دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
2015
11
22
بررسی جامعه شناختی فرایندِ تغییراتِ ارزشیِ جامعه اسلامی در عصر معاویه
7
33
FA
شمس الله
مریجی
دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم(ع)
mariji@bou.ac.ir
جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم شاهد تغییرات اجتماعی گسترده ای به ویژه در زمینة ارزشها بود که در عصر معاویه (41 ـ 60 ق.) به نقطه اوج خود رسید. این رویداد را از منظرهای مختلفی میتوان مورد بررسی قرار داد. نوشتار حاضر کوشیده است از منظر جامعهشناختی و مستند به داده های تاریخی که با روش اسنادی ـ کتابخانه ای گردآوری شده است به بررسی این موضوع بپردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که معاویه به عنوان نخستین حاکم اموی با بهره گیری از غفلت توده مردم از یک سو و استفاده از استراتژی زور وتزویر از دیگر سو توانست ابتدا قداست ارزشهای الهی را خدشه دار نماید و سپس از طریق باورهای ابداعی فرقه هایی مانند مرجئه و جبریّه، ارزشهای جاهلی و نژادپرستانه پیش از اسلام را زنده و مسیر حاکمیت دو باره آنها را هموار سازد. مقاله با حفظ نگاه تاریخی و رویکرد جامعه شناختی خود با این جمع بندی به پایان می رسد که حادثة جانسوز عاشورای سال 61 ق. مهمترین پیامد این تغییرات اجتماعی بود.
عاشورا,معاویه,امویان,عصر جاهلی,تغییرات اجتماعی
https://hiq.bou.ac.ir/article_15640.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_15640_39ea9be1e53f5e1574435e7da8e1f08e.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
2015
11
22
عزاداری محرم در عهد صفوی؛ یک بررسی آسیبشناختی
35
69
FA
محمدعلی
پرغو
استادیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز
parghoo 1404@yahoo.com
صدیقه
غلامزاده
کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی
s gholamzadeh@ yahoo.com
آیین عزاداری ماه محرم یکی از مهمترین آیینهای مهم مذهبی ـ ملی دوره صفویان است. رسمیت یافتن مذهب تشیع اثنیعشری، شدت گرفتن تمایلات ملی ایرانیان در برابر همسایة قدرتمند عثمانی و بالا رفتن نقش جهانی ایرانزمین زمینهساز گذار از سنتهای کهن عزاداری محرم به سنتهایی نو در عصر صفوی شد. این تحول به نوبۀ خود آسیبهایی را در قالب و ساختار، محتوا، وجه احساسی، وجه اجتماعی و وجه روحی و روانی عزاداری محرم به دنبال داشت. این نوشتار ضمن برشمردن نمونههایی از آسیبهای هر یک از این محورها کوشیده است مستند به اطلاعات تاریخی موجود، علل و زمینههای پیدایش این آسیبها را هم جستجو و عرضه کند.
عزاداری عاشورا,آسیبشناسی عزاداری,محرم,صفویه,آیینهای مذهبی
https://hiq.bou.ac.ir/article_15641.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_15641_67afd1faa974eb2743a4933d1300c076.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
2015
11
22
درآمدی بر سنت سازی امویان؛ مطالعه روندی- فرایندی روزه عاشورا
71
108
FA
احمد
فلاح زاده
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه مذاهب اسلامی تهران
ahram12772@yahoo.com
سنت های اسلامی به مثابه ی سفارشی الاهی نخستین بار بوسیله رسول خدا در جامعه ی مسلمانان مطرح شد، این در حالی بود که هنوز ساختار اجتماعی سرزمینهای اسلامی، شاکله ای بیشتر عربی بود تا اسلامی. همین دیدگاه سبب شد تا خلفای سه گانه و در ادامه ی آنها، امویان، با شخصی شماری سنن نبوی بکوشند تا سنتهای جدیدی را به نام خود ثبت نمایند. فضای فکری شام و فرمانروایی طولانی مدت امویان در این سامان از یک سو و شیوه عربی ـ رومی آن هم بر همان مبناهای پذیرفته شده در مکه از سوی دیگر به یاری جایگاه قریشی بودنشان زمینه و مقدمات لازم برای سنت سازی امویان را فراهم کرد. چشم انداز قریشی ـ عربی و انتساب جعلی به پیامبر و بعدها بهره گیری از صحابه ی حدیث ساز، شیوه ی نویی را در سنت سازی بر مبنای حذف دوامدار فضایل اهل بیت و شخصیت بخشی به امویان در تاریخ اسلام ثبت کرد. این نوشتار یکی از نمونه های جعل سنن، یعنی روزه داری در عاشورا را در یک بررسی روندی-فرایندی، بر مبنای «نظریه ی پخش» در منابع تاریخی به جستجو نشسته تا ساختگی بودن جریان روزه عاشورا را مستند نماید.
