دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
بازکاوی انگیزه پیامبر(ص) در تدارک غزوه تبوک
1
36
FA
علی محمد
ولوی
عضو هیئت علمی دانشگاه الزهراء
a.valavi@alzahra.ac.ir
سمیه
بخشی زاده
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه لرستان
bakhshizadehsomaye@gmail.com
10.22081/hiq.2017.65023
<em>غزوه تبوک، در نهمین سال هجرت پیامبر</em><em>(ص)</em><em> رخ داد. سه رویکرد در جامعه اسلامی آن روزگار به چشم میخورد: «پاسداری از سنّتهای گذشته»، «تثبیت قدرت و تحکیم جایگاه فردی و قبیلهای خود در سازمانبندی سیاسی جدید» و «پایبندی به آموزههای دینی و مقابله با سنّتهای جاهلی». در چنین جامعهای، اقدامهای پیامبر</em><em>(ص)</em><em> برای نهادینهساختن ارزشهای نوین، در قالبهای مختلفی دنبال میشد و حرکتهای نظامی ایشان را هم میتوان از این زاویه نگریست. </em>
<em>در این نوشتار، با استفاده از روش گونهشناسی، اقدامها و سخنان پیامبر</em><em>(ص)</em><em> در غزوه تبوک بررسی شده و با اقدامها و گفتارهای آن حضرت در غزوه خیبر مقایسه گردیده است. بر اساس این مقایسه، میتوان گفت برخلاف غزوه خیبر که هدف اصلی آن نظامی بود، غزوه تبوک با هدفی عمدتاً اجتماعی ـ سیاسی برنامهریزی شده بود</em>
پیامبر(ص),غزوه تبوک,غزوه خیبر,مدینه,ارزشهای اسلامی
https://hiq.bou.ac.ir/article_65023.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65023_34f6ee440e033b45f782b062cd472dff.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
سیر تاریخی ذکر رجزهای شهدای کربلا در منابع تاریخی قرن دوم تا ششم هجری
37
70
FA
رمضان
محمدی
استادیار گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
rmohammadi@rihu.ac.ir
محمد
محمدیفر
کارشناس ارشد تاریخ تشیع، پژوهشگر پژوهشگاه حوزه و دانشگگاه و دانشگجو ی دکتگر ی دانشگگاه
معارف
adsfdsf@sdf.df
10.22081/hiq.2018.65024
<em>«رجز»، به عنوان یک گونه ادبی و ساده</em><em></em><em>ترین نوع نظم، دارای مضامین و کاربردهای مختلفی بوده است. رجز که در شکلهای ابتدایی خود برای راندن شتر، بیان نیکی</em><em></em><em>ها و توصیه</em><em></em><em>های اخلاقی به کار می</em><em></em><em>رفت، بهتدریج جهت بیان: مفاخره، هجو، دشنام، جنگ و نزاع، فخرفروشی و آوازهای کوتاه حماسی مورد استفاده قرار گرفت.</em>
<em>هدف مقاله حاضر، کشف و وصف چگونگی تطور ذکر رجزهای شهدای کربلا به عنوان یکی از مهمترین و کمنظیرترین رجزهای مربوط به رویدادهای تاریخ صدر اسلام در گونه</em><em></em><em>های مختلف منابع تاریخی از قرن دوم تا قرن ششم هجری با استفاده از روش مطالعات اسنادی و تحلیلی است. </em>
