2024-03-29T05:23:07Z
https://hiq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=1218
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1381
3
شماره 2 - تابستان - مسلسل 10
حــیــره عامل انتقال فرهنگ
مسعود
صفری
با وجود تإثیر فرهنگى حیره در تاریخ عربستان, مورخان و محققان ایرانى عموما به نقش سیاسى حیره پرداخته اند و به نقش فرهنگى آن کمتر عنایت کمترى داشته اند. مقاله حاضر مى کوشد ردپاى حیره در حیات فرهنگى جزیره العرب (عربستان) را (پیش و پس از اسلام) بجوید و درباره آن به بحث و نظر پردازد[ .در این راستا ضمن چشم اندازى کلى بر تاریخ و جغرافیاى حیره نقش حیره را در آشناسازى اعراب با ادیان مختلف, انتشار فرهنگ ایران ساسانى در میان اعراب, تعلیم خط به ایشان و... مورد کاووش قرار مى دهد].
حیره
اعراب
انتقال فرهنگ
2002
06
22
5
40
https://hiq.bou.ac.ir/article_6053_6dbe7190fcfcba472257140f807a1e88.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1381
3
شماره 2 - تابستان - مسلسل 10
نگاهى اجمالى بر, عدم شکل گیرى نظام ارزشى جدید در مکه صدر اسلام
شبنم
برزگر اینانلو
((نبى اکرم(ص) در شهر کوهسارهاى سیاه, مکه زاده شد, بالید و به رهبرى مردمان مبعوث گشت. سیزده سال, پیام الهى خویش را پنهان و پیدا بر مکیان خواند. پیروان زیادى یافت و دل هاى مشتاق زیادى را از خارج مکه به سوى خود جلب کرد. آنان که بدو گرویدند, تا پاى جان, شکنجه و هجرت در کنار او ماندند. و آنان که وى را تکذیب نمودند, در این راه بر قتلش کمر بستند, اما نا موفق. اسطوره لیله المبیت شکل گرفت و پیامبر(ص) در پى ایجاد کانونى براى بالیدن و حفظ پیام الهى, به سوى یثرب گام نهاد, تا راهى نو را براى ابلاغ وحى بیازماید.نگاهى دیگر به چرایى و چگونگى عدم شکل گیرى نظم جدید در مکه, مولفه ها و مشخصه هاى فرهنگى و تمدنى مکه صدر اسلام را به تصویر مى کشد. نشان دادن تقابل نظم کهن و نظم جدید در این ام القرى, حاصل این تحقیق است.))
مکه
ساخت قبیله اى
نظم کهن جاهلى
نظم نوین اسلامى
نظارتها
عوامل وضعى
سیبرنتیک
2002
06
22
41
66
https://hiq.bou.ac.ir/article_6054_65271e0c2e38e75722d649348f33bbe9.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1381
3
شماره 2 - تابستان - مسلسل 10
((شــروط الـعـمریـه)) معرفى متنى کهن در باب اهل ذمه
یونس
فرهمند
نحوه برخورد امرا و خلفاى مسلمان, با اهل ذمه که در قلمرو حکومت اسلامى زندگى مى کردند از موضوعات مهم و قابل بحث در فرهنگ و تمدن اسلامى است. عدالت خواهى و انسان دوستى اسلام, به اهل کتاب این امکان را مى داد تا بتوانند با انعقاد قراردادى, ضمن برخوردارى از حقوق و مزایا, وظایف و تکالیفى نیز بر عهده بگیرند و خود را در مقابل حکومت اسلامى مسئول بدانند. هدف از نگارش این مقاله معرفى یکى از متون کهن, در باب اهل ذمه و بررسى حقوق و تکالیف آن هاست که در پى مىآید.