عاشورا,امویان,سنت سازی,روزه ی عاشورا,جعل حدیث
https://hiq.bou.ac.ir/article_15642.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_15642_3f14ad1efaf343508e8652037c49d2b6.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
2015
11
22
قبیله کِنْدِه و نقش آن در مهم ترین رویدادهای عصر جاهلی و صدر اسلام
109
153
FA
رمضان
محمدی
عضو هیئت علمی و رئیس گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
rmohammadi@rihu.ac.ir
شناخت بخش مهمی از رویدادهای صدر اسلام در گروی شناخت قبایل عرب جاهلى و هنجارها و رویه های درونی و کشمکش های بین قبیله ای آنهاست. قبیله کنده یکی از قدرتمندترین قبایل یمنی قبل از اسلام است که به دلیل داشتن جنگاورانى نیرومند و جسور و سطح آگاهی رؤسای آن نقش آشکاری در تحولات سیاسی صدر داشت. نوشتار حاضر با واکاوی اطلاعات موجود در منابع اولیه چگونگی شکل گیرى، نسب، انشعابهای درون قبیلگی، دین، سرزمینهاى محل سکونت و مهمترین رویدادهای تاریخ این قبیله پیش و پس از ظهور اسلام را گزارش کرده است و سپس به چگونگی اسلام آوردن این قبیله و ریشه یابی ارتداد آنها پس از رحلت پیامبر(ص) پرداخته است. بخش پایانی مقاله نیز به بررسی نقش مثبت یا منفی برخی شخصیتهای نامدار این قبیله در تحولات سیاسی و اجتماعی نیمة نخست قرن اول هجری اختصاص یافته است.
تاریخ صدر اسلام,نظام قبیلگی,قبائل یمنی,قبیلة کنده,کوفه
https://hiq.bou.ac.ir/article_15643.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_15643_05cecd1b5fd4d73c70df79baddda9690.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
2015
11
22
جستاری درباره عبدالله بن سبا
155
194
FA
علیرضا
زکیزاده رنانی
دانشجوی دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان ومذاهب قم
a.zakizadeh@ymail.com
وجود تاریخی شخصیتی به نام عبدالله بن سبأ یکی از مسائل مورد اختلاف در متون تاریخی و فرقه شناختی جهان اسلام است که با توجه به اهمیت آن مستشرقان نیز در این زمینه به اظهار نظر پرداختهاند. دو دیدگاه متضاد در بارۀ عبدالله بن سبأ وجود دارد؛ دیدگاه نخست او را شخصیتی مؤثر در رویدادهای صدر اسلام میداند و دیدگاه دیگر وجود تاریخی او را زیر سؤال میبرد و او را شخصیتی ساختگی میشمرد. نوشتار حاضر پس از بررسی و نقد این دو دیدگاه، کوشیده است به استناد متون روایی و تاریخی از دیدگاهی جدید دفاع کند که به موجب آن ابن سبأ وجود تاریخی داشته و به عنوان یک شهروند معمولی دربارۀ حضرت علی(ع)غلو کرده است ولی نقش او در رویدادهای صدر اسلام شایستۀ ذکر نیست.