یافتههای این پژوهش، نشانگر آن است که حجم این رجزها در یک رویکرد داستانی، بهمرور افزایش یافته است و به همین جهت، باور به درستی صدور رجزهای فراوانی که برخی منابع نقل کردهاند، با چالشهای جدی روبهروست. ازاینرو، این احتمال قوت مییابد که بخش عمده آنها، زبان حالهایی است که بعد از واقعه کربلا، از سوی برخی افراد به شکل رجز در آمده و به رجزهای پیشین افزوده شده است
امام حسین (ع),شهدای کربلا,رجز,منابع تاریخی,سنجش گزاره تاریخی
https://hiq.bou.ac.ir/article_65024.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65024_cce384806e6ee4d8ac9ad334e75f4b2e.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
امام رضا(ع) در منابع صوفیه تا قرن هفتم هجری
71
94
FA
منصور
داداش نژاد
دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
m.dadash@yahoo.com
محمد
دهقانی زاده
دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه تهران
dehghanizadem@gmail.com
10.22081/hiq.2018.65025
<em>امامان شیعه، از جمله امام رضا(ع)، نزد گروههای مختلف صوفی همواره از جایگاه والایی برخوردار بودهاند و از آنها در سلسه بزرگان و اقطاب صوفیه و نیز به عنوان نمونههایی کامل برای پیروی یاد شده است. یادکرد امام رضا(ع) در منابع صوفیه را که دارای روندی روبهرشد بوده، میتوان به دو دوره متمایز پیش از قرن هفتم هجری و پس از آن، تقسیم نمود. توجه به شرححال امام(ع) در دوره نخست، محدود به ذکر چند خبر و روایت است؛ ولی در دوره دوم، ابعاد سیاسی زندگی آن حضرت، کرامات و زیارت ایشان نیز مورد توجه قرار گرفته است.</em>
این نوشتار، با مراجعه به کهنترین نگارشهای صوفیه، به بررسی چرایی و چگونگی راهیافتن نام و اخبار امام رضا(ع) در منابع اهل تصوف و سیر تطور آن در هفت قرن نخست هجری پرداخته است. بر اساس یافتههای این پژوهش، صوفیان از قرن هفتم به بعد، به دلیل نیاز به پیوند با شیعیان، توجه گستردهتری را به امام نشان دادهاند؛ اما تا پیش از آن، تنها به جهت فرهمندی و ویژگیهای امام(ع)، به ایشان توجه کردهاند
امام رضا(ع),صوفیه,تصوف,تذکرههای صوفیانه,قرن هفتم هجری
https://hiq.bou.ac.ir/article_65025.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65025_83cf57958e86fc6c374dbed833ab5563.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
زمینهها و عوامل طرحِ اندیشه سیاسی «قیام به سیف» در قرن دوم هجری
95
120
FA
روح الله
توحیدی نیا
دانش آموخته حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران
roholahtohidi@yahoo.com
10.22081/hiq.2018.65026
یکی از اندیشههای بنیادین و مؤثر در تحولات سیاسی و مذهبی تاریخ اسلام در قرن دوم هجری، ضرورت مقابله مسلحانه رهبران دینی بر ضدّ خلفا و حاکمان اموی و عباسی بود. این باور، با پیگیری مداوم از سوی زیدبنعلی (م 122ق) علیه حکومت اموی بروز یافت و بعدها نیز توسط زیدیمسلکان با عنوان «قیام به سیف» دنبال شد.