اهل ذمه
شروط العمریه
مسیحیان
فتح شام
2002
06
22
67
80
https://hiq.bou.ac.ir/article_6055_7351dccca3f215b59b090cd6d02fde3b.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1381
3
شماره 2 - تابستان - مسلسل 10
اوضاع سیاسى, مذهبى ایران در آستانه ظهور اسلام
حسین
مفتخری
تحقیق پیرامون چگونگى و چرایى گسترش نسبتا سریع دیانت اسلام در ایران در قرون اولیه هجرى از جمله مباحثى است که هنوز مورد توجه و عنایت پژوهشگران عرصه تاریخ است. آگاهى از چند و چون اوضاع سیاسى, مذهبى ایران در آستانه ورود اعراب مسلمان ما را در فهم علل و عوامل ترک آئین قدیم و گروش به سوى اسلام از سوى ایرانیان رهنمون مى سازد. مدعاى مقاله حاضر این است که حاکمیت ساسانى در آخرین ایام خود گرفتار بحران در ساختارهاى سیاسى, مذهبى شده بود و این امر بیش از هر چیز در سقوط ایشان دخیل بود.
ایران
ساسانیان
آئین زرتشت
اسلام
2002
06
22
81
100
https://hiq.bou.ac.ir/article_6056_0a364e6286ac5e19cd3ee49fc619062b.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1381
3
شماره 2 - تابستان - مسلسل 10
جستارى در بحث وراثت اعمام و وراثت بنات
محمد حسن
الهی زاده
وراثت اعمام و وراثت بنات بحثى است که یک طرف آن بنى عباس و طرف دیگر آن علویان مى باشند. در عصر جاهلیت, تنها فرزندان ذکور, از ارث بهره مى بردند ولى با ظهور دین اسلام این قانون برداشته شد.عباسیان که در روى کار آمدن خود و مبارزه با بنى امیه از شعارهاى علویان و پیروان آن ها استفاده زیادى بردند و ابتدا مشروعیت حکومت خود را از طریق وصیت ابوهاشم به على(ع) مى رساندند, به تدریج از علویان فاصله گرفتند و ادعا کردند خلافت, میراث عباس عموى پیامبر(ص) است. آن ها با تکیه بر این اصل جاهلى, که دختر ارث نمى برد, وارث پیامبر(ص) را عباس ـ تنها پسر عبد المطلب که تا زمان رحلت پیامبر(ص) زنده بود ـ معرفى کردند.در مقابل, علویان به ویژه اهل بیت با استناد به آیات قرآنى و احکام عقلى در صدد رد ادعاى عباسیان بر آمدند و بدینگونه بحث وراثت اعمام و وراثت بنات مطرح شد.در این مقاله, به بیان چگونگى پیدایش اندیشه وراثت اعمام و سابقه آن و عکس العمل علویان به ویژه اهل بیت به طور مختصر پرداخته ایم.
وراثت
اعمام
بنات
علوى
عباسى
2002
06
22
101
120
https://hiq.bou.ac.ir/article_6057_bcd7308d0f772520340a5832fdbf25e3.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1381
3
شماره 2 - تابستان - مسلسل 10
نظام قضایى در ایران پس از اسلام
سید حسن
امین
با سقوط ساسانیان, نظام حقوقى اسلامى به تدریج جایگزین نظام حقوقى زرتشتى شد. یکى از انگیزه هاى مهم رویکرد ایرانیان به اسلام, تإکید دین اسلام بر عدل و داد بود. پیامبر اکرم(ص) در مدینه خود به قضاوت مى پرداخت, اما براى نقاط دور دست یکى از یاران خویش را براى قضاوت مى فرستاد. در عصر خلفاى راشدین, قوه قضائیه از قوه مجریه, تفکیک شد. از عصر اموى تا اوائل خلافت عباسى, نظام قضایى در قلمرو ایشان از جمله ایران شیوه اى غیر متمرکز داشت. پس از استقرار عباسیان نظام قضایى, تحت تإثیر تمدن ایرانى, به شیوه اى متمرکز روى آرود و منصب قاضى القضات که مشابه مقام موبدان موبد در عصر ساسانى بود براى اشراف و نظارت بر کار قضات در تمام قلمرو خلافت عباسى تإسیس شد. این نظام که از جهت ماهوى و شکلى براساس فقه اهل سنت استوار بود تا سقوط عباسیان به دست هلاکو ادامه یافت.