عبدالله بن سبا (/سبأ),ابن سبا,سبائیه,ابن السوداء,سیف بن عمر
https://hiq.bou.ac.ir/article_15647.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_15647_38922d9158aad698e9265c090ad87bcd.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
2015
11
22
تحلیل اجتماعی- دینی آنوسیان ایران دوره قاجار؛ بررسی موردی شهر مشهد
195
228
FA
حسیـن
حیـدری
دانشیار گروه ادیان دانشگاه کاشان
heydari@kashanu.ac.ir
محبوبه
کریمیان طاهری
کارشناسی ارشد ادیان، دانشگاه کاشان
karimian taheri66@yahoo.com
آنوسی یا آنوسیم،(אנוסים)، در لغت عبری جمع «آنوس» و به معنی «مجبور شدگان» است و در اصطلاح به فرد یهودی گفته میشود که به اجبار یا اختیار ظاهرا به دین دیگری از جمله مسیحیت و بویژه اسلام در میآید، ولی در باطن همچنان به دین مادری پایبند است. این گونه از حیات دینی از زمان خود حضرت موسی و همچنین در زمان خشایار شاه در میان یهودیان کشورهای مختلف جهان مانند اسپانیا، پرتغال، اروپای شرقی، خلافت عثمانی رواج داشته ولی مورد نکوهش جامعه یهود نبوده است. این سبک از زندگی دینی در شهرهای یهودی نشین ایران از جمله کاشان، اصفهان و شیراز هم رواج داشته است. این نوشتار پس از مروری بر زندگی آنوسی ها در عصر صفویه، قاجار و پهلوی و درنگ در پدیده هایی مانند رابطۀ آنوسی ها با گسترش اندیشه های بابی و بهایی کوشیده است با تکیه بر رخداد الله داد در مشهد، عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، دینی، و روانی چنین رویکردی در تاریخ یهودیان ایران را به دست دهد و ساز و کار چنین زندگی دشوار و دیرپایی را تحلیل کند.
یهودیان,یهودیان ایران,آنوسی,آنوسیم,جدید الاسلام
https://hiq.bou.ac.ir/article_15651.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_15651_4dc7c3638e177715db2823e5cc41c4c7.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام
2008-6431
2783-414X
16
شماره 3 - پاییز 94 - مسلسل 63
2015
11
22
روابط سیاسی شیوخ برزنجی کردستان عراق با دولت عثمانی (1154 ـ 1335 هـ . ق)
229
252
FA
حسن
حضرتی
استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران
hazrati@ut.ac.ir
صباح
قنبری
دکترای تاریخ اسلام دانشگاه تهران
sabah62@gmail.com
شیوخ برزنجی وابسته به فرقه قادریه ـ از مشهورترین طریقت های صوفیه ـ هستند که فعالیت خود را از نیمه اول سده دوازدهم هجری قمری آغاز کردند. بررسی منابع تاریخی نشان میدهد که این شیوخ به کمک تشکیلات منظم درویشی خود توانستند روابطی منسجم با دولت عثمانی برقرار کنند و با وجود فراز و نشیبهایی در این روابط به بالاترین مراتب سیاسی و اجتماعی در کردستان عراق دست یابند؛ هر چند رویکرد غالب قومگرایانه در تاریخ سیاسی معاصر کردستان موجب شده است نقش فعال آنها در تحولات کردستان به خوبی دیده نشود. این مقاله میکوشد ضمن ارائه گزارشی مستند از روابط سیاسی حاکمان محلی برزنجی با دولت مرکزی عثمانی، عوامل و زمینههای به وجود آمدن جایگاه و اعتبار سیاسی و اجتماعی این دولت محلی را در کردستان عراق تبیین نماید.
شیوخ برزنجی,کردستان عراق,دولت عثمانی,فرقة قادریه,دولتهای محلی
https://hiq.bou.ac.ir/article_15653.html
https://hiq.bou.ac.ir/article_15653_a938fc2a1b4cb09fde92bab7e51d95bc.pdf