نوشتار حاضر، بر آن است با بهرهگیری از نظریه «محرومیت نسبی» رابِرتگِر، زمینهها و عوامل شکلگیری این عقیده را بررسی نماید. یافتههای تحقیق، بیانگر آن است که محرومیت پیشرونده جامعه شیعی، به دلیل تحولات تاریخی پس از عصر نبوی، بهتدریج سبب تمرکز نارضایتی آنان بر اهداف سیاسی شد و از سوی دیگر، توجیهات هنجاری و سودجویانه، زید و زیدیمسلکان را به پافشاری بر این باور، و فرهیختگان و عموم جامعه را به استقبال از آن، تشویق نمود
قیام به سیف,اندیشه سیاسی شیعه,زیدبنعلی,زیدیه,رابِرتگِر
https://hiq.bou.ac.ir/article_65026.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65026_fb7622fa72586927f6245196f09973b2.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
روششناسی تاریخی محمد ارکون
121
146
FA
سید محمد علی
نوری
دانشجوی دکتری شیعهشناسی دانشگاه ادیان و مذاهب
man13462002@yahoo.com
10.22081/hiq.2018.65027
محمد ارکون، یکی از اندیشمندان معاصر عرب است که سهمی ویژه در تحول فهم و برداشت از تاریخ در مطالعات معاصر دارد. در این نوشتار که ویژه بازخوانی روش او برای فهم تاریخ اسلام است، ابتدا مفهوم روششناسی تاریخی بیان شده و پس از مرور روشهای پژوهشی عامّ ارکون، روش نقد تاریخی او مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. وی که این روش را برای بررسی یکی از مهمترین ادوار تاریخ اسلام، یعنی عصر امویان و عباسیان به کار بسته است، با هجرت از فقهاللغه و نقد شیوههای مطالعاتی مستشرقان و اندیشمندان مسلمان، روشی نو را در مطالعه تاریخ اسلام به کار برده که تحلیلهای عقلی و نقد منابع تاریخی، از جمله مهمترین مؤلفههای آن به شمار میرود
محمد ارکون,روششناسی تاریخی,روش نقد تاریخی,تاریخنگاری اسلامی,جهان عرب
https://hiq.bou.ac.ir/article_65027.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65027_b7feff2f6320cd8122473c1e9af1fadb.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
نقش جریانهای شرقشناسی و ایرانشناسی در پیدایش تاریخنگاریهای ملی در ایران؛ از قاجاریه تا پایان پهلوی اوّل
147
182
FA
علی محمد
طرفداری
استادیار تاریخ، عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
tarafdary@yahoo.com
10.22081/hiq.2018.65028
<em>پیدایش تاریخنگاری ملیگرایانه در تاریخ معاصر ایران، تأثیر گستردهای بر روند تاریخنگاری علمی مورخان ایرانی و شکلدادن به نگاهها و داوریهای تاریخی آنها به گذشته کشورشان داشته است و موجب بروز یا تقویت جریانهای فکری چندی همچون: ملیگرایی ادبی، سرهنویسی و باستانگرایی شده است. در بین عوامل متعدد مؤثر در پیدایش این مکتب، میتوان از جریان شرقشناسی و ایرانشناسی، به عنوان یکی از مهمترین آنها نام برد. این جریان، سبب شد غالب مورخان و روشنفکران ایرانی، به نوعی غرور شبهملی و خودبزرگبینی مفرط دچار شوند و ایران و تمدن ایرانی را به شکلی اغراقآمیز و غیرواقعی، مبنای اصلی تمام تمدنهای جهان در ادوار مختلف بینگارند و افزون بر آن، به برخی از همسایگان دیرینِ خود، دیدگاهی تحقیرآمیز و دشمنانه بیابند و آنان را عامل افول و نابودی مدنیت و شکوه منسوب به عهد باستان خویش بپندارند. </em>
در مقاله حاضر، با استفاده از روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و تکیه بر نخستین و مهمترین آثار تألیفی شرقشناسان و ایرانشناسان درباره ایران، و سپس، بررسی روند ظهور اوّلین تاریخهای ملیگرایانه از سوی مورخان ایرانی، این مسئله در بازه زمانی دوره قاجاریه تا پایان حکومت پهلوی اوّل، مورد بررسی قرار گرفته است
