شد. در مقاله حاضر ضمن بررسى حیات سیاسى هرمزان کارنامه وى در انتقال عناصر فرهنگ ایرانى به تمدن اسلامى مورد بحث قرار مىگیرد.
ساسانیان
عمر
فتوح
هرمزان
دیوان
ابولؤلؤ
2004
12
21
21
46
https://hiq.bou.ac.ir/article_8021_7ccd9cab36e95d0ff3dd189350b68d2a.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1383
5
شماره 4 - زمستان - مسلسل 20
معاویه و جنگ جمل
مصطفی
معلمی
در جنگ جمل بنىامیّه در کنار ام المؤمنین عایشه، طلحة بن عبیداللَّه و زبیر بن عوام رو در روى سپاه خلیفهى وقت، علىعلیه السلام ایستادند. گرچه در منابع تاریخى و روایى تصریح شده است که عایشه، طلحه و زبیر در شورش بر ضد عثمان نقش مهمى ایفاء کردند، ولى کمتر کسى درصدد برآمده است تا نحوهى پیوستن بنىامیّه به اصحاب جمل را بررسى نماید. این پژوهش بر آن است که چگونگى در کنار هم قرار گرفتن بنىامیّه و اصحاب جمل را تبیین کند.
جنگ جمل
معاویه
طلحه
زبیر
بنى امیّه
2004
12
21
47
62
https://hiq.bou.ac.ir/article_8022_ad4f5b7ca8dcce741e639ad213fb6b3b.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1383
5
شماره 4 - زمستان - مسلسل 20
تجدید حیات فکرى، فرهنگى معتزله در قرن چهارم هجرى
حسین
مفتخری
علی
فتح قبادپور
جریان فکرى معتزله به مدت سى سال (در عهد مأمون، معتصم و واثق) مورد توجّه خلفاى عباسى بود. در سال 232هجرى متوکّل به خلافت رسید و اهل حدیث بر امور مسلط شدند و به آزار و اذیت معتزله و مخالفان خود پرداختند. هر چند معتزله نفوذ خود را در دربار عباسى از دست دادند، ولى در قرن چهارم در دستگاه حکومتى آل بویه شخصیتهاى مهمى از معتزله ظهور کردند که هر کدام نقش مؤثرى در پیش برد این مکتب ایفا نمودند. این دوره از نظر تدوین آثار، مهمترین دوره فرهنگى معتزله به شمار مىرود. صاحب بن عباد طالقانى یکى از چهرههاى سیاسى آل بویه که معتزلى مسلک بود، نقش به سزایى در ترویج آراء و عقاید معتزله ایفا نمود. وى که وزیر دو تن از امراى بویهى (مؤیدالدوله و فخرالدوله) بود، قاضى عبدالجبار همدانى را به رى فرا خواند و وى را منصب قاضىالقضاتى داد که عامل مؤثرى در گسترش آراء و عقاید معتزله به شمار آمد. در مقالهى حاضر ضمن معرفى تنى چند از مشاهیر معتزله در قرن چهارم هجرى نقش اساسى ایشان در تجدید حیات فکرى، فرهنگى معتزله را مورد بررسى قرار خواهیم داد.
معتزله
ابوعلى جبّائى
ابوهاشم جبّائى
قاضى عبدالجبار همدانى
صاحب بن عباد طالقانى
رى
آل بویه
2004
12
21
63
98
https://hiq.bou.ac.ir/article_8023_4d47eafd42128c03c06259f81481ca68.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1383
5
شماره 4 - زمستان - مسلسل 20
سیماى یهود در ادب منظوم پارسى (از سده سوم تا سده هفتم ه.ق)
عباس
نادری شیخ
بررسى آثار منظوم ادب پارسى در ارتباط با یهودیان، گذشته از این که ما را با نحوهى تفکر شعرا و سخنوران در مورد یک گروه اقلیت فکرى و مذهبى آشنا مىکند، مىتواند ما را به درک بهتر اوضاع زندگى یهودیان آن دورهها رهنمون سازد. آثار این بزرگان که در واقع، بخش مهمى از هویت ملى و فرهنگى ما را تشکیل مىدهد، ارزش زیادى در درک صحیح الگوهاى رفتارى دارند. داشتن تساهل و تسامح در برخورد با افکار و عقاید مخالف فکرى و مذهبى، پرهیز از جزماندیشى و اختلافات فرقهاى و عقیدتى و همچنین پرهیز از ظاهربینى و درک حقیقت موجود در هر دین و آیینى اساس فکر و اندیشهى پدیدآورندگان این آثار است.