نظام حقوقى
قضاوت
ساسانیان
ایران
اسلام
قاضى القضات
فقه
2002
06
22
121
146
https://hiq.bou.ac.ir/article_6058_0310bf1d9ea27f32177e7f9190b360ea.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1381
3
شماره 2 - تابستان - مسلسل 10
کتابشناسى نهایه الارب فى معرفه انساب العرب
محمود حیدری
آقایی
کتاب ((نهایه الارب فى معرفه إنساب العرب)) در علم تبارشناسى در معرفى نسب عرب, اثر ارزشمند احمد بن عبدالله قلقشندى (821 ه') است. او فقیه, نسابه, ادیب و شاعر بود و در سن بیست و یک سالگى به مقام اجازه فتوا و تدریس فقه شافعى نایل شد و بعدها با پیوستن به دیوان انشإ, کتاب ((صبح الاعشى فى کتابه الانشإ)) را به خامه کشید و در کنار این دو اثر ادبى و انسابى در سایر علوم نیز کتاب هایى بنگاشت.مقاله حاضر تلاشى در معرفى یکى از منابع مهم در علم تبارشناسى است و با یک مقدمه به معرفى مولف, تإلیفات او, معرفى کتاب ((نهایه الارب فى معرفه انساب العرب)), ویژگى ها و امتیازات آن, منابع کتاب و روش کار محقق و مصحح آن مى پردازد.
انساب العرب
تاریخ جاهلیت
قلقشندى
نهایه الارب فى معرفه إنساب العرب
2002
06
22
147
166
https://hiq.bou.ac.ir/article_6059_2e402a526de4bf56c929dccb4dc10877.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1381
3
شماره 2 - تابستان - مسلسل 10
دیوان در صدر اسلام
عبدالعزیز
الدوری
عباس
احمدوند
منصوره
موئمنی
شناخت دیوان و دیوان سالارى, در شناخت تشکیلات ادارى مسلمانان بسیار راه گشاست, به ویژه آن که تا پیش از تإسیس سلسله صفویه در ایران, و احتمالا دولت هاى معاصر با آن در دیگر کشورها, تنها دیوان دستگاه مهم ادارى مسلمانان بوده است. دیوان به مجموعه اى از شعر یا نثر دفتر ثبت یا یک اداره اطلاق مى شود.دیوان انواع و اقسامى داشته که هر یک در حکم وزارت خانه هاى عصر حاضر به شمار مى رفته اند. در این مقاله چگونگى پیدایش دیوان, سیر تاریخى آن, انواع دیوان ها و ارتباط و تإثیر آن ها بر یکدیگر مورد توجه قرار گرفته است.
دیوان
صدر اسلام
دیوان الاسلام
دیوان الخراج
دیوان رسایل
دیوان الاحشام
دیوان النفقات
دیوان بیت المال
2002
06
22
167
183
https://hiq.bou.ac.ir/article_6060_80bf34b43e7a7f082754403bae13bbd2.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2008-6431
1381
3
شماره 2 - تابستان - مسلسل 10
روابط ایران و مصر از اسلام تا دوره فاطمیان
روون
گست
نصرالله
صالحی
نوشتارى که برگردان آن در پى مىآید, پژوهشى است مستند به منابع اصیل براى بازشناخت روابط ایران و مصر در سه قرن اول هجرى, مولف در این مقاله به مطالبى از این دست پرداخته است: نقش فعال ایرانیان یمن در سپاه عمروبن عاص در فتح مصر (19 و 20 هجرى) و آغاز حضور موقت و دائمى شمارى از آنان در آن سرزمین, نقش قاطع و تعیین کننده خراسانیان در سرنگونى امویان و تعقیب مروان ـ آخرین خلیفه اموى ـ تا مصر, رواج کلمات و واژه هاى فارسى و اصطلاحات دیوانى ایرانى در قلمرو شرق خلافت اسلامى, مهاجرت گروه هایى از ایرانیان به مصر و اسکان و استقرار آن ها در آن کشور, گستردگى فعالیت تجارى ایرانیان تا شمال آفریقا, سلطه و سیطره ایرانیان بر ایالتى از مصر و تإسیس سلسله اى نیمه مستقل در مصر, استقرار نظام دیوان سالارى و شیوه هاى حکمرانى ایرانى در قلمرو شرق خلافت اسلامى و موارد دیگر.
ایران
مصر
فسطاط
خراسانى ها
روابط
2002
06
22
184
204
https://hiq.bou.ac.ir/article_6061_5c68bbda0681976cb7e011dcea65d13f.pdf