شرقشناسی,ایرانشناسی,ملیگرایی,تاریخنگاری ایرانی,عصر قاجار,عصر پهلوی اوّل
https://hiq.bou.ac.ir/article_65028.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65028_ac3bd3a84cf879117e13edbc1c4f178c.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
گونهشناسی رفتار سیاسی علمای شاخص معتزلی و خلفای عباسی در عصر خلافت هارون تا پایان دوره واثق
183
210
FA
نیره
دلیر
استادیار پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
dalirnh@yahoo.com
10.22081/hiq.2018.65029
روابط علمای معتزلی و خلفای عباسی، از عصر هارون تا پایان واثق، نقش بسزایی در شکلگیری و جهتدهی به فضای سیاسی و فکری زمانه آنان داشت. این پژوهش، با استفاده از تحلیل کنشگرایانه و شیوه تبیین تاریخی با استفاده از منابع کلامی و تاریخی، سعی در بیان روابط دوسویه علمای معتزلی و خلفای عباسی دارد تا روشن شود این تعاملات در چه ابعادی بوده؟ و چه نتایجی دربرداشته است؟ یافتهها بیانگر آن است، با وجود آنکه این دوره به عنوان دوره همکاری معتزله و خلفای عباسی مطرح است، اما این روابط، تابعی از قواعد رفتاری دینمداران و سیاستمداران، ضرورتهای حکمرانی خلفا و برخی پیامدهای آن بوده و ازاینرو، از یک مشی ثابت پیروی نکرده است
گونهشناسی,سطح مسالمتآمیز,سطح خصومتآمیز,علمای معتزله,خلفای عباسی
https://hiq.bou.ac.ir/article_65029.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65029_956880a35b984de14d25dbb481069489.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
جستاری در همبستگی آیین فتوت و طریقت علوی ـ بکتاشی در آناتولی
211
228
FA
فهیمه
مخبردزفولی
استادیاردانشگاه آزاد اسلامی،واحد علوم و تحقیقات،گروه تاریخ وتمدن ملل اسلامی،تهران،ایران
fmokhber_d@yahoo.com
10.22081/hiq.2018.65030
خلفای عباسی با حمایت از آیین فتوت در قرنهای ششم و هفتم هجری و پیوستن به فتیان، کوشیدند پایههای خلافت خویش را مستحکمتر کنند. این امر، سبب گسترش تشکیلات فتوت در سرزمینهای اسلامی شد. پس از حمله مغول و پناهبردن گروهی از دانشمندان، عارفان و صوفیان به قلمرو سلاجقه روم و حمایت پادشاهان سلجوقی از اصحاب فتوت و شیوخ صوفی و به دنبال تحولات سیاسی ـ اجتماعی این منطقه، گرایشهای مختلف تصوف نیز در آناتولی رواج یافت. طریقت علوی ـ بکتاشی، از جمله این گرایشها بود که با حفظ ماهیت ستیزهجویانه خود با سلاجقه و اثرپذیری فراوان از آیین فتوت، به یکی از پُرنفوذترین مکاتب تصوف در آناتولی تبدیل شد. با قدرتیافتن شیوخ علوی ـ بکتاشی در عصر سلاطین عثمانی و سلطه معنوی این طریقت بر سپاه ینیچری، بهتدریج پیروان فتوت در آناتولی هم به بکتاشیه پیوستند. به نظر میرسد، بکتاشیان در چگونگی برپایی مراسم، اظهار شعائر شیعی بدون پشتوانه اعتقادی و پرهیز از تفکرات فلسفی، از اصحاب فتوت تأثیرهایی پذیرفتهاند. این مقاله، تأثیر تشکیلات فتوت بر طریقت علوی ـ بکتاشی و شباهتهای بین این دو را موضوع بررسی خود قرار داده است
علویان بکتاشی,حاج بکتاش ولی,آناتولی,سلجوقیان روم,آیین فتوت
https://hiq.bou.ac.ir/article_65030.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65030_3a4840c3530b5bbe9e3b2da5eb0a15c1.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
بازشناسی جریانهای فکری اثرگذار در منطقه شامات در دوره ایوبیان تا پایان ممالیک
229
258
FA
شهناز
کریم زاده سورشجانی
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم(ع)