ایران
یهودیان
ادب پارسى
مذهب
بنى اسرائیل
جهود
2004
12
21
99
113
https://hiq.bou.ac.ir/article_8024_ae6286107ee893a682d82e4054068dbe.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1383
5
شماره 4 - زمستان - مسلسل 20
اولین مقابله ى ترکان و اعراب در دره ى جیحون به روایت طبرى
زکریا
کتابچی
فهیمه
مخبر دزفولی
چگونگى ورود ترکان به عالم اسلام از موضوعات قابل توجه تاریخى است. اعراب پس از فتح ایران به سوى ماوراءالنهر تاختند و روند پیشروى آنان در سرزمینهاى ترکان در دورهى امویان تکمیل شد. این مقاله به بررسى اولین رویارویى ترکان و اعراب در روزگار خلیفهى دوم پرداخته و فضاى فرهنگى حاکم بر این رویارویى را ترسیم کرده است. این مقابله آغاز تعاملات مذهبى، اجتماعى و سیاسى بین ترکان و اعراب بود که تا سلطه ترکان بر تمام جهان اسلامى در قرون بعدى تداوم یافت.
ترکان
اعراب
فتوح
ماوراءالنهر
رود جیحون
احنف بن قیس
طبرى
ربعى بن عامر
2004
12
21
115
128
https://hiq.bou.ac.ir/article_8025_71aa34eb896d870f4aa55f600983340c.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1383
5
شماره 4 - زمستان - مسلسل 20
نگاهى به مکاتب شرق شناسى در اروپا
فتح الله
الزیادی
حسن
حسین زاده شانه چی
اولین اقدامات اروپاییان براى مطالعه درباره سرزمینهاى شرقى به خصوص شرق اسلامى به قرنهاى سیزدهم و چهاردهم میلادى همزمان با نهضت ترجمه متون اسلامى به زبانهاى اروپایى بازمىگردد که با تأسیس دانشگاههاى اختصاصى از قرن هجدهم میلادى این مطالعات به صورت آکادمیک درآمدند. مطالعات شرقشناسى در کشورهاى مختلف اروپایى، با توجه به انگیزهها و اهداف مختلف سیاسى، مذهبى و علمى، خصلت و خصوصیات گوناگونى داشته است که بر این اساس مىتوان آن را به مکاتب متفاوت تفکیک کرد. مقاله حاضر که ترجمه بخشى از نوشتار دکتر فتح الله الزیادى در کتاب «تاریخ الاستشراق الاروبى» است، به این مقوله پرداخته است.
اروپا
مسیحیت
شرق
شرق شناسى
شرق شناسان
اسلام
عرب
2004
12
21
129
152
https://hiq.bou.ac.ir/article_8026_c714a6697b598b5e17e2fdb111ee2b84.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1383
5
شماره 4 - زمستان - مسلسل 20
اسامى ماهها در کشورهاى عربى و شیوه یکسان سازى آنها
شحاده
خوری
حسین
علینقیان
نوشتار حاضر به بررسى کاربرد اسامى ماههاى متداول در کشورهاى عربى مىپردازد. ماههاى عربى مرتبط با تقویم هجرى قمرى (محرم، صفر...)، ماههاى معرّب از زبان سریانى و مرتبط با تقویم میلادى شمسى (کانون الثانى، شباط...) و ماههاى ترجمه شده از زبان انگلیسى و فرانسه و مرتبط با تقویم میلادى شمسى (ینایر، فبرایر...) هر یک به طور جداگانه و مفصل مورد بررسى معنایى و تاریخى قرار گرفته و تداول آنها در کشورهاى مختلف عربى و اسلامى به طور مجزا بیان شده است. در آخر نیز راهکارى براى یکسانسازى کاربرد این اسامى به دست داده شده است.
تقویم
ماه
ماههاى عربى
ماههاى معرّب
تقویم هجرى قمرى
تقویم میلادى شمسى
2004
12
21
153
186
https://hiq.bou.ac.ir/article_8027_a18f44025d39137194aa92c93fd1c8c5.pdf