sh.karimzadeh1391@gmail.com
زهراء
روح اللهی امیری
استادیار گروه تاریخ تمدن اسلامی دانشگاه باقر العلوم(ع)
z.rooholahiamiri@yahoo.com
حسین
ایزدی
استادیار گروه تاریخ تمدن اسلامی دانشگاه باقر العلوم(ع)
mountain.damavand@gmail.com
10.22081/hiq.2018.65031
<em>منطقه راهبردی شام قدیم، شامل: سوریه، اردن، لبنان و فلسطین امروزی در بازه مهمّ تاریخی ایوبیان (567ـ658ق) تا پایان ممالیک (648ـ923ق)، شاهد مهمترین رویدادهای تاریخ سیاسی خود، یعنی تداوم جنگهای صلیبی و حمله مغولان بود. این رویدادهای نظامی و سیاسی در کنار اوضاع فرهنگی و اجتماعی آن دوره، زمینه</em><em></em><em>ساز پیدایش رویکردهای فکری گوناگونی در میان اهلسنّت و شیعیان امامیمذهب این منطقه شد. بازشناسی جریانهای فکری منطقه شامات می</em><em></em><em>تواند در شناخت ریشه</em><em></em><em>های تاریخی رویدادهای سیاسی و اندیشگی کنونی این بخش از جهان اسلامی سودمند باشد.</em>
مقاله حاضر، کوشیده است با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی پس از بررسی اوضاع فرهنگی و اجتماعی این منطقه در دوره ایوبیان و ممالیک، بدین پرسش پاسخ دهد که جریانهای فکری اثرگذاری که دامنه نفوذ خود را به عنوان میراثی تاریخی در این منطقه به یادگار گذاشتهاند، کداماند؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که در این زمینه، از رشد تصوف و پیدایش برخی جریانهای منحرف شیعی و سنّی و نیز تعصبورزی در برخورد با بزرگان اندیشه میتوان یاد کرد
شامات,ایوبیان,ممالیک,سلفیگری,تاریخ شیعه
https://hiq.bou.ac.ir/article_65031.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65031_7ab7932615c33597669a709ed232f902.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
18
شماره 2 - تابستان 96، مسلسل 70
2017
12
22
پیشینهشناسی و نقد ادعاهای سران بهائیّت درباره نَسخ شریعت اسلام در فتنه بدشت
259
288
FA
محمدعلی
پرهیزگار
دانشجوی دکتری دانشگاه قم در رشته کلام اسلامی و پژوهشگر پژوهشگاه معارج
map@bahaiat.com
سید علی
موسوی نژاد
استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب
mousavi70@yahoo.com
رحمان
عشریه
استاد یار دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم قم
oshryeh@quran.ac.ir
10.22081/hiq.2018.65032
بابیّت، از جمله جریانهای معتقد به نسخ شریعت اسلام بر پایه ادعاهای سید علیمحمد شیرازی (باب) (م 1266ق) است. پیروان او، همه کوشش خود را بهویژه در نشست بدشت به کار بستند تا ضمن اعلام نسخ شریعت اسلام و جایگزین ساختن کتاب «بیان» به جای قرآن، شریعت ادعایی جدید را دینی مستقل و بدیع جلوه دهند. اندکی پس از اعدام علیمحمد شیرازی، حسینعلی نوری (بهاءالله) مدعی نبوت و نسخ شریعت ادعایی «بیان» شد و بیش از بابیان بر نسخ اسلام و احکام آن تأکید کرد و بسیاری از احکام را بهکلی تغییر داد. این نوشتار، با بررسی پیشینه مدعیان نسخ احکام و شریعت اسلام، در پی اثبات این نکته است که ادعای بابیان و بهائیان، تازگی ندارد و برگرفته از گفتار و کردار مدعیان پیشین نسخ اسلام مانند جریانهای: اسماعیلیه، حروفیه، نقطویه و اهلحق است و تناقضهای این ادعا بهگونه و اندازهای است که باور به نادرستبودن آن را به دنبال دارد
بابیّت,بهائیّت,علیمحمد شیرازی,حسینعلی نوری,نسخ اسلام,بدشت
https://hiq.bou.ac.ir/article_65032.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_65032_5484fe897d5a3927b9662f10625524b9.pdf